Cây chùm ngây: Cây rau sạch và cây thuốc

Vừa mới qua tôi có dịp lên thăm lại trang trại của anh Việt Hoa, người đang quyết tâm xây dựng làng Đào Nhật Tân mới trên đất Bắc Giang. Anh đang trồng thêm các giống rau rừng để làm phong phú thêm bữa ăn cho nhân dân ta và tránh hiện trạng trồng rau phải sử dụng thuốc trừ sâu cực kỳ độc hại. Cây rau rừng có đặc điểm kháng sâu hại cực kỳ cao nên không cần sử dụng đến thuốc trừ sâu, thuốc chữa bệnh. Tôi thích thú nhất là loại cây Chùm ngây vì mọc dễ dàng, cao tới vài m và tuốt lá ăn thấy gần giống như lá Rau ngót.

Tôi tìm hiểu thêm về cây rau lạ lẫm này và có được các thông tin như sau:

Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia thi Chùm ngây hay Ba đậu dại, tên khoa học là Moringa oleifera. Đây chính là một loài thực vật thân gỗ phổ biến nhất trong Chi Chùm ngây (Moringa) thuộc họ Chùm ngây (Moringaceae), bộ Thập tự (Brassicales). Cây này xuất xứ từ vùng Nam Á nhưng cũng mọc hoang và được canh tác, khai thác, dùng nhiều nơi trên toàn cầu do có giá trị cao. Trong tiếng Anh, cây chùm ngây có rất nhiều cách gọi khác nhau như “Cây thần diệu” (Miracle tree), “Cây kỳ quan” (Wonder tree), “Cây vạn năng” (Multipurpose tree), “Cây độ sinh” (Tree of life, theo quan điểm nhà Phật), “Cây cải ngựa” (Horseradish tree, do rễ non của cây có vị của cải ngựa, mù tạt), “Cây dùi trống” (Drumstick tree, do thân/quả cây con dùi trống), “Cây dầu bel” (Bel – oil tree, do dầu ép từ hạt cây được bán với tên gọi bel – oil)

Cây, lá và quả chùm ngây

Cây thân mộc cao cỡ trung bình, ở độ tuổi trưởng thành cây có khả năng mọc cao hàng chục mét. 1 tuổi nếu như không cắt ngọn cây có khả năng cao tới 5 – 6m và có đường kính 10 centimét. Đến 3 – 4 năm tuổi là loại cây ở độ tuổi trưởng thành. Thân cây óng chuốt, không có gai. Lá kép dài 30 – 60 centimét, hình lông chim, màu xanh mốc; lá chét dài 12 – 20 mm hình trứng, mọc đối có 6 – 9 đôi. Cây trổ bông vào những tháng 1 – 2/ Hoa trắng kem, có cuống, hình dáng giống hoa đậu, mọc thành chùy ở nách lá, có lông tơ, nhiều mật. Quả dạng nang treo, dài 25 – 40 centimét, ngang 2 centimét, có 3 cạnh, chỗ có hạt hơi gồ lên, dọc theo quả thường có khía rãnh. Hạt màu đen, tròn có 3 cạnh, lớn cỡ hạt đậu Hà Lan.

Hạt chùm ngây

Giá trị dinh dưỡng của 100g lá Chùm ngây tươi là như sau: Nước – 78,66g; Năng lượng – 64kcal; Đường bột (hydrat carbon) – 8,28g; Chất xơ (cellulose) thực phẩm – 2g; Chất béo (lipid) – 1,4g; Chất đạm (protein) – 9,4g (sữa chua – 8g); Vitamin A (beta – caroten) 0,4mg (cà rốt – 8,3mg); Vitamin B1 (tiamin) – 0,275mg; Vitamin B2 (riboflavin) – 0,66mg; Vitamin B3 (niacin) – 2,22mg; Vitamin B5 (axit pantotenic) – 0,125mg; Vitamin B6 (pyridoxin) – 1,2mg; Vitamin C (axit ascorbic) 51,7mg (cam – 52mg; Canxi (Ca) – 185mg (sữa – 300mg); Sắt (Fe) – 4mg; Manhê (Mg) – 147mg; Mangan (Mn) – 1,063mg; Lân (P) – 112mg; Kali (K) – 337mg (chuối – 358mg); Kẽm (Zn) – 0,6mg. Nếu tính theo trọng lượng khô thì lá Chùm ngây có lượng protein cao hơn sữa 2 lần, lượng kali cao hơn chuối 3 lần, lượng canxi cao hơn sữa 4 lần, lượng vitamin C cao hơn cam 7 lần và lượng viamin A cao hơn cà rốt 4 lần (!)

Dinh dưỡng của chùm ngây được quy đổi ra một số loại thực phẩm khác

Cây chùm ngây còn cung ứng một hỗn hợp gồm nhiều hợp chất quý hiếm như zeatin, quercetin, alpha – sitosterol, caffeoylquinic acid và kaempferol. Một vài nguồn nghiên cứu cho thấy chùm ngây có chứa hơn 90 dưỡng chất tổng hợp bao gồm 7 loại vitamin, 6 loại dưỡng chất, 18 loại axit amin, 46 chất chống ôxi hóa, liều lượng lớn những chất chống viêm nhiễm, những chất kháng sinh, kháng độc tố, những chất giúp phòng ngừa và chữa trị ung thư, u xơ tiền liệt tuyến, giúp ổn định huyết áp, hạ cholesterol, bảo vệ gan.Lá chùm ngây còn chứa đựng nhiều chất dinh dưỡng hơn cả quả và hoa. Các nghiên cứu về chùm ngây hầu hết được thực thi ở Ấn Độ, Philippines và Châu Phi. Được biết đến như là một trong các loài cây hữu ích bậc nhất thế giới do tất cả những phần trên cây chùm ngây đều có thể được sử dụng làm thức ăn hoặc phục vụ cho những mục đích khác nhau, nên chùm ngây hiện đang được khuyến khích trồng ở nhiều quốc gia trên toàn cầu, nhất là các nước nghèo. Rau chùm ngây là nguồn thức ăn tốt cho trẻ sơ sinh và bà mẹ vừa mới sinh con. Những tổ chức phi chính phủ là “Trees for Life International”, “Church World Service”, “Educational Concerns for Hunger Organization” và “Volunteer Partnerships for West Africa” đã ủng hộ cho cây chùm ngây là “nguồn dinh dưỡng tự nhiên cho những nước nhiệt đới”. Một nhà nghiên cứu đã công bố rằng “bột lá chùm ngây có công dụng dinh dưỡng và có thể dùng để chống lại nạn đói.” Cây chùm ngây cho nhiều lá vào cuối mùa khô nóng trong khi những loài cây rau khác thường cho ít lá.

Bản địa chùm ngây là ở vùng sơn cước Hi Mã Lạp Sơn tây bắc Ấn Độ, có lịch sử phát hiện và dùng hơn 4000 năm, nhưng hiện nay được canh tác rộng rãi ở Phi châu, Trung Mỹ, Nam Mỹ, Đông Nam Á v.v. Ở Việt Nam chùm ngây là một loài độc nhất của Chi Chùm ngây được tìm thấy mọc hoang từ rất lâu đời tại nhiều nơi như Thanh Hóa, Ninh Thuận,Bình Thuận vùng Bảy Núi ở An Giang, đảo Phú Quốc v.v. Tuy nhiên trước đây cây ít được lưu ý, có nơi trồng chỉ để làm hàng rào, và chỉ trong vài chục năm gần đây khi hạt cây từ nước ngoài được đem về Việt Nam, được canh tác có chủ định và qua nghiên cứu người ta thấy cây có rất nhiều công dụng đặc biệt nên tưởng là loại cây mới du nhập.

Ươm mầm từ hạt chùm ngây bằng giấy ăn trong gia đình

Cây chùm ngây cực kỳ dễ để trồng, có thể trồng từ hạt, hom cành, hom củ và trồng được cả năm. Vùng thiếu hụt nước có thể trồng vào mùa mưa, tức khoảng tháng 4, tháng 5/ Cây được canh tác nhiều ở các khu vực đất khô hạn khắc nghiệt nhiệt đới hoặc bán nhiệt đới. Cây chuộng đất ráo nước, nhiều cát, dù là đất xấu cũng dễ mọc, chịu được hạn hán, ưa nắng, hầu hết không bị sâu hại gây bệnh vậy nên chăm bón cây không cần điều kiện gì đặc biệt về phân bón và nước tưới. Tuy vậy cây không có khả năng chịu được úng ngập và dễ chết nếu như không được thoát nước tốt. Dấu hiệu lúc đầu của sự dư nước dưới rễ chùm ngây là trên lá cây xuất hiện các đốm trắng, khi đó người trồng cây cần ngưng tưới hoặc tìm cách thoát nước cho cây.Gỗ chùm ngây tương đối mềm, giòn nên thân cành dễ bị gãy trong mưa bão. Vậy nên nếu tiến hành trồng cây để khai thác dùng người trồng thường cắt ngọn cây khi đạt độ cao ổn định, vừa tiện thu hái; vừa kích thích cây đâm tược, nảy cành theo cấp số nhân như tán dù; vừa hạn chế tổn thất do gãy đổ.

Trong ẩm thực, lá non và thậm chí cả lá già của chùm ngây được dùng để nấu canh với thịt, tôm, nấm hoặc nấu suông (hương vị tương đương rau ngót), trộn salad, ăn sống, xào thịt, trứng, xay nhuyễn thành nước sinh tố. Lá chùm ngây phơi khô tán bột có thể để cực kỳ lâu mà dường như không mất dinh dưỡng, dùng cho nhiều món ăn như cháo, bột trẻ thơ, nhào bột bánh, pha nước uống. Hoa chùm ngây có rất nhiều mật ngọt và giàu chất dinh dưỡng, làm rau hoặc phơi khô sử dụng nấu lấy nước uống như một trong các loại trà. Quả non được sử dụng xào, nấu canh, hầm xương, ninh súp như đậu cô ve và cho mùi vị gần tương đương măng tây. Khi già, hạt chùm ngây có thể rang ăn như đậu phộng. Rễ non của cây ăn sống hoặc làm gia vị như cải ngựa (mù tạt). Tuy vậy tương đương rau ngót, lô hội, ngăn ngừa dùng rau và những chế phẩm từ chùm ngây cho phái nữ có thai.

Bà bầu hạn chế ăn rau chùm ngây

Tư vấn về thực dưỡng với chùm ngây cho thấy khi nấu canh rau chùm ngây chỉ cần vừa chín tới để bảo tồn tối ưu nhất chất dinh dưỡng, không cần nhiều rau vì lượng dưỡng chất trong rau cực kỳ cao, nêm ít gia vị, không cần hoặc cần cực kỳ ít mì bởi vì rau có vị ngọt đậm tự nhiên.Sự lưu ý đến công năng của chùm ngây ngày càng được tăng lên tại nhiều quốc gia trên toàn cầu và trên thực tế, loài cây này đã vượt ra ngoài phạm vi là một trong các loại rau mà được dùng rộng rãi và đa dạng trong công nghệ dược phẩm, mỹ phẩm, nước giải khát dinh dưỡng và thực phẩm chức năng. Những quốc gia đang phát triển dùng chùm ngây như dược liệu phối hợp chữa hàng trăm dạng bệnh hiểm nghèo, bệnh thông dụng như phòng và trị ung thư, tiểu đường, thiếu máu, còi xương, tim mạch, kinh phong, sưng tấy, viêm nhiễm, mỡ máu, đau dạ dầy, ngừa thai, ung loét, lão hóa, suy nhược cơ thể, suy nhược thần kinh, chữa chứng bất lực và gia đẩy mạnh khả năng ham muốn tình dục.Thống kê chưa đầy đủ cho biết chùm ngây có thể được dùng để chữa trị đến hơn 300 căn bệnh. Nổi bật là, hợp chất zeatin, với năng lực chống lão hóa mạnh mẽ, trong chùm ngây cao gấp vài ngàn lần so sánh với bất cứ một trong các loại cây nào khác. Thêm vào đó, chùm ngây cũng có 2 loại hợp chất phòng ung thư và chặn đứng sự tăng trưởng của khối u, làm cây được mệnh danh là cây phòng ung thư.Hạt khô của cây có khả năng được sử dụng để làm hoạt chất lọc nước hoặc ép lấy dầu. Chất dầu trong hạt có chất lượng tốt, màu vàng tươi sáng với một mùi vị dễ chịu có được so sánh chất lượng với dầu oliver, để cực kỳ lâu không hỏng và được dùng làm dầu ăn hoặc dầu máy. Tại những khu vực ô nhiễm nơi nông thôn nghèo châu Á, châu Phi, hạt chùm ngây thường hay được nghiền nát hòa vào nước, để lắng, những chất cặn bẩn sẽ bị loại bỏ hoàn toàn. Nước sạch này còn được sát khuẩn do công dụng của chất dầu cay trong hạt, nên có thể sủ dụng ngay làm nước uống.Do chùm ngây mọc nhanh, sống được ở các điều kiện đất đai khô cằn và trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, chịu được hạn hán, nên nhiều nơi trên toàn cầu chùm ngây được canh tác làm hàng rào xanh che chắn cho những khu sản xuất nông nghiệp, che bóng cho những cây công nghiệp dài ngày, chắn gió, chắn cát. Cây cũng có thể cải tạo đất tốt, lá già làm phân hữu cơ và thức ăn bổ sung cho gia súc cực kỳ tốt. Dáng cây thon, thân óng, tán đẹp, lá xanh mướt nên còn được canh tác làm cảnh.Tuy thuộc loại mộc nhưng gỗ thân cây mềm, nhẹ, là nguồn nguyên vật liệu tiềm năng cho kỹ nghệ giấy và còn được sử dụng để chế phẩm màu xanh. Ngoài những sản phẩm thô của chùm ngây được thương mại hóa bán trên thị trường như lá tươi, trái non, hoa, rễ tươi, rễ khô, cành nhánh phơi khô, vỏ cây khô v.v. cũng đã có rất nhiều công ty sản xuất thực phẩm dinh dưỡng và thực phẩm chức năng từ chùm ngây như nước giải khát dinh dưỡng, trà lá chùm ngây, trà hoa chùm ngây, sản phẩm làm đẹp, viên chùm ngây, bột chùm ngây, dầu, một số loại biệt dược v.v.

Sản xuất thuốc và một số loại biệt dược từ lá chùm ngây

Theo lương y Nguyễn Công Đức – giảng viên khoa Y học cổ truyền (ĐH Y Dược, TP.HCentimét ), chùm ngây đã được biết tới và sử dụng nhiều hơn nghìn năm nay ở những nước có nền văn minh cổ như Hy Lạp, Ý, Ấn Độ. Do có rất nhiều hữu dụng, nên ngày nay đang có chương trình khuyến khích trồng cây chùm ngây ở 80 quốc gia trên toàn cầu. Nhiều nước đã dùng chùm ngây làm thực phẩm và để làm thuốc. Lương y Nguyễn Công Đức cho thấy: chùm ngây được sử dụng chữa những bệnh như: trị u xơ tiền liệt tuyến bằng phương pháp, sử dụng 100g rễ chùm ngây tươi và 80g lá trinh nữ hoàng cung tươi (hoặc sử dụng rễ chùm ngây khô 30g và lá trinh nữ hoàng cung khô 20g). Đem nấu với 2 lít nước, nấu còn lại nửa lít thuốc. Uống ấm 3 lần trong ngày; trị suy nhược cơ thể, suy nhược thần kinh, giúp ổn định huyết áp, ổn định đường huyết, bảo vệ gan – bằng phương pháp, hàng ngày sử dụng 150g lá chùm ngây non rửa sạch, giã nát, thêm 300 mililít nước sạch vắt lấy nước cốt (hoặc sử dụng máy xay sinh tố), thêm 2 muỗng canh mật ong trộn đều, chia uống 3 lần sử dụng trong ngày; trị tăng cholesterol, tăng lipid máu, tăng triglycerid, hoặc gây giảm acid uric, hạn chế sỏi oxalate – bằng phương pháp, hàng ngày sử dụng 100g rễ chùm ngây tươi (hoặc 30g khô) rửa sạch, nấu với 1 lít nước, nấu sôi 15 phút, để uống cả ngày.Bên cạnh đó, chùm ngây còn có tác dụng ngừa thai, đây chính là cây được đồng bào người Raglay sử dụng để làm thuốc ngừa thai – cứ 5 ngày thì sử dụng 2 nắm rễ cây chùm ngây còn tươi (150g) rửa sạch băm nhỏ nấu với 2 lít nước, nấu còn nửa lít thuốc, chia uống 2 lần trong ngày. Phái nữ Raglay trong tuổi sinh đẻ nếu uống nước sắc rễ chùm ngây thì sẽ không có thai. Tuy vậy, cần chú ý, phái nữ đang có thai thì không được sử dụng cây chùm ngây. Chùm ngây còn được sử dụng để lọc nước – bằng phương pháp lấy 2 trái chùm ngây tươi đã có hột già, lấy hột giã nát, trộn đều 5 phút với 3 lít nước đục, để lắng 2 giờ thì có nước trong sử dụng được.

Ngày nay anh Việt Hoa đã có thể cung ứng cây Chùm ngây để làm giống và nếu có mong muốn sản xuất trên diện tích rộng thì có thể được cung ứng dưới dạng hạt giống. Những bạn có mong muốn xin liên lạc với anh Việt Hoa qua số điện thoại 01682461458/ Ngoài công dụng có rau sạch ăn hằng ngày cây Chùm ngây còn hỗ trợ chữa một vài bệnh thông thường gặp. Ở nông thôn nên sử dụng cây này làm hàng rào cũng cực kỳ tốt vì cây mọc nhanh, cành lá chi chít và bắt mắt.