Nhân giống cây có múi: Nhân giống bằng cách chiết cành

1/ Định nghĩa chiết cành

Chiết cành là ngưng sự dịch chuyển xuống của những chất hữu cơ như cacbonhytrates, Auxin… từ lá chồi ngọn, những chất này tích luỷ gần điểm xử lý (khoanh vỏ) và dưới ảnh hưởng của độ ẩm, nhiệt độ phù hợp rễ mọc ra khi thân, cành vẫn chiết vẫn dính trên cây mẹ.

2/ Ưu khuyết điểm của biện pháp chiết cành

2/ 1/Điểm mạnh

+ Sinh ra được giống cam, quýt, bưởi đồng đều về kiểu di truyền.

+ Hệ số nhân giống cao, nhanh cho ra quả và giá cả hạ.

 + Thích hợp trồng ở các khu vực đất thấp, mực nước ngầm nông.

2/2/ Khuyết điểm

+ Dễ phát tán mầm bệnh.

+ Bộ rễ ăn cạn tuổi thọ thấp

+ Đối với các loại cây có múi ngày nay do sức ép của bệnh vàng lá Greening.

3/ Chuẩn bị nguyên vật liệu, phương tiện

3/1/ Chọn vật dụng

Vật dụng bao gồm: Cưa, kéo, dao, túi nylon bó bầu, dây

3/2/ Chuẩn bị vật dụng

Việc sử dụng dao chiết không đúng loại hoặc dao chiết không được mài dũa sắc bén sẽ gây nên khó khăn trong suốt quá trình thao tác và chất lượng chiết cành sẽ không đạt đòi hỏi. Do đó, việc chọn lựa đúng loại vật dụng thích hợp cho mỗi loại cây chiết là việc làm cần thiết, dao chiết sử dụng cho chiết cây có múi thường có kích cỡ:

– Chiều dài từ 6 – 12 centimét.

– Chiều rộng từ 1 – 4 centimét.

– Bề dầy từ 2 – 4 milimét.

Đòi hỏi:

– Dao chiết phải sắc bén và chắc chắn.

– Kéo cắt cành: Sử dụng để cắt những cành nhánh.

– Tiệt trùng sạch để giúp tránh phát tán mầm bệnh

Dao chiết

– Dây nilông: Sử dụng để buộc bầu chiết.

– Nilông sử dụng bó bầu chiết tối ưu nhất là màu đen (vì màu đen không thu nhiệt bầu chiết sẽ mát hơn).

Bộ vật dụng sử dụng chiết cành

3/3/ Chuẩn bị nguyên liệu

3/3/1/ Một số loại nguyên vật liệu

– Đất bó bầu gồm 2/3 là đất vườn hoặc đất bùn ao phơi khô, đập nhỏ + 1/3 là mùn cưa (ngày nay dùng bột xơ dừa), rơm rác mục, xơ dừa… tưới ẩm,

– Trộn rơm bùn: tỷ lệ 1:2 hoặc 1:1 dựa theo bùn khô vừa hay nhão

– Tro trấu với xơ dừa tỷ lệ 1: 2, vừa đủ ẩm

– Rễ lục bình

Phần rễ lục bình sau khi xử lý sẽ là nguyên vật liệu bó bầu cực kỳ tốt

Ẩm độ vừa đủ (thử bằng phương pháp những nguyên vật liệu nắm trên lòng bàn tay, nếu khô nước không thấm ra, ướt nhỏ ra kẽ tay, chỉ vừa ướt trong người bàn tay là được)

Tuy vậy tuỳ theo từng vùng, miền, ta có thể thay đổi tỷ lệ này để phù hợp.

Cây lục bình

– Bao nilong loại dẻo dựa theo kích cỡ cành chọn mà quyết định kích cỡ bao (loại bao trắng đựng đường loại từ 300- 500g)

– Bao nilong cuộn trong

Nhựa dẻo bó bầu chiết – Túi nilong và bột xơ dừa

-Trường hợp dự định khó ra rễ (cây già cành lớn, loại cây khó chiết), hoặc để cho cành ra rễ nhanh và đều. Có thể sủ dụng chất kích thích IAA – IBA – NAA, sử dụng phổ biến NAA

Chất kích thích và bông để quét

3/3/2/ Xử lý nguyên vật liệu

Một số loại nguyên vật liệu trên cần tiến hành xử lý tránh ảnh hưởng nhiều đến sự ra rễ sau này. Rễ lục bình cần rửa sạch, phơi, bột xơ dừa cần tiến hành xử lý bằng phương pháp ngâm cho hết chất chát, bùn không được lấy nơi nhiễm phèn, bẩn, rơm khô cần phải sạch không lấy rơm nơi ruộng bị nhiễm bệnh

4/ Chiết cành

4/1/ Chọn cây mẹ và cành chiết

4/1/1/ Tiêu chí chọn lựa cây mẹ

– Chọn lựa cây đầu dòng đã cho trái và năng suất ổn định nhiều năm

– Không có dấu hiệu bệnh Greening hoặc phytophthora sp ( để ý bằng mắt).

– Đúng theo đúng tiêu chuẩn ngành (TCN), tiêu chuẩn cơ sở (TCCS), tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN), dựa theo loại cây được đã được được biết đến và cho phép nhân giống.

– Kiểm tra đúng giống và có lý lịch giống cấp S1 hoặc trên lô nhân nhanh có chứng thực

* Cơ bản cần chọn:

+ Những cây được canh tác khi đã cho quả.

+ Những cây có tán đều, nhiều cành, cho năng suất cao, quả lớn, ngon.

Chọn cây mẹ

4/1/2/ Tiêu chuẩn cành chiết

– Chọn cành bánh tẻ (không già không non ), sinh trưởng tốt,vị trí ở ngoài trảng, đường kính cành 0,5-1,0 centimét

Bảng 1: Đòi hỏi kỹ thuật

Tiêu chuẩn	Quy cách
Đường kính gốc	Từ 1/0-1,2 centimét ( cây cam quýt), có thể lớn hơn dựa theo giống cây.
Chiều dài cành	Không dưới 30-60 centimét, tùy loại cây con
Thân cây	Vỏ nhánh không bị thương tổn đến phần gỗ
Số cành	Ít nhất 2 cành
Lá	Xanh tốt, có kích cỡ hìnhdạng đặc thù của giống
Số lá	Hiện diện đầy đủ vị trí từ ½ chiều cao cây đến ngọn
Độ đồng đều	Cây con đồng đều, khoẻ mạnh trên 90%
Sâu hại	Không những dấu hiệu của những bệnh, thí dụ trên những cây có múi: Vàng lá gân xanh, Triteza, loét, ghẻ, chảy nhựa, thán thư và sâu bệnh: Sâu vẽ bùa,.. Những cây khác đều phải sạch bệnh theo qui định.

4/1/3/ Đánh dấu cành đã chọn

– Sử dụng vật dụng đánh dấu (sử dụng sơn hoặc dây buộc)

– Ghi rõ theo hướng

4/1/4/ Mùa vụ chiết cành

Nên chiết vào mùa mưa khoảng tháng 5 – 6 ở nam bộ, vì những nguyên do sau:

– Về mùa mưa nhiệt độ không quá cao, nắng ít chiếu vào bầu chiết, đất trong bầu không bị khô thuận lợi cho việc ra rễ.

– Về mùa mưa cây lên nhựa dễ bóc vỏ.

– Đừng nên chiết vào các lúc mưa nhiều vì quá ẩm sẽ khó ra rễ và cành dễ bị lây nhiễm nấm

4/2/ Biện pháp triển khai

– Xác định cành, vị trí chiết

– Khoanh và bóc vỏ: Sử dụng dao chiết khoanh tại vị trí chiết cành một đoạn dài từ 1/5-2/0 centimét, cách ngọn 0.5m.

Chiều dài khoanh vỏ bằng 1,5 – 2 lần đường kính gốc cành.

Khoanh vỏ

Bóc vỏ

– Cạo tượng tầng (Tầng sinh gỗ và libe): Sử dụng sống dao cạo nhẹ hết chất nhờn phía trên mặt gỗ, ở phía dưới lớp vỏ đã bóc, mục đích của điều này là bỏ tầng sinh gỗ.

– Nếu như không cạo sạch, không để khô mà đắp nguyên vật liệu lên ngay thì tầng sinh gỗ còn sống và sẽ tạo thành một cầu dinh dưỡng mới (làm cành chiết không ra rễ vì dưỡng chất từ cây mẹ vẫn đưa lên nuôi sống cành chiết).

– Sau khi đã cạo sạch tượng tầng, có thể sủ dụng nilon quấn kín đoạn vừa cạo lại, tránh liền da.

– Sau 1 tuần gỡ ra và bó bầu, có thể bó ngay sau khi quét kích thích ra rễ.

– Công dụng chất kích thích ra rễ là giúp rễ ra nhanh hơn và nhiều. Thường quét thuốc xong bó ngay

– Trước khi quét thuốc sử dụng dao bấm một số đường ở phần trên cho thuốc dể thấm vào.

– Quét thuốc: Sử dụng cọ mềm hoặc bông gòn, nhúng vào dung dịch thuốc chỉ quét phần trên cành không quét phần dưới gốc cành

Cách quét thuốc

4/3/ Bó bầu

Dựa theo theo loại cây có khả năng bó ngay hoặc là 1-2 ngày sau khi khoanh vỏ.

– Hỗn hợp không quá nhão, quá khô

– Sử dụng túi nilon (có thể giấy polyetylen tận dụng) bọc ra phía bên ngoài, buộc chặt 1 đầu bên dưới gốc bầu;

Buộc túi nilong

Hoặc sử dụng nhựa cuộn bó dễ dàng và nhanh hơn

Bó bầu

– Đưa hỗn hợp vào trong túi ém chặt, đường kính hỗn hợp đưa vào từ 10 – 12 centimét, dài từ 12 – 15 centimét (tuỳ cành lớn hay nhỏ), bọc ra phía bên ngoài, buộc chặt đầu phía đầu trên.

Quy trình thực thi công việc

• Bước1/ Chuẩn bị vật dụng và giá thể bó bầu: Dao kéo, dây, giá thể
• Bước 2/ Chọn lựa đúng cây mẹ cành để khoanh vỏ

– Chọn lựa đúng cây mẹ đầu dòng đã cho trái và năng suất ổn định nhiều năm

– Chọn lựa cành bánh tẻ trung tán, đường kính cành chiết 0.5- 1/0 centimét

• Bước 3/ Cắt khoanh vỏ cành chiết, dọn dẹp vệ sinh vết cắt, xử lý chất kích thích ra rễ

– Sử dụng dao khoanh và bóc vỏ độ dài khoanh vỏ 1/5-2/0 centimét, làm sạch tượng tầng

– Làm vệ sinh vết cắt khoanh vỏ.

– Bôi chất kích rra rễ lên vùng ra rễ của cành chiết được lấy trên những cây con đã được lựa chọn ở giai đoạn sinh trưởng khoẻ, cây có cho năng suất cao, ổn định và không có sâu hại nguy hiểm gây bệnh.

– Chọn các cành có đường kính từ 0.5-1/0 centimét ở tầng tán giữa và phơi ra ngoài ánh sáng, không chọn cành dưới tán và những cành vượt.

Những bước thực thi được tóm tắc theo hình 13

Trình tự bầu (chiết)

a. Khoanh vỏ; b. cọ quét thuốc; c. vị trí quét thuốc; d. đưa hỗn vào; e. bó lại

5/ Chăm sóc cành chiết:

Bổ sung nước vào bầu chiết khi quá khô để rễ phát triển mạnh

-Độ ẩm bầu: qua cảm quan ta có thể nhận xét được bầu chiết khô hay ướt. Nếu bầu khô thì xử lý bằng phương pháp sử dụng kim tiêm bơm nước vào bầu. Nếu quá ướt cần tháo bầu ra vắt vừa đủ ẩm và bó lại như cũ. Do đó khi tưới cho cây mẹ hạn chế tưới trực tiếp lên những bầu đã bó.

– Khi bầu chiết bị kiến, mối, bệnh gây phá hại thì kịp lúc xử lý 6/ Cắt cành chiết

– Bầu chiết sau khi bó thông thường đều ổn định và ít bị hư hỏng. Song vẫn có khả năng bị hư hỏng do mưa gió hay súc vật ảnh hưởng làm bầu chiết bị rách, vỡ…những trường hợp trên cần phải bó, buộc lại.

– Kiểm tra mức độ ra rễ: tùy loại cây từ có thể kéo dài từ 3 tuần đến 1 tháng, nếu bầu nào không ra rễ thì loại bỏ.

– Kiểm tra cành trước khi cắt

– Khi các rễ đã ra đồng đều và nhiều trên bầu

– Khi rễ mọc ra có màu vàng nâu và có rễ thứ cấp, cắt cành chiết đem vô bầu để giâm.

Có thể sủ dụng cưa nhỏ, kéo cắt cành, nhẹ nhàng đặt vào điểm cắt (điểm cắt tính từ phía cây mẹ ra bầu chiết) cắt bầu chiết khoảng 5 – 8 centimét (tránh cho cành chiết bị giập nát) sau khi tiến hành cắt xong ta nâng cành chiết lên, bầu chiết không bị vỡ, cần loại trừ đi một ít lá cành

Đòi hỏi: Cắt nhẹ nhàng, cố gắng không làm vỡ bầu hay giập nát cành chiết (làm cành chiết bị yếu – khi trồng phát triển chậm).

Cưa cắt cành

– Xử lý cành sau cắt: Cắt tỉa lá cành, tránh bóc thoát hơi nước

– Xử lý thuốc trừ nấm bệnh, các loại thuốc gốc đồng theo khuyến nghị 7/ Giâm cành chiết

– Sự cấp thiết phải giâm cành chiết trước khi đem trồng: Bộ rễ cành chiết khi vừa mới cắt rời khỏi thân cây mẹ còn yếu, thường dễ chết do mất cân bằng nước rất nghiêm trọng

– Vì sao phải cắt bớt lá non và mầm non trước khi giâm? Nhằm ngăn ngừa sự mất cân bằng nước ở cây giâm

– Việc giâm cành chiết sau khi tiến hành cắt là bước khiến cho cây ổn định và tiếp tục sinh trưởng.

– Khi cành chiết mới cắt chưa kịp hồi phục, ổn định, nếu đem trồng ngay cành chiết có khả năng bị chết hoặc phát triển chậm. Để cành chiết có điều kiện thích ứng với môi trường độc lập và phát triển tốt nên giâm cành chiết một thời gian từ 2 – 3 tuần rồi đem trồng.

– Chuẩn bị nguyên vật liệu giâm (bao nilon đen, kích cỡ dựa theo cây con )

– Giâm lại trong nhà giâm, xử lý nhúng các cành sau khi tiến hành cắt vào dung dịch thuốc bệnh Benomyl 50 WP

– Nguyên vật liệu giâm gồm có tro trấu, trấu mục, xơ dừa, phân hữu cơ hoai mục, các nguyên vật liệu phải giử ẩm tốt, thoáng và thoát nước tốt

– Môi trường giâm: Tro trấu, sơ dừa, đất, theo tỉ lệ 1:1:0,5 phối hợp thuốc trừ sâu, bệnh và phân vô cơ, hỗn hợp được trộn đều cho vào bao PE có đục lổ sẵn

6/ Chăm sóc cành chiết sau khi giâm

– Bảo đảm độ ẩm không khí bảo hoà, độ ẩm đất 70%, ánh sáng tán xạ 4000-6000 lux là phù hợp

– Cành chiết mới giâm còn yếu do đó ta làm giàn che nắng cho cây. Tuỳ theo mức độ thời tiết, để làm giàn che cho thích hợp.

– Nhà giâm thường che nắng bằng lưới đen hạ ánh sáng 50%.