Sản xuất, chế biến và dùng thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật) từ thảo mộc và sinh học – P1

Chức năng của giải pháp sinh học trong bảo vệ thực vật ngày nay

Dưới sức ép của đòi hỏi sản xuất nhiều nhất sản phẩm nông nghiệp, hạ giá cả và hạ ô nhiễm môi trường, chúng ta cần phải chuyển hướng hoặc đẩy mạnh dùng những giải pháp sinh học 1 cách có hệ thống. Đó là việc chọn cây trồng, hệ thống luân canh cây trồng, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), đa dạng thiên nhiên và nắm bắt được những kỹ thuật khác.

Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trên cây trồng nông lâm nghiệp theo định hướng đẩy mạnh dùng những nguyên nhân sinh học và chế phẩm có xuất xứ thảo mộc là một hướng nghiên cứu ứng dụng mới đem lại giá trị kinh tế cao, góp thêm phần xây dựng một nền nông nghiệp vững chắc, bảo vệ môi trường và cân bằng sinh thái.

Giải pháp sinh học cho ta biết được việc dùng những nguyên nhân ngăn ngừa, diệt trừ sinh học, nguyên lý ảnh hưởng của cơ thể sống hoặc siêu vi trùng (gọi là ký sinh thiên địch) để điều chỉnh mật độ của sâu hoặc sinh vật tạo bệnh.

Có rất nhiều phương pháp để dùng giải pháp sinh học, bao gồm:

Dùng ký sinh thiên địch chuyên tính, thường là ký sinh.

– Dùng những ký sinh thiên địch không chuyên tính, thường là những loài ăn thịt sâu bệnh.

– Giải pháp khử đực khiến cho sâu bệnh không thể sinh sản được.

– Dùng vi sinh vật có lợi.

– Giải pháp dẫn dụ giới tính để ngăn ngừa, diệt trừ sâu bệnh.

Giải pháp sinh học trong IPM hỗ trợ cho việc loại bỏ một vài điểm yếu của những giải pháp hóa học thường sử dụng trước đây. Điểm mạnh của giải pháp vi sinh vật gồm:

– Ngăn ngừa sự phát triển tính kháng trong quần thể sâu hại, cỏ dại. Hạ bớt hoặc hạ hoàn toàn dùng thuốc hóa học, giữ được quần thể sâu bệnh phát triển ở mức thấp nhất, tránh bộc phát thành dịch.

– Bảo vệ được những côn trùng có lợi và những vi sinh vật có lợi khác, ngăn ngừa sâu bệnh thứ cấp trở nên sâu hại chính.

– Bảo vệ được sức khỏe con người và tránh ô nhiễm môi trường.

Cách sử dụng thuốc thảo mộc

(Cây Derris, cây xoan ta, cây thuốc lá)

Từ rất lâu rồi, con người đã biết khai thác, dùng các cây hoang dại có độc tính để săn bắn, ruốc cá. Từ từ còn biết trừ chấy rận, rệp, bọ hại người và gia súc. Hơn 300 năm trước đây, từ các năm 1660 người ta đã bắt đầu biết khai thác các hợp chất thiên nhiên để trừ sâu bệnh bảo vệ mùa màng.

Ở Việt Nam đã tập hợp được danh sách 53 loài cây độc ở 10 tỉnh phía Bắc, trong đó có rất nhiều cây triển vọng chế biến và dùng để làm thuốc trừ sâu. Đã phát hiện được những loài cây độc: dây mật (ruốc cá), thàn mát, xoan ta, thanh hao hoa vàng, hạt na, hạt củ đậu có hiệu lực trừ sâu cao (từ 70-100%) đối với một vài loài sau chính hại rau và những cay trồng khác.

1/ Cây DERRIS SPP. (cây dây mật, thuốc cá)

Đã phát hiện được 4 loài Derris, cây Derris có 3-13 lá chét tùy vào từng loài.

1/1/ Thời vụ gieo trồng

Bắc bộ từ tháng 1-4, nam bộ từ tháng 4-6/

1/2/ Quy trình, kỹ thuật nhân giống

Cây thuốc cá

+ Thời kỳ vườn ươm: Nối dài 4-6 tuần, hom giống được tiến hành xử lý 2,4 D amine trước khi ngâm. Đất giâm thích hợp là đất cát pha, cần che nắng, dưỡng ẩm.

+ Thời kỳ trồng: Từ sau giâm tới khi tiến hành thu hoạch nối dài 17-23 tháng. Đất phù hợp là cát pha và thịt nhẹ. Khi trồng có thể bổ luống hoặc bổ hốc đại trà. Kích cỡ: hàng cách hàng 70×70 centimét, cây cách cây 60×60 centimét. Trong 1-2 tháng đầu cần che nắng và dưỡng ẩm cho cây.

– Cách chăm sóc: Trong năm đầu xây dựng vườn Derris, nếu đất quá xấu có thể bón 5-7 tấn phân chuồng và 30-40 kilogam urê/ hecta.

– Cách thu hoạch: Thu hoạch rễ cây có khả năng nhổ như thu hoạch sắn, đối với đất cát pha hoặc cây lật và nhặt rễ. sau khi tiến hành thu hoạch phải đưa ngay vào chỗ râm mát và hong khô ở nhiệt độ không quá 600C. cuối cùng rễ được chặt nhỏ 2-3 centimét để bảo quản.

Năng suất từ 1,8-2,5 tấn rễ khô/ hecta, hàm lượng Rotenon (chất diệt trừ sâu) dao động từ 2,0-5,5%.

– Chế biến Derris: có 2 biện pháp:

+ Dạng dung dịch: Ngâm kiệt và lọc lấy nước pha loãng có thêm chất bám dính và phun.

+ Dạng bột thấm nước: Rễ sau khi hong khô đem nghiền nhỏ. Bột rễ có thể trộn với chất phụ gia, chất bám dính hoặc không.

1/3/ Dùng Derris trừ sâu bệnh (Rotec 5%)

– Có thể dùng để trừ sâu tơ, hiệu lực đạt 70-80%. Có thể dùng hỗn hợp với một phần nhỏ thuốc hóa học (như Sherpa…) để trừ sâu ba ba hại rau muống.

– Trừ rầy xanh hại chè đạt 70%, liều lượng 150g AI/ hecta. Có thể dùng hỗn hợp Derris + Trebon (hoặc Padan, hoặc Apllaud), tỷ lệ 100-150g Rotenon/50g thuốc hóa học (tính theo AI).

– Trừ rệp, rệp hại bông cho hiệu quả trung bình 70-80%. Bên cạnh đó nó còn có công dụng làm chậm khả năng tái phát của rầy, rệp trên bông.

– Thuốc Rotec (sản phẩm của Derris) không độc đối với bọ rùa, ong mắt đỏ và một số loại khác.

1/4/ Hướng dẫn sử dụng sản phẩm đã chế biến đổi về hình dạng bột

– Có thể dùng để trừ sâu nhóm chích hút, ăn lá, ở trên những cây trồng như lúa, rau, cây ăn trái.

– Lượng sử dụng: 5-7 kilogam/ hecta dựa theo đối tượng sâu.

– Cách sử dụng: Cho bột thuốc vừa đủ sử dụng vào xô hay chậu, quấy đều cho vào bình và xịt lên cây.

Lượng nước: 400-500 lít p hecta.

– Bảo quản thuốc nơi khô ráo, tránh ánh sáng và nhiệt độ cao, đựng trong bình kín.

2/ Cây xoan ta (cây xoan đâu) Melia azedarach L.

2/1/ Những dạng sản phẩm từ cây xoan (bộ phận lá, quả)

– Dạng dung dịch: Lá xoan khô được ngâm với nước trong 24 giờ, tỷ lệ 1 kilogam lá khô/10 lít nước. Tiếp đến vò nát và lọc lấy dung dịch chiết. Khi dùng dịch chiết được bổ sung 01% xà phòng hay 0,005% Saliman.

– Dạng bột: Quả xoan già nhưng chưa chín được phơi khô và nghiền nhỏ thành bột. Bột nghiền được pha thêm 5% Saliman và đem sử dụng.

Cây xoan ta (xoan đâu)

2/2/ Sản phẩm đã pha chế sẵn

– Thành phần: Bột lá xoan 1 kilogam + 5g Saliman.

– Tác dụng: Trừ rệp rau và một số loại sâu khác.

– Cách sử dụng: Sử dụng 28 kilogam bột lá xoan/ hecta (1 kilogam bột lá xoan x 10 lít nước, ngâm 24 giờ). Tiếp đến lọc kỹ và pha thêm 10 lít nước và 5g Saliman hoặc bột xà phòng.

– Phun cho 1 sào Miền bắc (360m²), vào buổi chiều mát.

– Thuốc ít độc với người và côn trùng có lợi.

2/3/ Hiệu lực trừ sâu

– Trừ sâu cuốn lá, rệp, sâu khoang, sâu xanh, sâu tơ đạt trung bình 50-60%. Nếu pha hỗn hợp với thuốc hóa học (như Padan..) có thể tăng hiệu lực tới 80-90%.

– Hiệu lực trừ sâu từ trung bình đến tương đối ở thời gian 3-5 ngày sau phun.

– Trong 2 dạng chế phẩm thì dạng dịch chiết lá có hiệu lực trừ sâu cao hơn so sánh với dịch chiết quả.

– Có thể dùng lá tươi, giã nhỏ, lọc lấy nước và pha với nước theo tỷ lệ như trên, có thể sủ dụng 1-3 kilogam lá cho 20 lít nước dựa theo đối tượng sâu bệnh.

3/ Cây thuốc lào, thuốc lá (Nicotina rustica và N. tabacum)

3/1/ Biện pháp chế biến

Những lá loại 3-4 của cây thuốc lào, thuốc lá được ngâm trong 24 giờ theo tỷ lệ 1 kilogam lá thuốc được ngâm trong 20-40 lít. Nghiền nhỏ và lọc lấy nước rồi đem phun cho cây.

Thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật) chế biến từ thuốc lá, thuốc lào

3/2/ Đối tượng dùng

Các giống cây đều có thể dùng được, ví dụ: lúa (trừ bọ trĩ, sâu đục thân, bọ xít dài, cuốn lá nhỏ), ngô (rệp ngô), đậu nành (rệp), rau muống (sâu khoang, sâu ba ba), rau họ thập tự (rệp cái, sâu tơ, sâu xanh bướm trắng), táo (sâu khoang), cam chanh (nhện đỏ).

– Có thể dùng hỗn hợp với thuốc hóa học để trừ sâu như Sumicombi 30EC, Ofunack 40EC, Danitol-S 50ES, với liều lượng pha thêm khoảng 1/4 so sánh với khuyến nghị.

4/ Hạt củ đậu

Cây củ đậu (tiếng Anh là Yam bean) có tên khoa học là Pachyrhizus erossus Urb. Cây củ đậu được nông dân trồng từ rất lâu đời trên hàng ngàn hecta. Củ là thực phẩm phổ biến, ăn tươi cực kỳ mát, có công dụng giải khát tốt vì củ đậu có rất nhiều nước, tinh bột và vitamin và có thể chế biến làm nhiều món ăn khác.

Hoa và quả cây củ đậu (hạt củ đậu sử dụng để làm thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật) )

Tuy vậy hạt của cây củ đậu lại cực kỳ độc, nên khi trồng người nông dân không để cây ra quả, vừa để giúp tránh độc, vừa để gia nâng cao năng suất, chất lượng củ. Chỉ có nơi chuyên cung ứng giống mới để cây ra bông và lấy hạt.

Đến nay người ta đã biết trong hạt củ đậu ngoài những chất thông thường như nước, đường bột, chất béo, protit, vitamin… còn có những độc tố loại rotenoids: Pachyzhizion, rotenone, tephrosin, muduserone và một vài độc tố khác chiếm khoảng 3% trọng lượng hạt. Những chất này đều có thể trừ sâu tốt.

Những mẫu chế phẩm từ hạt củ đậu (Pachyrhizus erossus)

Nhân dân những nước Trung Quốc, Việt Nam, Ấn Độ… Thông thường có tập quán sử dụng hạt củ đậu để trừ ve, rận… cho những vật nuôi hoặc sâu bệnh cây trồng (rệp…). Hiện nay, nhiều nước trên toàn cầu cũng đang nghiên cứu dùng hạt củ đậu để dùng thuốc trừ sâu. Viện Bảo vệ thực vật cũng đã triển khai nghiên cứu thử nghiệm dùng hạt củ đậu để ngăn ngừa, diệt trừ sâu bệnh cây trồng và bước đầu đã chỉ dẫn nông dân tự sản xuất, chế biến và ứng dụng để ngăn ngừa, diệt trừ sâu bệnh.

4/1/ Những đối tượng ngăn ngừa, diệt trừ

– Chế phẩm hạt củ đậu có thể sủ dụng để trừ một số loại sâu bệnh rau:

+ Rau họ thập tự (cải một số loại…): Sâu tơ (Plutella xylostella), sâu xanh bướm trắng (Pieris rapae), rệp (Aphid), bọ nhảy (Phyllotreta vittata).

+ Trên ra muống: Sâu ba ba (Taiwania circumdata).

+ Trên những cây khác: Bọ xít đùi lớn (Mictis tenbrosa Fabricius), bọ nẹt (Scopelodes).

– Đối với sâu có lợi: Chế phẩm hạt củ đậu ít độc hại với loài sâu có lợi.

– Đối với chuột bạch, dấu hiệu độc cực kỳ nhẹ hoặc không gây ngộ độc cho chuột.

4/2/ Những chế phẩm trừ sâu từ hạt củ đậu

– Chế phẩm dạng nước: Chế phẩm là dung dịch chiết từ hạt củ đậu, sử dụng những dung môi hữu cơ chiết những độc tố từ bột hạt củ đậu, thêm những chất phụ gia, nhũ hóa, bám dính, chất bảo quản rồi đóng chai chế phẩm. Chế phẩm này tiện dùng, hiệu lực trừ sâu cao, nhưng quá trình gia công phức tạp, tốn kém, giá cả cao.

– Dạng thuốc bột (hạt củ đậu 95 BTN): Chế phẩm là dạng bột, có chứa 95% bột hạt củ đậu và 5% phụ gia (chất bám dính, chất chống lắng…), dạng chế phẩm này dễ chế biến, gia công, vận chuyển, hiệu lực trừ sâu tốt. Tuy vậy có điểm yếu là lượng chế phẩm đem dùng hơi nhiều, phải lọc bỏ bã trước khi phun. Nếu bột mịn thì có thể xịt thẳng, không phải lọc. Đây chính là dạng chế phẩm tối ưu nhất, giá trị kinh tế cao.

4/3/ Tính chất ảnh hưởng của những chế phẩm từ hạt củ đậu

Hạt củ đậu có ảnh hưởng sau:

– Tiếp xúc: Là ảnh hưởng mạnh nhất, sâu bệnh trực tiếp trúng thuốc mới bị chết, nếu gây tiếp xúc với cây trồng khi thuốc đã khô thì khả năng sâu chết kém hơn.

– Gây ngán: Sâu không thích ăn cây trồng đã bị xịt thuốc hạt củ đậu. Nếu toàn bộ thức ăn đã bị xịt thuốc thì sâu khỏe cũng ít ăn.

– Xua đuổi: Cả sâu non và bướm sâu tơ đều ít tìm đến ruộng đã bị xịt thuốc. Bướm sâu tơ đến đẻ trứng ở cây có xịt thuốc ít hơn ở cây không xịt thuốc 20-30%.

4/4/ Hướng dẫn sử dụng hạt củ đậu

– Dạng đã chế biến; Sử dụng 200-250g bột chế phẩm hạt củ đậu 95 BTN pha với 1 lít nước, ngâm một đêm, thêm cho đủ 10 lít, lọc bỏ bã qua vải màn rồi phun tiếp lên cây trồng để trừ sâu. Nên xịt đều lên cây, nếu để trừ sâu tơ thì phun tưới kỹ ở mặt dưới của lá. Nếu dạng bột có độ mịn cao thì không phải lọc bỏ bã.

– Dạng hạt chưa chế biến: Ở các khu vực trồng cây củ đậu, có thể để cho cây ra bông, quả và tiếp đến thu hoạch hạt củ đậu, phơi khô trong râm mát hoặc giã tươi với liều lượng như trên (khoảng 200-300g hạt khô hoặc 500g hạt tươi, nghiền nhỏ, ngâm một đêm, tiếp đến cho nước đủ 10 lít và phun cho cây trồng).

– Lượng nước thuốc phun dựa theo thời kỳ phát triển của cây và loại cây để điều chỉnh lượng nước thuốc phun cho cây. Nếu cây nhỏ phun 1-1,5 bình bơm/sào Miền bắc, cây lớn 2-3 bình/sào Miền bắc.

– Nên phun luân phiên chế phẩm hạt củ đậu với một số thuốc khác như BT… nếu cấp thiết để giúp tránh sâu quen thuốc (nhờn thuốc).

Theo tài liệu Sản xuất, chế biến và dùng thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật) thảo mộc và sinh học – TS. Nguyễn Tuất, PGS. TS Lê Văn Thuyết – Viện Bảo vệ thực vật – Nhà xuất bản Nông nghiệp (2001)