Cây Hành Tây

Tên khoa học: Allum cepa L.

1/ Giá trị dinh dưỡng và ý nghĩa kinh tế

– Hành tây là loại cây trồng lâu đời và chiếm vị trí quan trọng trong sản xuất rau trên toàn cầu. Không có nước nào, dân tộc nào lại không đưa hành tây vào khẩu phần ăn thường nhật. Người La Mã nhất thiết phải sử dụng hành tây cho khẩu phần ăn của quân đội.

– Là loại cây trồng được dùng rộng rãi. Người ta sử dụng hành tây để sào, nấu súp, luộc, nướng, làm kem, trột sa lát… Lượng sử dụng hằng ngày không nhiều, nhưng cho quanh năm thì số lượng đáng kể. Ví dụ Liên Xô các năm 1980 bình quân đầu người ở một vài nước Cộng hòa từ 14-17 kilogam /năm. Hành tây là rau có giá trị cao. Trong hành tây chứa: chất khô: 12%, đường tổng số 6,5%, protein thô – 1,8%, vitamin C-8,9mg%.

– Diện tích và năng suất hành tây trên toàn cầu không ngừng được tăng lên theo thời gian. Diện tích trồng hành tây ở Châu Á là lớn nhất. Những nước dẫn đầu về diện tích là Mỹ, về sản lượng là Trung Quốc và về năng suất là Liên Xô. Hành tây là mặt hàng xuất khẩu quan trọng của đa số nước trên toàn cầu. Ở nước ta hành tây là loại cây vụ đông quan trọng của đa số vùng, trồng hành tây đem lại giá trị kinh tế cao hơn những cây trồng khác như lúa, dưa, ngô…

2/ Công năng của hành tây trong ngành y

Hành tây không chỉ được dùng rộng rãi làm thực phẩm mà còn làm bài thuốc quí. Trong hành tây chứa đựng nhiều chất diệt trừ khuẩn. Đặc biết là chất phitoxit. Người Ai Cập đã tỏ sự quí trọng cây hành tây trên đài kỷ niệm. Hành tây chữa được đông đảo dạng bệnh, kích thích hoạt động của tim, thận và được tiêu hóa. Người ta sử dụng hành tây để chữa những bệnh đau mắt, viêm tai, viêm khớp. Nước hành với mật ong chữa ho, nước hành tươi chữa được bệnh đường ruột. Hành tây có công dụng điều trị bệnh huyết áp và xơ cứng động mạch.

3/ Nguồn gốc

– Xuất xứ của hành tây đã được ghi chép lại trong lịch sử văn học và điêu khắc nhưng chưa phát hiện thấy loại dại. Hành tây canh tác hiện nay là kết quả của quá trình lao động phát minh của loài người. Nó tìm thấy ở nước cổ Ba Tư, người ta cho răng Ba Tư có thể là trung tâm nguồn gốc hành tây. Người Hy Lạp và người Ý đã viết về cây hành tây. Hành tây đến Châu Âu vào giai đoạn trung cổ, người Tây Ban Nha đã mang hành tây đến Bắc Mỹ.

– Trong chiến tranh thế giới, hành tây được coi trọng, tướng Grant đã gửi một bức điện báo cho Bộ trưởng Bộ Chiến tranh vào mùa hè 1864 rằng: “ Tôi không dịch chuyển quân nếu như không có hành tây”.

– Về xuất xứ của hành tây vẫn còn một số điều gì đó huyền bí. Linnaeus, Don và Regel là các người viết chuyên khảo về cây hành tây cũng không xác định được xuất xứ của nó 1 cách chuẩn xác. Đa số những nhà thực vật học đều chần chừ về A.cepa như một cây hoang dại.

– Trong các giống canh tác của A.cepa có thể chia nhỏ ra thành 3 nhóm, các nhóm ấy chỉ giới hạn trong biến chungr thực vật:

+ Nhóm hành tây thông thường: Var.cepa

+ Đa số các giống hành tây quan trọng đều thuộc nhóm này. Chúng có sự khác nhau về hình dáng, màu sắc thân củ, phản ứng với ánh sáng, nhiệt độ.

3/ Đặc tính thực vật học

3/1 Hệ rễ

– Thuộc hệ rễ chùm, phát triển kém, rễ tập trung ở lớp đất mặt, khả năng chịu đựng khô hạn kém. Rễ bắt đầu sinh trưởng và phát triển nhiệt độ 2-3^oC. Hệ rễ hành tây có rất nhiều sợi dài, phân nhánh yếu, chúng được bao trùm một vài lượng lớn lông hút. Loại rễ này cực kỳ dễ khô héo khi bị nhổ lên. Do đó phải gieo trồng ở đất mầu mỡ, tới xốp và đủ ẩm độ.

3/2 Thân và lá

– Thân thật của hành cực kỳ ngắn, đã thoái hóa, chúng là dạng đế giò nằm sát ngay dưới thân giả (thân củ). Ở trên thân thật có mầm sinh dưỡng và sinh thực, các mầm này được bao phủ bởi các bẹ lá dày, mọng nước (cơ quan dùng ).

– Thân củ: là bộ phận dùng được kết cấu bởi nhiều bẹ lá.

– Lá thật:  giai đoạn đầu của hành là một lá mầm, sau khi nảy mầm 10-15 ngày dựa theo điều kiện khí hậu. Lá hành tây hình ống, tròn, bằng phẳng, ở trên lá được phủ một lớp sáp. Giai đoạn đầu lá hành sinh trưởng cực kỳ chậm, sau khi nảy mầm chỉ sinh trưởng được một số centimét, ở giai đoạn này xới xáo, trừ cỏ dại là công việc hết sức quan trọng. Tuổi thọ của lá dựa vào sự phát triển, lá sẽ chết dần, cũng là quá trình tạo củ.

– Bẹ lá là cơ quan dùng đa phần của hành tây, củ hành được hình thành bởi số bẹ lá. Số bẹ lá thay đổi dựa vào giống và cách trồng trọt. Bẹ lá sắp xếp trên thân theo hình xoáy ốc, với khoảng cách giữa những bẹ lá còng nhỏ thì củ hành càng chặt, vậy nên nâng cao khả năng vận chuyển và bảo quản, năng suất sẽ cao. Vì khối lượng củ dựa vào số lượng bẹ lá, độ lớn và bề dày mỗi bẹ lá.

3/3 Hoa và hạt

Thuộc hoa đầu trạng, hoa có 6 lá đài, 6 nhị và nhụy. Hoa thụ phấn chéo (phấn hoa thương chin trước). Do đó phải thụ phấn với hoa bên cạnh hoặc hoa trên cây khác. Thụ phấn đa phần nhờ côn trùng, cũng có thể nhờ gió. Hoa có mầu trắng xám, thỉnh thoảng phót tím hoặc mầu hồng. Vòi nhụy cực kỳ nhỏ, bầu thượng có 3 ngăn, nếu được thụ phấn đầy đủ thì có 6 hạt.

+ Cành hoa dài 60-100 milimét, hình ống, có màu xanh, một chùm hoa có từ 250-600 hoa, hoa phân bổ theo 3 tầng. Do đó thời gian và độ chin giữa những tầng khác nhau, thời gian ra bông nối dài hằng tháng, chùm hoa có dạng hình tán.

– Hạt: có mầu đen, hình đa giác, vỏ cứng, sù sì, dày, 1 gam hạt có khoảng 250-400 hạt.

4/ Đòi hỏi điều kiện ngoại cảnh

4/1 Nhiệt độ

– Hành tây là loại cây ưa thích thời tiết lạnh, khả năng thích ứng với nhiệt độ rất rộng lớn, vừa có thể chịu rét, lại vừa có thể chịu nhiệt độ cao do chúng xuất xứ ở các khu vực có nhiệt độ ngày đêm thay đổi lớn. Nhiệt độ cho hành tây phát triển sinh trưởng 16-20^oC, đòi hỏi nhiệt độ thay đổi theo từng giai đoạn của cây.

– Hạt hành tây bắt đầu nảy mầm ở 2-3^oC với ẩm độ đất 80-90%, hạt nảy mầm nhanh ở nhiệt độ 20-22^oC. Nhiệt độ phù hợp cho cây sinh trưởng (mọc từ hạt) là 22-25^oC, nhiệt độ cho than củ sinh trưởng tốt là 18^oC, khi nhiệt độ tăng cao 30-32^oC, cây sinh trưởng cực kỳ nhanh, nhưng tiếp đến sụt giảm, khả năng chịu nhiệt độ thấp của hành tương đối tốt, cây đã phát triển hoàn chỉnh chịu rét tốt hơn cây nhỏ, có thể chịu -7^oC.

4/2 Ánh sáng

– Là loại cây thích sáng, đa số là loại cây ngày dài, sự thay đổi dựa vào giống, có thể phân chia thành 2 nhóm:

+ Giống ngày ngắn, tạo thành củ trong hoàn cảnh thời gian chiếu sáng ngắn 10-12 giờ, không tạo thành củ trong diều kiện ngay dài. Các giống thuộc nhóm này là các giống chin sớm.

+ Giống ngày dài, tạo thành củ trong hoàn cảnh chiếu sáng dài trên 15 giờ/ngày, không tạo thành củ ở 10-12 giờ/ngày. Nói chung thời gian chiếu sáng từ 12-16 giờ/ngày những quá trình của cây được đẩy mạnh.

– Thời gian chiếu sáng ngắn 8 giờ/ngày gây giảm khả năng tổng hợp vitamin C, đẩy mạnh sự phát triển của lá, nối dài thời gian sinh trưởng, không tạo củ.

– Ánh sáng ngắn, nhiệt độ cao, diện tích dinh dưỡng lớn sẽ thúc đẩy sự ra lá trên cây, số lá tăng, cây có dạng bụi.

4/3 Nước

Khi nảy mầm hành cần nhiều nước do hạt có rất nhiều góc cạnh, vỏ dầy, nước thâm nhập vào hạt khó khăn. Rễ hành yếu nên không có khả năng chịu khô hạn. Do đó giai đoạn nảy mầm đến khi cây có 4-5 lá thật đòi hỏi ẩm độ cao, đất phải ẩm thương xuyên. Khi thếu ẩm lá ngững sinh trưởng, củ nhỏ. Ở nơi có bức xạ lớn, bốc hơi nước nhiều, lượng mưa không đủ thì tưới nước là giải pháp kỹ thuật quan trọng nâng cao năng suất của hành. Theo Xoboleba O.M thì sự tiêu phí nước cho 1 tấn hành hô từ 50-70 m³. Ẩm độ ở những giai đoạn sinh trưởng từ 70-80%, ddooj aamr khoong khis thaaps 45-55%, ddooj aamr khoong khi cao cây bị hại hại. Ở các khu vực khô hạn ẩm độ khó khống chế, ẩm độ thấp tác động đáng nói đến hình dáng củ và thời gian cho thu hoạch do hệ rễ bị khô héo và chết. Nước quá dư thùa sẽ khiến cho cây hành không chin già và khô được do cổ hành lớn, sù.

4/4 Đất đai

– Đất tối ưu nhất cho hành tây sinh trưởng là đất nhẹ giàu chất hữu cơ, trồng hành tây trên đất cát pha đất thịt nhiều mùn thường đạt năng suất cao. Đất mầu mỡ sẽ cung ứng đầy đủ dưỡng chất cho cây hành sinh trưởng, phát triển. Ở trên ddaaats cát pha cũng cung ứng đầy đủ dưỡng chất, nhưng hành chin sớm hơn so sánh với đất thịt và năng suất sẽ thấp hơn. Hành tây non cực kỳ dễ bị gãy, đất vườn ươm phải nhỏ, không có sỏi đá. Đất gieo hạt phải tiêu nước tốt và khô ráo.

– Hành tây tuy có thể chịu đựng được đất hơi chua, nhưng độ pH từ 6,0-6,8 dấu hiệu tốt với điều kiện cung ứng đầy đủ dưỡng chất. Nếu độ pH thấp dưới 6 thì cây sẽ mẫm cảm với đất chua, dẫn tới năng suất hạ, chất lượng hạ. Cây hành tây cũng có thể sinh trưởng và phát triển độ pH 7,5-7,8 trên đất đầy đủ những dưỡng chất đa phần.

5/ Một số loại giống hành tây đang trồng đại trà

5/1 Giống hành F1 Granex của Nhật

Giống này được canh tác phổ biến ở các khu vực trồng hành. Giống có thời gian sinh trưởng 130-140 ngày. Thân củ hình tròn dẹt, được kính củ 8,5 centimét, khối lượng củ trung bình 265,5 g, năng suất trung bình đạt 20-25 tấn/ hecta. Đạt chất lượng tốt, ăn ngon, ngọt. Khả năng có khả năng kháng bệnh sương mai ở mức trung bình.

5/2 Giống hành F1 Grano của Nhật

Giống có thời gian sinh trưởng 130-135 ngày. Thân củ có dạng hình cầu, với khoảng cách giữa những bẹ lá lớn, bẹ lá daầy, đường kính củ từ 6-7 centimét, khổi lượng củ trung bình 150-200 g, Năng suất trung bình 15-20 tấn/ hecta. Đạt chất lượng tốt, ít mùi hăng, ăn ngọt. Khả năng có khả năng kháng bệnh hại ở mức trung bình.

Ngày nay hành tây không ra bông ở đồng bằng, do đó hạt giống phải mua từ nước ngoài. Đây chính là một khó khăn cho việc gia tăng diện tích trồng hành ở nước ta. Gân đây một vài vùng thuộc tỉnh phía Bắc nước ta đã sử dụng hạt giống hành tay của Trung Quốc. Ở trên thị trường đã xuất hiện hữu thương phẩm của Trung Quốc.