Cách nhân giống hoa lan (phong lan, địa lan)

1/ Nhân giống hoa lan (phong lan, địa lan) bằng cách gieo hạt

Trên thực tế hoa lan ít khi nhân giống hữu tính, chính vì hạt của lan cực kỳ nhỏ, cách gieo ươm phức tạp, tỷ lệ nẩy mầm thấp và tính phân ly lớn khi trồng bằng hạt, khó duy trì được đặc điểm tốt của cây mẹ. Nhưng cũng bởi vì mang tính di truyền phức tạp, phân ly lớn bởi vậy là thời cơ tốt cho những nhà tạo giống và đông đảo người trồng hoa lan tuyển chọn lựa được các giống lan quý. Cho nên nhân giống bằng hạt cũng là một trong các khâu quan trọng trong tạo giống lan.

1/1/ Những biện pháp nhân giống hoa lan (phong lan, địa lan) bằng gieo hạt

Có hai kỹ thuật nhân giống lan bằng hạt là vô khuẩn và hữu khuẩn

– Biện pháp hữu khuẩn là đem hạt gieo vào giá thể của rễ lan trồng trong chậu, trước khi tiến hành gieo hạt phủ rêu lên mặt chậu rồi hãy gieo hạt lên phía trên. Hạt giống sẽ nẩy mầm nhờ sức tác của thực khuẩn của rễ hoặc lấy thực khuẩn từ rễ cây lan đem trộn với hạt rồi đem gieo thẳng xuống giá thể. Nhưng dù là biện pháp nào đi nữa thì tỷ lệ nẩy mầm cực kỳ thấp.

– Biện pháp gieo hạt vô khuẩn được tổ nghiên cứu Gasmolin phát hiện từ các năm 20-30 của thế kỷ 20, bằng phương pháp sử dụng dung dịch dinh dưỡng vô cơ, có khả năng làm cho hạt nẩy mầm và chứng tỏ cách nhân giống hiệu quả rất cao được xác lập trên cơ sở phía trong hoàn cảnh vô khuẩn. Cây con mọc từ hạt có thể sinh trưởng khỏe khoắn cho đến lúc ra bông, đã được những nước trên toàn cầu ứng dụng rộng rãi.

1/2/ Môi trường gieo hạt hoa lan

Dưỡng chất nbsp;cây trồng sử dụng cho gieo hạt vô khẩn được phối chế theo môi trường MS (Muzashig and Skoog, 1962) hoặc KC (Kunsun C, 1946) nhưng tùy giống, loài mà tăng cường thêm than và nước dừa.

1/3/ Diệt trừ khuẩn tiệt trùng hạt giống hoa lan

Hái lấy quả sắp chín (80-90%) hoặc chưa chín, sử dụng bông tẩm cồn lau sạch bề ngoài, sử dụng dao tách quả để lấy hạt, sử dụng vải trắng gói lại, làm ướt bằng nước vô trùng, sử dụng giấy lọc thấm nước, đưa vào ngâm 5-10 phút đầu trong dung kịch KOH, vớt ra rửa sạch bằng nước vô trùng 3 lần, sử dụng giấy lọc thấm hết nước lại đưa vào ngâm trong dung dịch nước tẩy trùng (H₂O₂, HgCl…) để diệt trừ khuẩn 10-20 phút rồi vớt ra rửa bằng nước vô trùng vài lần là có thể sủ dụng được.

1/4/ Nuôi dưỡng gieo hạt vô trùng

Sử dụng que bạch kim, ống hút hoặc bơm tiêm hút lấy hạt đã qua xử lý trên bàn siêu sạch, gieo vào bình hoặc ống nghiệm, dán nhãn tiếp đến đưa vào phòng cấy mô nơi có ánh sáng tán xạ với nhiệt độ 20-260C. Sau khi phôi lớn cho chiếu sáng 2/000 – 3/000 Lux hàng ngày 10-18 tiếng. Lượng giống trong bình sao cho những hạt giống đều được tiếp xúc với dung dịch là được. Hạt giống được phân đều trên bề mặt của dung dịch, không được chùm xuống bên dưới để giúp tránh bị ngạt, thời gian nẩy mầm của hạt dựa theo giống. Khi nẩy mầm phôi phồng to, mầu vàng nhạt, rồi từ từ chuyển sang màu xanh vàng cho tới màu xanh và từ phôi xuất hiện thân hình cầu, từ thân hình cầu mọc thành mầm. Sau khi tiến hành gieo hạt 1-2 tuần phôi phồng to, 4-6 tuần hạt có màu xanh chứng minh diệp lục đã có trong phôi. Lá giai đoạn đầu xuất hiện chính giữa đỉnh thân hình cầu. Sau khi tiến hành gieo 2-3 tháng xuất hiện lá thứ 2-3 thân hình cầu dài ra và có sợi rễ giai đoạn đầu. Có các giống khó mọc rễ cần thay dung dịch với liều lượng và chủng loại khác nhau, cho đến lúc cây mọc vài cái rẽ và lá mọc đều hãy đưa cây trồng vào giá thể. Các cây sinh trưởng yếu cần chuyển vào vị trí của các cây sinh trưởng khỏe tiếp tục nuôi dưỡng.

1/5/ Lấy cây thực sinh trong ống nghiệm

Đây chính là khâu cực kì quan trọng, nếu thao tác không cẩn trọng hoặc không chu đáo có khả năng bị chết do không thích ứng với môi trường phía bên ngoài hoặc phí công của những công đoạn trước. Trước khi lấy cây nên rời đến các nơi có môi trường tương đương để nó thích nghi với môi trường tự nhiên và nhiệt độ trong khu vực phòng, khi cấp thiết có thể bỏ nắp đậy 2-3 ngày, tiếp đó lấy cây từ trong bình ra rửa sạch dung dịch dính vào cây, lưu ý tránh thương tổn đến rễ, tiếp đến đem ngâm vào thuốc tím từ 5-10 phút, vớt lên đặt lên mặt báo cho ráo nước, cuối cùng đem cây trồng vào giá thể (hỗn hợp giữa than bùn, rêu, bã mía… với cát mịn). Giai đoạn đầu nên đặt cây ở chỗ độ ẩm cao, ánh sáng yếu 6-7 ngày tiếp đến hãy chuyển vào phòng có nhiệt độ 250C và ẩm độ khá cao và ánh sáng tán xạ tương đối mạnh cho đến lúc cây sống, hàng ngày xịt nước 1 lần và xịt thuốc diệt trừ khuẩn theo thường kì, sau một tháng mới đem trồng vào nơi có ánh sáng tương đối. Phụ thuộc vào độ lớn của cây mà thay chậu, thường thường sau 2 năm sẽ ra bông.

Ngày nay trên toàn cầu đã dùng biện pháp gieo hạt quả xanh:

Thường sau khi tiến hành thụ tinh, một cây lan cần thời gian từ 6 tháng đến 1 năm để quả chín. Tuổi thành thục của địa lan ngắn hơn phong lan. Ví dụ loài Aspasia principissa là 400 ngày. Bên cạnh đó để có thể bảo đảm sự thành công tạo cây giống lai bằng kỹ thuật lai giống từ 2 loài lan có nhiễm sắc thể khác nhau người ta đã sử dụng biện pháp gieo hạt hoàn toàn mới đó là biện pháp gieo hạt xanh.

Biện pháp gieo hạt xanh được thực thi trong khu vực phòng thí nghiệm tương đương biện pháp nảy mầm không cộng sinh nấm, nhưng có ích và dùng hạt còn xanh nên các hạt phía bên trong không bị lây nhiễm những mầm bệnh như quả chín. Bên cạnh đó vỏ của quả có thể được tiệt trùng với một dung dịch có cường độ mạnh nhưng hạt phía bên trong vẫn không bị tác động. Vỏ của quả đã tách ra bằng một vật dụng đã tiệt trùng trong tủ cây vô trùng, ngay lúc này hạt được gieo trực tiếp mà dường như không phải tiệt trùng lần nữa.

Thời gian cho thu hoạch quả xanh của một vài loài, sau khi hạt được tạo thành như sau:

– Cattleya 2 lá: 90 ngày

– Cattleya 1 lá: 120-135 ngày

– Dendrobium nobile lai: 90-100 ngày

– Một số loại Dendrobium khác: 60-75 ngày

– Oncidium: 60-75 ngày

– Phalaenopsis: 90-100 ngày

– Vanda: 90-120 ngày

Các điều cần chú ý khi gieo hạt xanh

– Cần gieo ngay hạt khi đã kéo ra khỏi quả, hạt lan không để lâu được vì dễ mất sức nẩy mầm.

– Cần rải hạt lan đều trên môi trường gieo hạt, hạt dầy quá, cây giống lên sẽ yếu. Nếu những hạt lan dính nhau trong ống nghiệm mà lắc không ra có thể cho vào 1 giọt aerosol để tách những hạt lan ra.

Khi gieo hạt xong, cần đặt bình cấy vào môi trường mát mẻ, nhiệt độ và ánh sáng phù hợp, ít thay đổi, thoáng đãng. Ở vùng Đông Nam Á thì các hột lan Vanda hay cây lai của Ascocentrum, Rhynchostylis… thường nẩy mầm tối ưu nhất ở nhiệt độ 270C và nhiệt độ ổn định là nhân tố quan trọng cho hạt lan nẩy mầm.

– Sau khi hạt nẩy mầm, thấy xuất hiện la thì hãy cấy chuyển sang thời kỳ 2 ngay, sau khi cấy chuyển nếu môi trường thích hợp cây sẽ sinh trưởng cực kỳ nhanh, sau 6-8 tháng có thể đem cây giống ra khỏi chai trồng ở phía bên ngoài để trồng. khi cấy chuyển phải hết sức cẩn trọng, tránh sự lây truyền khuẩn và nấm.

Khi cây giống đã lớn khoảng 5-12 tháng sau cấy chúng có thể được chuyển ra ngoài trồng, từ khi trồng đến khi cây có hoa dài, ngắn tùy giống có thể kéo dài từ 2-7 năm, thời điểm này có thể cắt ngắn nếu môi trường nuôi cấy và có kỹ thuật chăm sóc đặc biệt.

2/ Nhân giống hoa lan vô tính

2/1/ Tách bụi

Những cây lan sau khi đã phát triển chật chậu (lan đa thân: Cattleya, Dendrobium) phải được tách chiết để trồng lại.

– Đối với Cymbidium: sử dụng dao sắc đã tiệt trùng qua ngọn lửa để tách giò lan ngay sau khi hoa tàn. Vết cắt phải để khô nên bôi paraffin, vôi… Để giò lan đã tách vào trong đất ẩm, mỗi mắt ngủ sẽ cho một chồi mới. Mỗi chồi tách nên có gắn theo một vài rễ, lưu ý tách đúng chỗ nối liền giữa cây mẹ và nhánh con.

– Đối với Cattleya, Dendrobium và những giống tương đương thấy rằng: ở gốc của mỗi giả hành thường có tối thiểu từ 1 mắt ngủ, nên có thể tách mỗi giả hành thành 1 đơn vị để trồng, việc này là tiên quyết đối với lan hài Paphiopedilum phải có 1 chồi già với 1 chồi non. Kỹ thuật làm như sau: sử dụng dao sắc đã tiệt trùng để cắt đứt phần cưn hành giữa những giả hành, bôi vôi vào kín vết cắt. Có thể tách ra khỏi chậu rồi trồng ngay, nhưng cũng có thể sau tách vẫn giữ nguyên ở phía trong chậu đến khi mắt ngủ phát triển thành chồi cao, rễ chớm xuất hiện ở gốc chồi thì mới tách những khóm lan nhỏ ra khỏi chậu để trồng. Trước khi tách ra khỏi chậu, cần phải tưới nước ướt đẫm cả chậu để rễ mềm, dễ tróc và nhấc cả khóm ra khỏi chậu. Rửa sạch để tiến hành loại bỏ những giá thể cũ, cắt bỏ rễ già, rễ thối hoặc quá dài, chỉ chừa lại rễ có độ dài khoảng 5 centimét (không chạm vào các rễ non mới nhú ra từ gốc chồi mới), tiếp đến đem trồng vào chậu.

Biện pháp tách bụi thường triển khai khi cây bò ra khỏi mép chậu, nhưng thường nhất là triển khai đồng thời vào lúc thay chậu khi giá thể đã hết công dụng. Tách bụi thường triển khai sau giai đoạn lan nghỉ và bắt đầu bước vào giai đoạn lan nghỉ và bắt đầu bước vào giai đoạn tăng trưởng (cuối mùa mưa, đầu mùa khô nóng ) khi những mắt ngủ bắt đầu phồng to ở giả hành và rễ bắt đầu nhú ra.

Những giống địa lan, người chơi lan thường ứng dụng biện pháp nhân giống truyền thống này và đã thu được kết quả tốt. Sau đây chính là cách tách nhánh hoa địa lan hoa lớn:

Khi thay chậu có thể phối hợp triển khai tách cây, thường thì nhân giống bằng tách cây 3-4 năm triển khai 1 lần vào mùa xuân hoặc mùa thu, nhưng mùa xuân tốt hơn, chính vì ngay lúc này cho dù khí hâu bắt đầu ấm, nhưng rễ non, mầm non chưa phát sinh, thích hợp với tách cây, nếu tách cây vào mùa thu nên tiến hành xử lý vào tháng 10/ Nhân giống bằng tách cây cần chọn các cây sinh trưởng khỏe, thường là mỗi khóm 10 mầm trở lên là vừa. Các cây được chọn làm cây mẹ để tách cây trước khi tách cây vài tháng cần thỏa mãn cây được phát triển trong hoàn cảnh dinh dưỡng đầy đủ, nhờ đó tích lũy được đông đảo chất hữu cơ, tạo cơ sở dinh dưỡng tốt sau khi tách làm cây dễ sống, hồi phục nhanh. Trước khi tách 7-10 ngày cần khống chế nước giữ cho giá thể hơi khô tiện cho thao tác tách cây, tránh được đứt rễ khi cho cây ra khỏi chậu.

Những bước triển khai như sau: trước tiên nhẹ nhàng cho cây ra khỏi chậu, sử dụng kéo cắt cẩn trọng lá khô, rễ và xen xét kỹ trạng thái của cây, xác định chỗ cắt, khi cấp thiết có thể sủ dụng một số loại thuốc tiệt trùng để tiêu độc. Đặt khóm lan vào chỗ khô mát, tiếp đến sử dụng dao sắc cắt thành vài khóm, cũng có thể sủ dụng kéo để cắt, nhưng phải hết sức cẩn trọng tránh thương tổn mầm rễ, tiếp đến lại sử dụng thuốc diệt trừ khuẩn bôi vào vết cắt rồi đem trồng vào chậu, trước khi có thể trồng, phải tưới thêm nước cho giá thể, sau khi tiến hành trồng tạm dừng tưới nước 3-5 ngày, sau khi vết cắt lên sẹo mới tưới nước đẻ cố định rễ. Điều kiện phù hợp cho cây lan mới trồng là phòng có đủ ánh sáng, thoáng đãng, buổi tối chiếu bằng ánh sáng trắng khoảng 5-6 giờ, hằng ngày phun qua nước 1 lần, 3 ngày bón phân qua lá 1 lần cho đến lúc ra rễ non mới đưa ra ngoài chăm sóc. Sau khi đưa ra ngoài sẽ tăng dần lượng chiếu sáng, mỗi tuần phun 1 lần KH2PO4 hoặc chất kích thích sinh trưởng và những nguyên tố vi lượng. Sau 3 tháng tưới nước phân loãng đa số là phân kali, ít đạm. Khi mầm cây hoa lan dài khoảng 2 centimét, cần tăng lượng chiếu sáng tùy các điều kiện mà 3-5 ngày/lần phun qua lá và 9-10 ngày/lần tưới vào gốc.

Một vài bước triển khai tách và trồng lan tách vào chậu

2/2/ Nhân giống hoa lan bằng thân giả

Nhân giống bằng thân giả tức là dùng thân giả có thể không lá hoặc không rễ, nhưng vẫn chắc mập để nhân giống. Chính vì mỗi thân giả thường có mấy mầm ngủ, khi nó bị tách khỏi cơ thể mẹ sẽ có thể nẩy mầm. Thân giả có thể chỉ một nhưng cũng có thể là vài thân giả liền cùng nhau. Khi thân giả bắt đầu nẩy mầm cắt bỏ các rễ khô và những rác rưởi tiếp đến ngâm vào Vitamin B12 khoảng nửa tiếng, tiếp đến sử dụng bông ướt cuốn lại, sau nửa ngày mới đưa vào chậu để trồng. Cần lưu ý chỉ cần lấp một nửa thân ngầm, loại có rễ và không rễ trồng riêng. Nếu có lá giả phải cắt bỏ đi hạ bớt bốc hơi nước và tiêu hao dinh dưỡng của cây. Cây có một thân giả là tối ưu, chậu đừng nên quá lớn, sử dụng 4 phần rễ mục trộn lẫn với 6 phần cát để làm giá thể. Thân giả có rễ dễ mọc mầm, sinh trưởng khỏe, dễ chăm sóc. Với các thân giả chưa có rễ có thể trồng mỗi chậu vài cây, nhưng chậu phải lớn hơn và thoát nước tốt, sử dụng 2 phần lá mục trộn lẫn với với cát thô, sau khi tiến hành trồng ngâm chậu vào trong thuốc tím. Lúc nào thuốc tím ngấm vào giá thể thì nhấc ra, để ráo nước rồi đưa vào nhà sản xuất giống thoáng đãng râm mát tránh mưa. Biện pháp dưỡng ẩm cho giá thể thường làm là đặt chậu chìm sâu dưới mặt đất. Khoảng sau nửa tháng hàng ngày cho chiếu sáng nửa ngày, đất khô phải tưới nước như vậy khoảng 2 tháng sau nẩy mầm. Ngay lúc này đưa vào vườn ươm có che nắng để trán ánh sáng trực xạ, lưu ý khống chế nước, đến khi mầm dài 2 centimét, cho tiếp xúc với ánh sáng tán xạ hoặc cho tiếp xúc với ánh sáng nhẹ trước 8hnửa tiếng sáng, ngay lúc này ẩm độ giá thể nên điều chỉnh cho thích hợp, nên để hơi khô, đôi khi phun dưỡng chất theo thường kì. Chăm bón cây khoảng 4-6 tháng có thể thành cây trồng. Mầm mới đem trồng với đất pha cát (hơi chua) trộn với đất bùn hoặc giá thể khác. Sau khi tiến hành trồng một tuần, hàng ngày phun 2 lần. Lúc nào cây con đã sống mới chuyển sang chăm sóc bình thường. Thân giả bị tách lấy mầm được chăm sóc cẩn trọng, năm sau vẫn có thể nẩy mầm.

2/3/ Nhân giống bằng tách nhánh

Ở một vài loài lan (Dendrobium, Thunia…) thường có tình trạng tạo cây giống trên giả hành 1 cách tự nhiên, khi cây giống này có rễ là có thể tách ra khỏi giả hành để trồng.

Đối với một vài loài lan đơn thân (Vanda, Arachnis…) khi thân cao lớn có thể tiến hành cắt phần ngọn 30-50 centimét có tối thiểu từ 2 -3 tầng rễ để trồng. Phần gốc phía dưới nếu có lá vẫn có thể ra chồi bên, từ đấy có thể tách ra trồng như trên.

Đối với lan Vanlilla và Vanda có thể tiến hành cắt thân ra từng đoạn 3-4 đốt để trồng vì loại này cực kỳ dễ tạo thành rễ bất định.

2/4/ Nuôi cấy mô tế bào

Nuôi cấy môtế bào còn được gọi là nuôi dưỡng ngoài cơ thể. Nó được nuôi dưỡng vô trùng từ những cơ quan của cây như là loại lá, hoa, quả, rễ và bao gồm cả tế bào. Nuôi cấy mô hoa lan mới được nghiên cứu và ứng dụng, nhưng phát triển cực kỳ nhanh, đã tạo thành cả một hệ thống nhà xưởng hoàn chỉnh, sản xuất theo mục đích hàng hóa. Người ta có thể sủ dụng thân, rễ, củ, những lát cắt để nuôi dưỡng thành cây con. Biện pháp nhân giống này vừa nhanh vừa không dựa vào thời tiết. Có thể sản xuất cả năm, tiết kiệm đất, lao động, cây sản xuất từ ống nghiệm sạch bệnh và cũng có thể phối hợp với kỹ thuật mới để sinh ra giống cây sạch bệnh, tăng chất lượng cây con, thích hợp tiêu chuẩn lan quốc tế. Đặc biệt biện pháp này có thể phối hợp với biện pháp nhân giống cổ truyền là đẻ sinh ra những cá thể lai ưu tú sớm trở nên giống tốt có tính trạng ổn định. Tồn tại lớn nhất của biện pháp này là giá cả cao, khó thao tác, cây lan ra bông muộn, và cũng có thể sản sinh biến dị vô tính, không có lợi cho việc duy trì của giống. ngày nay ngoài những trường Đại học và những Viện nghiên cứu, những cơ sở chuyên nhân giống, những doanh nghiệp chuyên trồng lan cũng tích cực nghiên cứu hệ thống nuôi cấy mô thích hợp với điều kiện gia đình và đạt được giá trị kinh tế cao.

2/4/1/ Xây dựng hệ thống nuôi cấy mô tại gia đình

Xây dựng phòng vô trùng tại chỗ là vấn đề quan trọng nhất trong việc xây dựng hệ thống nhân giống nhanh cây lan bằng cấy mô tại gia đình. Diện tích phòng cấy mô vô trùng không quá lớn chỉ cần đặt được một tủ cấy mô vô trùng và có chỗ thao tác là được. Trong khu vực phòng vô trùng có một bảng đèn tử ngoại phối hợp với phun diệt trừ khuẩn và sử dụng acid sunfuric đậm đặc pha thêm một ít thuốc tím để phun theo thường kì. Tủ vô trùng có thể tự làm và cũng có thể mua tại các nơi chuyên sản xuất tủ nuôi cấy mô thực vật hoặc tủ vô trùng của y tế.

Để vô trùng môi trường và vật dụng cần có nồi áp suất gia dụng (nếu có nồi hấp của y tế là tối ưu ), bếp điện (nồi vi sóng). Bên cạnh đó còn cần những vật dụng như sau:

– Một cân phân tích (100g)

– Một nồi inox hoặc nồi nhôm (1-2 lít)

– Một máy ép hoa quả

– Đèn cồn, kéo y tế, dao mổ, đũa cấy mô, bình tam giác, bình đong, bình có chứa dung dịch, hộp petri, ống hút, ống nhỏ giọt, bông, găng tay cao su và giấy lọc…

– Nếu có khả năng có thể mua thêm tủ sấy, máy lắc…

Trong suốt quá trình thao tác, toàn bộ những vật dụng chịu được nhiệt độ cao đều phải tiệt trùng bằng nồi áp suất. nồi áp suất gia dụng không có đồng hồ đo, khi diệt trừ khuẩn chưa đậy nắp ngay mà đun cho nước sôi sủi bọt, hãy đậy nắp để tiệt trùng trong vòng 20-25 phút, tiếp đến để nguội tự nhiên. Các vật dụng không có khả năng chịu nhiệt thì sử dụng hóa chất để tiệt trùng.

Ở một vài nơi có thể tự chế tủ cấy mô vô trùng, những phần chính như sau:

Tủ cấy mô vô trùng tuy giản đơn nhưng cực kỳ thực dụng, có khả năng làm bằng gỗ, gỗ dán, kính hoặc kính hữu cơ, lớn nhỏ phụ thuộc vào nhu cầu, thường thì rộng 60-70 centimét, sâu 40-45 centimét, cao 50 centimét, bên dưới đục 2 lỗ thao tác, phía bên ngoài có nắp. Như vậy có thể thò tay vào để thao tác vừa hạ được ô nhiễm, ở trên tủ có bóng đèn 25W và một bóng đèn cực tím 8-20W.

Phần dưới bên phải mặt sau và trên mặt trái, để lỗ thông hơi đường kính 10 centimét, dưới lỗ thông hơi xếp 5-6 lớp vải màn cho khí vào, ở trên lỗ xếp 2-3 lớp vải màn cho khí ra, để tiện cho không khí lưu thông. Bên phải trái có thể cho một phía để lắp cửa lùa để có thể đưa các vật dụng vào ra dễ dàng. Trước khi dùng nbsp; 2-10 tiếng có thể bỏ 2-4g thuốc tím vào trong lọ miệng rộng tiếp đến đổ 10-20 mililít phoocmon vào, hình thành phản ứng, hơi phoocmon bốc lên sẽ có công dụng tiệt trùng. Trước khi thao tác bỏ bình ra, nếu kết hợp với bật bòng đèn cực tím sẽ có công dụng vô trùng tốt hơn.

2/4/2/ Dung dịch cấy mô thường sử dụng và kỹ thuật pha chế

Dinh dưỡng cho nhân nhan giống hoa lan thường sử dụng biện pháp pha chế của MS (Muzashige và Skooy, 1962); VW (Vacin và Went, 1949); BS (Gabozg, 1968); White (1949). Nhân giống lan trong gia đình nên sử dụng môi trường MS, tùy từng thời kỳ có pha thêm chất kích sinh trưởng với nồng độ khác nhau.

Biện pháp pha chế dưỡng chất sử dụng trong nhân giống lan

Những hóa chất thông dụng trong nhân giống lan gồm 5 loại đa lượng của dinh dưỡng MS (NH4HO3, KNO2, CaCl2/2H2O, MgSO4/7H2O, H2PO4, thuốc tím, phoocmon, đường trắng, dầu quỳnh, cồn y tế, giấy lọc pH (pH 5/4-7/0), bột tẩy trắng đa dụng hoặc thuốc tẩy trắng, một vài nguyên tố vi lượng của MS, phụ liệu hữu cơ và ít chất kích thích, được cân bằng cân phân tích, cũng có thể mua tại những viện nghiên cứu hoặc cơ sở chuyên nhân giống dinh dưỡng pha sẵn để vào tủ lạnh sử dụng dần. Dưỡng chất sau khi pha xong phải được tiệt trùng bằng nồi cao áp mới được dùng. Đối với cơ sở chuyên nhân giống, để nâng cao sự hiệu quả cả quá trình phải thay 3-4 loại dinh dưỡng như loại dinh dưỡng cho thân phồng to, loại cho thân giả phát triển, loại cho thân giả phân hóa nẩy mầm và loại cho ra rễ. Cũng có khi sử dụng thêm loại dinh dưỡng tăng sinh trưởng cho cây con. Thường là những giống lan khác nhau, thích nghi với một số loại dinh dưỡng nhân giống khác nhau. Nhưng bất luận loại nào, các thành phần đa phần vẫn là đạm, lân, kala, canxi, ma nhê, lưu huỳnh, sắt, Bo, Mg, Cu, Zn, Mo, Cl, I… và một vài chất hữu cơkích thích sinh trưởng, đường trắng. Nhất là những chất kích thích sinh trưởng cho dù nồng độ cực kỳ thấp nhưng cực kì quan trọng cho tái sinh chồi, rễ của những mô lan.

Trước tiên phải pha dung dịch mẹ, tức là dung dịch hỗn hợp, nhiều thành phần dưỡng chất, có thể pha 1 lần sử dụng rất nhiều lần. Thường thì các muối được hòa tan trước tiếp đến được hỗn hợp lại. Bội số của dung dịch tỷ lệ nghịch với liều sử dụng, sử dụng ít với hệ số pha loãng lớn (100-1/000 lần), sử dụng nhiều hệ số pha loãng hơn (10-20 lần). Nguyên tố vi lượng và đa lượng phải pha riêng tiếp đến mới hỗn hợp cùng nhau. Khi hỗn hợp cần tách ion dương, âm tránh xảy ra phản ứng hóa học dẫn tới kết tủa, thuốc của sắt phải pha riêng, có thể pha lẫn FeSO₄.7H₂O 5,57h với 7,54g Na2/EDTA trong 1000 mililít nước, 1/000 mililít dung dịch dinh dưỡng chỉ cần lấy 5 mililít dung dịch mẹ để pha loãng. Những chất như acid glutamic, vitamin, kích thích sinh trưởng phải pha riêng phụ thuộc vào liều lượng để pha (10-100mg). Một vài chất kích thích không hòa tan trong nước như IAA, IBA, GA, αNAA phải sử dụng cồn 95% làm dung môi, một vài chất như 2,4D phải sử dụng 1 mol NaH₂O để hòa tan, hoặc 6-BA dung 1 mol NaCl để hòa tan, sau đso mỡi hòa loãng bằng nước. Nồng độ thường hay được tượng trưng bằng mg/l, sau khi pha xong đưa vào tủ lạnh để bảo quản.

Khi đã sẵn có dung dịch mẹ, sẽ dựa trên loại dung dịch sử dụng cho cấy mô mà pha loãng, trước tiên hãy lấy dung dịch của những nguyên tố đa lượng tiếp đến theo thứ tự pha thêm dung dịch vi lượng như sắt, acid glutamic, vitamin, chất kích thích sinh trưởng và những phụ gia khác, tiếp đó sử dụng nước cất pha đến 1/2 định lượng, pha thêm nước đường và dầu quỳnh, đun lên cho hòa tan rồi điều chỉnh pH sao cho thích hợp với đòi hỏi, tiếp tục pha thêm nước cất đến thể tích định sẵn, cuối cùng đổ vật dụng vào thùng có chứa dung dịch dinh dưỡng sử dụng cho cấy mô và đun ở 98 apmosphe, nhiệt độ 1210C để tiệt trùng, đến khi nguội thì bỏ ra.

2/4/3/ Nuôi dưỡng mô

Nuôi dưỡng mô thông thường gồm 4 bước: Lấy mô vô trùng, tạo thành thân tròn, cắt thân tròn thành nhiều mảnh, thân tròn phân hóa.

Nhân nhanh hoa lan có thể sủ dụng cây giống từ gieo hạt trong hoàn cảnh vô trùng, đủ ra rễ chưa có lá để làm nguyên vật liệu nuôi cấy. Những mô được cắt trong hoàn cảnh vô trùng đưa vào dịch dinh dưỡng cho tạo thành thân tròn, đa phần dung dịch dinh dưỡng này là: 0,5-1,0mg/l, NAA + 0,1 – 1,0mg/l, 6-BA và 10% nước dừa.

Sau một khoảng thời gian nuôi dưỡng trong bóng tối sẽ tạo thành thân tròn màu trắng, tiếp đến đưa ra nuôi dưỡng trong hoàn cảnh ánh sáng yếu với nhiệt độ 250 thân tròn sẽ chuyển màu xanh. Có thân hình tròn sẽ được chuyển vào dung dịch 1/2 MS + nước hoa quả hoặc MS + 2mg/l NAA + 1000mg/l than hoạt tính hoặc MS + 2mg/l NAA + 5% nước dừa + 2% tha hoạt tính với nhiệt độ trong khu vực phòng 25 + (-) 10C, độ ẩm 60-70%, ánh áng 2/000 Lux, mầm sẽ phát triển nhanh.

Nhân nhan hoa lan cũng có thể sủ dụng mầm từ 7-8 centimét dưới gốc của các cây sinh trưởng khỏe, đem rửa bằng xà phòng và phun bằng nước máy khoảng 10-15 phút cho sạch, tiếp đến trong hoàn cảnh vô trùng cắt lấy nửa trên của mầm, bóc đi 1/2 lá phía bên ngoài, sát trùng qua bằng cồn 250C rồi ngâm vào NaCl 10% khoảng 10 phút, lắc nhẹ nâng cao hiệu quả tiệt trùng, khi bỏ ra lập tức rửa bằng nước vô trùng. Bóc tiếp 2-3 lá rồi đưa vào tiệt trùng 5 phút trong nước muối, kéo ra rửa bằng nước vô trùng và bóc đến lá cuối cùng.

Cây lan được nhân giống bằng nuôi cấy mô (Ảnh Nguyễn Vũ Thị Hoàng Uyên, 2005)

Những bước triển khai nuôi cấy mô tế bào

1/ Cắt lấy điểm sinh trưởng

2/ Đưa mẫu vào dung dịch cấy mô

3/ Nuôi dưỡng trong dung dịch

4/ Phân chia tế bào

5/ Cắt thành miếng nhỏ

6/ Tạo thành thân hình cầu

7/ Tách thân hình cầu

8/ Nuôi dưỡng thân hình cầu phân hóa

9/ Tạo thành nhóm cây giống

10/ Tách cây giống

11/ Nuôi dưỡng cây khỏe mạnh

12/ Đưa ra trồng

13/ Trồng vào chậu

Tiếp đến lấy điểm sinh trưởng làm trung tâm cắt thành hình vuông chừng 0,3-0,4 centimét đưa vào nước muối ngâm 1 phút, bỏ ra rửa vài lần bằng nước vô trùng, sử dụng dao mổ cắt thành vài miếng, những miếng cắt lần lượt được cấy vào dung dịch MS + 0,1+0,2mg/l NAA hoặc ½ dung dịch 6-BA 0,5-2mg/l rồi đưa vào phòng nhiệt độ 24-250C và ánh sáng tán xạ, cường độ ánh sáng khoảng 1/500-2/000 lux. Thông thường thời gian chiếu sáng khoảng 12 tiếng để tạo thân hình cầu. Như vậy sau khoảng 4-6 tuần mô sẽ tạo thành nhiều thân hình cẩu, nếu mà cắt thân thành nhiều mảnh hoặc sử dụng máy ép bằng kính ép vỡ rồi lại cấy vào dung dịch, trong một thời gian ngắn sẽ tạo thành nhiều thân hình cầu, hình thức biểu hiện ra bên ngoài và tỷ lệ tạo thành thân hình cầu dựa vào dung dịch nuôi dưỡng. Có giống trên bề mặt trùm kín lông tơ màu trắng, có giống thưa hơn. Hình thức biểu hiện ra bên ngoài thân hình cầu ổn định thì sẽ dễ dàng nuôi dưỡng, chỉ cần đưa vào dung dịch 1/2 MS + nước rau quả phù hợp hoặc dinh dưỡng MS + 2mg/l NAA + 1000mg/l than hoạt tính, sau 1-2 tháng nuôi dưỡng sẽ tạo thành nhiều thân hình cầu và sinh trưởng thành từng bụi. Có rất nhiều nghiên cứu cho biết trong khoảng thời gian nhân giống đừng nên pha chất kích thích sinh trưởng vào dung dịch hoặc cố gắng ngăn ngừa làm thay thế bằng dịch hoa quả, thân hình cầu phân hóa thành mầm được thuận lợi, cây con ít phát sinh biến đổi về hình dạng. Còn sử dụng chất phân chia tế bào không thỏa đáng, thân hình cầu phân chia không giống thông thường, có lúc không ra được mầm hoặc tạo thành lá dầy, cây không giống thông thường. Bên cạnh đó quá trình phân bào nồng độ ion không quá cao, vì dễ dẫn tới cây phát triển không giống thông thường. Nếu có thể nên sử dụng dung dịch huyền phù để gia tăng tốc độ nhân giống. Để gia tăng lượng không khí và thay đổi không khí trong dung dịch thông thường nên sử dụng máy lắc (60-120 lần/phút) hoặc máy quay (2 vòng/phút), thường thì sử dụng máy quay tốt hơn máy lắc. Khi cây giống cao 2-3 centimét, có thể tiến hành cắt và chuyển đến dung dịch 3/4 MS + dịch hoa quả + vi lượng dung dịch MS + nước rau quả để nuôi dưỡng từ 1-3 tháng cây sẽ cao từ 10-15 centimét có 3-4 lá, và 2-3 rễ có thể mang trồng.

2/4/4/ Trồng và chăm bón cây giống từ phòng cấy mô

Cây được đem trồng trog điều kiện nhiệt độ thích hợp. Trước khi đưa ra trồng 2-3 ngày, mở nắp bình tam giác đựng cây con khiến cho cây thích ứng với môi trường tự nhiên rồi mới kéo ra. Nếu miệng bình rộng nên đổ vào một ít nước lắc nhẹ để cho dung dịch tan đều rồi hãy cho nước sạch vào rửa, nếu miệng bình nhỏ sau khi đổ nước lắc nhẹ rồi sử dụng dây thép móc ra, cố gắng không làm thương tổn rễ, nếu mà cây lớn và nhiều rễ chỉ có cách đập vỡ bình để lấy cây (bọc bình và cây bằng miếng vải rồi sử dụng búa đập nhẹ, nhưng phải lưu ý cố gắng không làm hỏng cây và gây thương tích cho người). Cây giống được rửa bằng nước sạch, sử dụng chổi lông quét sạch các thứ bám vào cây, sau khi rửa nên sử dụng nước sạch dội qua cho sạch, nếu như không cây dễ bị thối rữa. Cây giống sau khi rửa sạch triển khai phân loại lớn nhỏ và xếp lên giá có lót bằng giấy báo, có thể sủ dụng thuốc diệt trừ khuẩn xịt phòng, chờ cho cây ráo nước mới đem trồng.

Cây giống được đưa vào chậu thông khí thoát nước tốt. Nên sử dụng rêu để làm giá thể, rêu được ngâm, rửa sạch, ép khô với ẩm độ ổn định và vô trùng. Trước khi đưa cây vào trồng, đáy chậu được phủ một lớp rêu dày khoảng 1 centimét, rễ cây được cuốn bằng rêu, tiếp đến đặt vào chậu theo mật độ đã định. Chia thành nhiều loại khác nhau cây lớn nhỏ để dễ chăm sóc. Cây được chèn cho vững, không quá lỏng. Cây giống ngay lúc này cực kỳ yếu nên phải được đặt vào các nơi râm mát, thoáng đãng, ánh sáng yếu, độ ẩm cao. Sau trồng xịt nước tưới ẩm cho cây và giá thể đủ ẩm. Tiếp đó hàng ngày phun vài lần, không quá khô hoặc quá ẩm. Sau 7-10 ngày tăng dần lượng nước. Sau 2 tuần mỗi tuần phun 1 lần thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật), khoảng 3 tuần sau cây mọc rễ non. Khi đó có thể tăng dần ánh sáng và mỗi tuần phun phân qua lá 1 lần có thể xịt bằng KH2PO4 0,1-0,2% khoảng 6-8 tháng khi cây cao 15 centimét có thể tách trồng riêng rẽ mỗi chậu một cây. Thường sử dụng loại chậu có đường kính từ 8-9 centimét, lúc nào cây cao 60 centimét chuyển sang chậu 12 centimét. Sau 1 năm khi thân giả lớn mập và nhú mầm lại đổi sang chậu lớn đường kính 16-18 centimét.