Cách nhân giống bằng hình thức chiết, ghép và giâm cành

1/ Tạo cây nguyên vật liệu bằng chiết cành.

Chiết cành là một hình thức nhân giống cây ăn trái mà cây giống vẫn giữ nguyên được những đặc điểm di truyền của cây mẹ.

Cây chiết sinh trưởng, phát triển nhanh, thân cây thấp, tán gọn dễ chăm sóc, ra quả sớm và mau cho thu hoạch.Do đó chiết cành là biện pháp nhân giống vô tính giản đơn, dễ làm, tỷ lệ sống cao, thuận lợi cho việc bàn giao giống tốt cho những hộ làm vườn quy mô nhỏ. Song chiết cành cũng có hạn chế ổn định như cây chiết nhanh cỗi, cây không vững vàng, hệ số nhân giống thấp và gây thương tổn cây mẹ. Song nếu được chăm sóc cẩn trọng cây chiết vẫn có thể có thể thu hoạch quả tới 20 – 30 năm. Cách chiết cành nhân giống cây ăn trái gồm:

1/1/ Đối tượng chiết

Tất cả các loại cây cảnh đều có thể nhân giống bằng chiết cành như sanh, si, đa… trừ một vài cây khó ra rễ.

1/2/ Chọn cây và cành chiết

Chọn cây: Nên chọn các cây đã ra quả từ 3-5 vụ, chọn các cây có cho năng suất cao, ổn định, đạt chất lượng tốt, cây sinh trưởng khoẻ và không bị sâu hại.

Chọn cành: Trong chiết cành đừng nên chọn cành già, cành ở thấp, cành mọc trên ngọn, cành bị sâu hại, cành vượt. Cách hoàn hảo nhất là nên chọn cành ở giữa tầng tán phơi ra ngoài ánh sáng, gióng ngắn, cành mập, đường kính từ 1,0-1,5 centimét, màu vỏ cây không quá xanh và cũng không quá thẫm, nên chọn cành bánh tẻ để chiết. Chiều dài cành chiết từ 40-60 centimét, có hai nhánh. Trong chiết cành thì cành nhỏ có thể ra rễ, sinh trưởng tốt hơn cành lớn, nhưng nếu chiết cành nhỏ quá, cành dễ bị gãy, không mang nổi bầu.

1/3/ Thời vụ chiết

– Vụ xuân hè: chiết vào tháng 3 và 4

– Vụ thu đông: chiết vào tháng 9

Trước khi chiết cành cần chăm bón cây mẹ từ 1 – 2 tháng để cây mẹ sinh trưởng khoẻ, nhựa trong cây lưu thông mạnh, cành chiết nhanh ra rễ.

1/4/ Cách chiết

• Bước 1/ Khoanh vỏ:

Cành chiết đã được khoanh vỏ

Sử dụng dao sắc khoanh tròn cành chiết ở hai đầu cách nhau từ 3-5 centimét, cách gốc cành 10-15 centimét, tiếp đến sử dụng mũi dao bóc vỏ vùng đã khoanh.

Sử dụng dao cạo sạch chất nhờn phía trên mặt gỗ để tiến hành loại bỏ lớp tế bào tượng tầng, sử dụng giẻ lau sạch vết cắt.

• Bước 2/ Chuẩn bị hỗn hợp bó bầu:

Cùng với việc chọn cành, cần chuẩn bị đất để bó bầu. Sử dụng đất vườn hoặc đất bùn ao phơi khô, đập nhỏ rồi trộn lẫn với phân chuồng hoai mục, trấu bổi hay rơm rác mục, rễ bèo tây…

Hỗn hợp đất bó bầu

Hỗn hợp theo tỷ lệ 2/3 đất còn 1/3 là các nguyên vật liệu nói trên và được làm ẩm đến 70% ẩm độ bão hoà (đất có thể vê thành “con giun”, nhưng nắm chặt nước không chảy ra tay).

Một bầu chiết đường kính từ 6-8 centimét, trọng lượng 150 – 300 g, chiều cao bầu đất 10-12 centimét. Đừng nên làm bầu quá lớn, cây không cung ứng đủ nước cho đất, đất phía ngoài bị khô cứng, chặt bí cây khó ra rễ.

• Bước 3/ Chiết cành

Chọn ngày có thời tiết tốt (trời nắng), sử dụng dao sắc cắt khoanh vỏ đừng nên cắt vào phần gỗ, nên sắp xếp cắt vỏ buổi sáng, tuỳ theo từng giống cây không giống nhau mà thời gian bó bầu cũng khác nhau.

Chẳng hạn, các giống cây có rất nhiều nhựa mủ như hồng xiêm, trứng gà thì hãy phơi nắng ít nhất 7 ngày tiếp đến mới bó bầu, còn những giống ít nhựa mủ hơn như những cây có múi, nhãn, vải… thì hãy phơi nắng ít nhất 2-3 ngày tiếp đến mới bó bầu

Cành chiết sau khi bó bầu xong

Chuẩn bị đầy đủ nguyên vật liệu như đất bó bầu, giấy nilon, dây bó… Sử dụng nguyên vật liệu đất đã được chuẩn bị, giàn đất mỏng đều đủ bó chung quanh cành, sử dụng giấy nilông quấn chung quanh bầu, lấy dây buộc chặt hai đầu túi bầu, buộc chặt không cho bầu chiết xoay tròn.

• Bước 4/ Cắt cành chiết

Sau khi chiết từ 45-60 ngày, dựa theo mùa vụ và giống cây ăn trái khác nhau, nhìn thấy rễ mọc ra. Khi rễ đã chuyển từ màu trắng nõn sang màu vàng ngà hoặc hơi xanh thì có thể cưa cành chiết giâm vào vườn ươm..

Cành chiết sau khi tiến hành cắt

• Bước 5/ Hạ bầu chiết

Trước khi hạ bầu chiết cần cắt bớt các lá già, lá bị sâu và một phần lá non Mật độ giâm cành chiết 20×20 centimét, hoặc 30 x 30 centimét. Đừng nên giâm cành chiết quá dày, rễ và mầm cành phát triển kém, khi bứng đi trồng khó khăn.

Hạ bầu chiết

Trước khi hạ bầu, xé bỏ giấy nilon, sử dụng đất màu lấp cách cổ bầu 3-5 centimét, tưới đẫm nước, nên che bớt 50% ánh sáng tự nhiên, hằng ngày tưới 2 lần như trên. Sau 5- 10 ngày chuyển sang chế độ 1-2 ngày tưới 1 lần dựa theo ẩm độ đất. Có thể ra ngôi cành chiết trong túi nilon hay sọt chiết tre và chăm sóc như với cây giâm cành

Sau khi hạ bầu 15 – 20 ngày, bỏ bớt mái che để cây quen dần với ánh sáng tự nhiên. Đến ngày thứ 30 bắt đầu tưới nước phân đã ngâm kỹ và chăm sóc như cây giống. Sau giâm cành chiết từ 45-60 ngày có thể đánh cây đi trồng.

2/ Tạo cây nguyên vật liệu bằng hình thức ghép

Nền tảng khoa học của biện pháp là khi ghép, bằng các biện pháp ổn định khiến cho tượng tầng của gốc ghép và thân ghép tiếp xúc cùng nhau, nhờ sự hoạt động và khả năng tái sinh của tượng tầng khiến cho mắt ghép và gốc ghép gắn liền cùng nhau.

• Các điểm mạnh của biện pháp ghép

– Cây ghép phát triển sinh trưởng tốt nhờ sự phát triển, hoạt động tốt của bộ rễ gốc ghép và khả năng thích ứng với điều kiện thời tiết, đất đai của cây gốc ghép.

– Cây ghép giữ được những đặc điểm của giống muốn nhân.

– Hệ số nhân giống cao, trong khoảng thời gian ngắn có thể sản xuất được đông đảo cây con phục vụ đòi hỏi của sản xuất.

– Giống làm gốc ghép sớm cho ra bông kết quả vì mắt ghép chỉ tiếp tục thời kỳ phát dục của cây mẹ.

– Đẩy mạnh khả năng chịu đựng của cây với điều kiện bất thuận như: chịu hạn, chịu úng, chịu rét và sâu hại.

– Thông qua gốc ghép có thể điều tiết được sự phát triển của cây ghép.

– Có thể hồi phục sinh trưởng của cây, duy trì giống quý thông qua những biện pháp ghép như: ghép nối cầu hay ghép tiếp rễ.

2/1/ Chọn cây gốc ghép.

– Giống làm gốc ghép phải sinh trưởng khoẻ có thể thích nghi rộng với điều kiện địa phương.

– Giống làm gốc ghép phải có thể tiếp hợp tốt với thân cành ghép.

– Giống làm gốc ghép phải có thể chịu đựng sâu hại và có thể chịu đựng với điều kiện ngoại cảnh bất thuận.

– Giống làm gốc ghép phải sinh trưởng nhanh, dễ gây giống, ít mọc mầm phụ ở gốc cây giống.

• Các đòi hỏi kỹ thuật để gia tăng tỷ lệ ghép sống và tỷ lệ cây đạt chuẩn xuất vườn

– Chăm bón cây con trước khi ghép: sau khi ra ngôi cần ứng dụng đầy đủ những quy trình khác của cách chăm sóc để cây gốc ghép sớm đạt chuẩn ghép. Trước khi ghép 1 – 2 tuần cần triển khai vệ sinh vườn cây gốc ghép và gia đẩy mạnh chăm bón để cây có rất nhiều nhựa, tượng tầng hoạt động tốt.

2/2/ Chọn cành và mắt ghép.

Chọn cành, mắt ghép tốt: cành ghép được lấy từ vườn chuyên lấy cành ghép hoặc trên vườn sản xuất với các cây mang đầy đủ những đặc điểm của giống muốn nhân. Cành ghép được chọn ở giữa tầng tán, không có những đối tượng sâu hại nguy hiểm gây bệnh. Tuổi cành ghép chọn thích hợp tuỳ thuộc vào thời vụ ghép khác nhau. Trong hoàn cảnh cần vận chuyển đi xa, cần bảo quản trong hoàn cảnh đủ ẩm, tránh nhiệt độ cao.

2/3/ Thời vụ ghép

Chọn thời vụ ghép tốt: trong điều kiện thời tiết bắc bộ nước ta, chủ yếu các giống cây ăn trái được tập trung ghép vào vụ xuân và vụ thu.

– Thao tác cách ghép: đây chính là khâu kỹ thuật có tính chất quyết định, dựa vào sự thành thạo của người ghép. Những thao tác ghép cần phải được triển khai nhanh và chuẩn xác.

– Chăm bón cây con sau khi ghép: toàn bộ những khâu kỹ thuật từ mở dây sau ghép, xử lý ngọn gốc ghép, tỉa mầm dại, tưới nước làm cỏ, bón phân, tạo hình cây ghép cho đến công tác ngăn ngừa, diệt trừ sâu hại gây bệnh cần phải được tuân theo 1 cách nghiêm ngặt, đúng cách.

2/4/ Kỹ thuật ghép

+ Tuỳ thuộc vào các mục đích ứng dụng, từng đối tượng cây ăn trái mà có thể dùng những biện pháp khác nhau. Một vài biện pháp ghép đa phần đang được ứng dụng để nhân giống cây ăn trái được chia làm hai nhóm là ghép mắt và ghép cành.

+ Nhóm những biện pháp ghép mắt.

• Biện pháp ghép mắt cửa sổ.

Biện pháp ghép mắt cửa sổ thường hay được vận dụng với những chủng loại cây ăn trái dễ bóc vỏ, thường có thân cành dễ lấy mắt, mắt ghép lớn.

1: Cắt vỏ trên gốc ghép – 2: Lấy mắt ghép – 3: Đặt mắt ghép vào gốc ghép – 4: Quấn chặt lại bằng dây nilon (chừa đỉnh sinh trưởng của mắt ghép)

Ghép mắt cửa sổ

Trên gốc ghép, cách mặt đất 25 – 30 centimét, chọn vị trí không có nhánh hoặc mầm ngủ, triển khai mở vết ghép có dạng cửa sổ và bóc bỏ phần vỏ. Ở trên cành ghép, chọn vị trí có mầm ngủ, cắt một phần khoanh vỏ chứa mầm ngủ với kích cỡ tương đương hoặc nhỏ hơn vết mở phía trên gốc ghép. Đặt mắt ghép vào gốc ghép và sử dụng dây nilon cuốn lại, chú ý cuốn kín dây từ dưới lên phía trên một lượt để giúp tránh nước mưa thấm vào và cố định dây ghép.

Sau ghép 15 – 20 ngày tuỳ thuộc vào chủng loại cây ăn trái, triển khai cởi dây ghép. Nếu mắt ghép còn xanh thì sau 2 – 3 ngày tiến hành xử lý cắt ngọn gốc ghép, ứng dụng những giải pháp cách chăm sóc cây giống sau khi ghép.

• Biện pháp ghép mắt nhỏ có gỗ

Biện pháp ghép mắt nhỏ có gỗ được ứng dụng để nhân giống hồng, những cây ăn trái có múi và một vài chủng loại cây ăn trái khác.

Trên gốc ghép, ở độ cao cách mặt đất 25 – 30 centimét, chọn vị trí không có nhánh hoặc mầm ngủ, triển khai mở gốc ghép có dạng hình lưỡi của gốc ghép. Ở trên cành ghép, chọn vị trí có mầm ngủ, cắt lấy mắt ghép dạng hình lưỡi có một phần gỗ tương đương như trên gốc ghép. Đặt mắt ghép vào gốc ghép và sử dụng dây nilon cuốn lại, chú ý cuốn kín dây từ dưới lên phía trên một lượt để giúp tránh nước mưa thấm vào và cố định dây ghép. Trường hợp mắt ghép nhỏ hơn so sánh với vết mở phía trên gốc ghép thì đặt mắt ghép lệch về một bên để có tối thiểu một phía tượng tầng được trùng khớp.

1: lấy mắt ghép 2: tách vỏ hình chữ T trên gốc ghép – 3: đặt mắt ghép vào gốc ghép 4: Quần lại bằng dây nilon –

5: kết quả sau khi mắt ghép phát triển tốt

Ghép mắt nhỏ có gỗ

Sau ghép 20 – 25 ngày tuỳ thuộc vào chủng loại cây ăn trái, triển khai cởi dây ghép. Nếu mắt ghép còn xanh thì sau 2 – 3 ngày tiến hành xử lý cắt ngọn gốc ghép, ứng dụng những giải pháp cách chăm sóc cây giống sau khi ghép.

+ Nhóm những biện pháp ghép cành

• Biện pháp ghép áp

Ghép áp thường ứng dụng trong việc tạo thêm cành, sửa lại cây khuyết tán hay tạo ngọn cành cho cây dáng thế. Ở trên cành ghép và gốc ghép, mở vết cắt có kích cỡ tương đương nhau, dài từ 8 – 10 centimét, áp hai vết cắt vào nhau và cuốn kín lại bằng dây nilon, sử dụng dây buộc cố định của gốc ghép trên thân cây chọn cành ghép.

Sau ghép khoảng 1,5 – 2 tháng, triển khai cởi dây ghép và cắt ngọn của gốc ghép. Tiếp đến khoảng 7 – 10 ngày, cắt tiếp phần gốc của cành ghép và tạo được cây con hoàn chỉnh.

Ghép áp

• Biện pháp ghép cành bên

Biện pháp ghép cành bên được dùng trong trường hợp cây gốc ghép khó bóc vỏ để dùng những biện pháp ghép khác hoặc ghép trong thời điểm mùa khô.

Ghép cành bên

Trên gốc ghép, ở độ cao cách mặt đất 25 – 30 centimét, mở vết cắt tương đương như biện pháp ghép mắt nhỏ có gỗ nhưng có kích cỡ từ 2 – 3 centimét. Ở trên cành ghép, cắt một lát cắt tạo vết cắt dài, có kích cỡ tương đương như vết mở phía trên gốc ghép, lưu lại 2 – 3 mầm ngủ. Cài cành ghép vào vết mở của gốc ghép và sử dụng dây nilon cuốn kín lại. Cuốn dây nilon từ dưới lên phía trên và cố định dây cuốn lần thứ nhất khi cuốn kín vết cắt, tiếp đến tiếp tục cuốn dây một lượt lên phía trên và cố định dây ghép. Sau ghép 20 – 25 ngày, triển khai cởi dây ghép đến vị trí cố định dây lần 1 và sau 1 – 2 ngày thì cắt ngọn gốc ghép. Khi cây có 1 – 2 đợt lộc ổn định thì cắt tiếp phần còn lại của dây ghép.

• Biện pháp ghép đoạn cành

Biện pháp ghép đoạn cành được dùng để nhân giống đa số những đối tượng cây thân gỗ.

Ghép đoạn cành

Trên gốc ghép, ở độ cao cách mặt đất 25 – 30 centimét, tiến hành xử lý cắt ngọn gốc ghép (có lưu lại một số lá gốc). Chọn cành ghép có đường kính tương đương với đường kính gốc ghép, cắt một lát cắt tạo vết cắt dài 2 – 2,5 centimét, có 2 – 3 mầm ngủ. Chẻ một vết trên gốc ghép có chiều rộng và sâu tương đương với kích cỡ của vết cắt trên cành ghép. Cài cành ghép vào gốc ghép sao cho ít nhất có một phía tượng tầng được trùng khớp và sử dụng dây nilon mỏng cuốn lại.

Trước tiên cuốn nhiều vòng dây để cố định cành ghép vào gốc ghép, tiếp đến trải rộng dây nilon và cuốn kín một lượt chung quanh cành ghép, đưa dây nilon trở lại cố định dây tại gốc ghép. Sau ghép 15 – 20 ngày, mầm ghép bắt đầu mọc xuyên qua dây cuốn, triển khai những giải pháp chăm bón cây con sau khi ghép.

• Biện pháp ghép nêm

Biện pháp ghép nêm được dùng cả nhân giống trong vườn ươm và ghép cải tạo vườn cây ăn trái.

Trên gốc ghép, cắt bỏ tất cả thân tán ở vị trí thích hợp, chọn cành ghép và cắt cả hai phía hình thành hình chiếc nêm. Chẻ đôi gốc ghép và cài cành ghép sao cho phần tượng tầng phía ngoài của gốc ghép và cành ghép được trùng khớp cùng nhau. Sử dụng dây nilon cuốn chặt cố định cành ghép với gốc ghép và cuốn kín cành ghép để chống thoát hơi nước.

Ghép nêm

Sau khi cành ghép bật lộc, có 1 – 2 đợt lộc ổn định sinh trưởng thì tiến hành xử lý cắt bỏ dây ghép. Tiếp đến ứng dụng những giải pháp chăm bón cây sau ghép như những biện pháp ghép khác.

• Biện pháp ghép sửa chữa thân và sửa chữa rễ

Những biện pháp ghép này được dùng khi cần nối phần vỏ bị thương tổn của cây hoặc cải tạo bộ rễ cây đã bị gây bệnh.

Đối với biện pháp ghép sửa chữa thân, dùng những đoạn cành của cùng giống cây ăn trái ghép nối lại phần vỏ qua vị trí bị thương tổn. Ở trên cành ghép, cắt tạo vết cắt tương đương như mở vết cắt của biện pháp ghép cành bên nhưng dài từ 3 – 5 centimét ở cả hai đầu của đoạn cành. Ở trên thân cây, bóc vỏ mở vết ghép có kích cỡ tương đương với vết cắt của cành ghép. Cài cành ghép vào thân cây và cuốn kín lại bằng dây nilon. Khi vết ghép gắn liền, triển khai cởi dây ghép.

Đối với biện pháp ghép sửa chữa rễ, triển khai trồng những cây gốc ghép chung quanh gốc cây cần ghép sửa chữa, cắt ngọn gốc ghép tạo vết cắt tương đương như đoạn cành của biện pháp ghép sửa chữa thân, bóc vỏ mở vết ghép có kích cỡ tương đương với vết cắt của cành ghép. Cài vết cắt của gốc ghép vào thân cây và cuốn kín vết ghép bằng dây nilon khi vết ghép gắn liền, triển khai cởi dây ghép.

3/ Tạo cây nguyên vật liệu bằng hình thức giâm cành

Giâm cành là biện pháp nhân giống cây trồng bằng cơ quan sinh dưỡng. Nền tảng khoa học của biện pháp tương đương như nhân giống bằng cách chiết cành.

3/1/ Chọn cành giâm.

Đối với những cây cảnh dạng gỗ cứng, có rụng lá mùa đông, thường lấy cành giâm khi cây bước vào giai đoạn ngủ nghỉ. Đối với những cây thân gỗ mềm, không rụng lá thường lấy cành giâm vào mùa sinh trưởng. Chọn những hom bánh tẻ làm hom giâm, chiều dài hom khoảng 10 centimét, đầu dưới cắt vát để gia mở rộng diện tích tiếp xúc với đất hỗ trợ cây nhanh mọc rễ. Dùng chất kích thích ngâm hoặc nhúng ở phần gốc hom giâm.

Cành giâm được chọn ở giữa tầng tán tương đương chọn cành chiết, chiều dài hom giâm phù hợp từ 15 – 20 centimét.

Đối với các cành giâm lấy vào mùa sinh trưởng nên giữ lại trên hom giâm từ 2 – 4 lá.

3/2/ Cắt hom giâm.

Cắt cành giống vào các ngày râm, mát, mưa nhẹ hoặc sáng sớm, chiều mát.

Cắt xong, xịt nước lã và đặt đứng vào những xô chậu có nước cao 5 centimét, bao che. Đem ngay về vườn ươm, cắt thành những hom dài 5-7 centimét có 2-4 lá, đối với chè thì mỗi hom dài 3-4 centimét có 1 lá và mầm nách lá.

Có thể tiến hành cắt bớt một phần phiến lá để giúp tránh bốc hơi nước.

Cắt cành giâm

3/3/ Bảo quản hom cắt.

Cắt hom xong phải cắm giâm ngay là tối ưu, nếu không ta phải bảo quản bằng cách quấn khăn ướt và để nơi thoáng mát.

3/4/ Xử lý hom trước khi giâm

Để gia nâng cao khả năng ra rễ của cành giâm, có thể nhúng phần gốc hom giâm vào dung dịch chất điều tiết sinh trưởng như: Auxin (α-NAA, IBA, IAA) ở nồng độ 2000 – 4000 ppm trong vài giây hoặc ngâm phần gốc hom giâm vào những dung dịch trên ở nồng độ 20 – 40 ppm trong khoảng thời gian 10 – 20 phút.

3/5/ Nền giâm.

Nền giâm phù hợp là đất pha cát thoát nước, không có mầm mống sâu hại. Nếu giâm trực tiếp vào bầu thì thì chọn đất thịt nhẹ, trộn lân nung chảy để làm đất đóng bầu. Bầu đóng được xếp thành luống và có giàn che nắng.

3/6/ Thực thi giâm.

Cứ 1m2 cắm 160 hom với mật độ 6×10 centimét ; để mặt lá cách mặt đất 1 centimét, nén chặt đất và tưới ngay. Cắm vào trong túi bầu: 1 – 2 hom/túi. Chất nền có ẩm độ 80-85%.

Cắm vát hom giâm vào giá thể giâm, độ sâu cắm cành khoảng 1/3 chiều dài cành

Cắm hom giâm

3/7/ Chăm sóc sau khi giâm

Sau khi giâm cần phải tưới ướt bề mặt của lá liên tục ở dạng phun sương để giúp tránh thoát hơi nước làm rụng lá. Khi cành giâm có một đợt lộc mới ổn định sinh trưởng và có đầy đủ rễ thì triển khai ra ngôi và chăm bón cây cho đến lúc đạt chuẩn xuất vườn.

Thời kỳ từ giâm cho đến khi có rễ và lộc mới ổn định cần phải được triển khai trong nhà giâm, khi ra ngôi cần chọn thời gian có điều kiện khí hậu thuận lợi hoặc ra ngôi trong hoàn cảnh có mái che.