Cây gai xanh

1/ Giới thiệu một vài cây gai lấy sợi và cây gai xanh (rami)

Ở miền núi nước ta có rất nhiều cây được khai thác vỏ để lấy sợi dệt vải. Các cây này mọc hoang dã hoặc được canh tác trong gia đình với quy mô nhỏ. Để phân biệt cây gai xanh với các cây trồng lấy sợi từ vỏ khác, chúng tôi giới thiệu sơ lược một vài cây dưới đây.

1/1/ Cây gai dầu

Cây thuộc họ Cannabaceae. Họ này đa phần sử dụng để lấy sợi dệt vải của đồng bào miền núi. Cây này có thùy lá hình chân vịt hoặc lá kép chân vịt và thường xuyên có lá kèm. Những khoang sỏi thường xuyên có mặt; một vài thành viên của họ này có mủ.

Lá cây gai dầu

Gai dầu là loại cây đơn tính khác gốc (cây đực và cây cái tách biệt ). Hoa đối xứng xuyên tâm và không sặc sỡ, do chúng là các giống cây thụ phấn nhờ gió. Thích ứng với kiểu thụ phấn này là đài hoa ngắn và không có tràng hoa. Hoa thường mọc thành cụm dạng xim hoa.

Ở những loài đơn tính khác gốc thì cụm hoa đực dài và trông giống như chùy hoa, trong khi cụm hoa cái ngắn và có chứa ít hoa hơn. Nhụy hoa gồm 2 lá noãn hợp sinh, bầu nhụy thường là thượng và 1 ngăn ; không có số lượng nhị hoa cố định.

Quả thường có thể là quả bế dẹt hình trứng có mũi nhọn.

Một vài cây trong họ gai dầu cho hương liệu như cây hoa bia. Một vài cây gai dầu có chất gây nghiện (cây cần sa).

1/2/ Cây gai chống (Tribulus terrestris L.)

Cây này còn được gọi bằng tên là Bạch tật lê, gai ma vương, gai sầu… Cũng gọi là gai nhưng cây này thuộc chi Tribulus khác hẳn cây gai làm bánh và cây gai lấy sợi mà chúng tôi miêu tả dưới đây.

Ở Việt Nam chi Tribulus có 2 loài là Tribulus teretris và Tribulus cistoides.

Lá và hoa của cây gai chống (bạch tật lê)

Những loài cây gai chống chỉ phân bổ từ Quảng Bình trở vào.

1/3/ Cây lanh (Iinum uistatissimum L.)

Còn có tên khác là lanh Mèo, lanh Mán.

Là thân thảo, sống lâu năm, cao 60 centimét – 1 m, thân thảo nhẵn màu xanh hoặc xám nhạt. Lá hình lưỡi mác hoặc hình bầu dục, gân gốc nổi rõ. Lá đơn gần đối xứng hoặc hình xoắn ốc (xem hình 2).

Cây lanh là loại cây ôn đới nên chỉ phát triển ở vùng núi cao như ở Sapa, Mường Khương, Sính Hồ, Tủa Chùa, Phó Bảng…

Cây lanh (Iinum uistatissimum L.)

Cây cho sợi dệt cực kỳ tốt. Lá có chất gây nghiện.

1/4/ Cây dướng (Broussontrertia papyrifera (L.); tên cũng nghĩa khác là Morus papirifera L.)

Cây thân gỗ, mọc ven suối, có kích thước cực kỳ khác nhau. Lá mọc cách hình trái tim như lá gai hoặc chia thùy. Mặt dưới lá cũng có màu trắng bạc hoặc màu xanh nhạt. Dân tộc miền núi trước lấy sợi dướng để dệt thổ cẩm. Người Ấn Độ lấy sợi dướng để dệt sarong. Người Indonesia lấy sợi dướng để dệt khăn trải giường, may túi…

Cây dướng chỉ là loại cây khai thác tận dụng với ý nghĩa tự cung tự cấp của đồng bào miền núi ở Việt Nam cũng như những nước lân cận. Cây dướng chỉ có giá trị trong việc dùng làm nguyên vật liệu giấy thượng hạng hoặc làm bao bì bằng giấy. Vì vậy cây dướng không có ý nghĩa lớn trong ngành dệt may xuất khẩu.

Cây có 2 loại lá: Loại như lá gai và lá có xẻ thùy.

Cây dướng (Broussonetia papyrifera L.)

Chúng tôi nêu một vài cây trên tránh sự lầm lẫn với cây gai để chế tạo xơ bông phục vụ ngành dệt may mà chúng tôi trình bày dưới đây.

1/5/ Cây gai xanh Rami (Boehmeria nivea tenacissima (L.) Gaud.)

Cây gai xanh là loại cây bản địa của Việt Nam, đã được nhân dân ta dùng làm đồ may mặc cực kỳ lâu đời. Trong cuộc khai quật các ngôi mộ cổ người ta đã phát hiện thấy những trang phục bằng gai chôn cất hơn trăm năm vẫn còn có độ dai. Cây gai còn có các cách gọi khác nhau. Ví dụ người Kinh gọi cây gai là gai làm bánh, gai tuyết; người Tày gọi là trữ ma, bẩu pán; người Thái gọi là cọ pán; người Dao gọi là chiều đủ; người Trung Quốc gọi là chư ma…

Trước đây ở 2 địa phương khác nhau người ta xác định tên khoa học chi Boehmeria có 2 loài là Boehmeria nivea và Boehmeria tenacissima. Sau này người ta xác định lại tenacissima là một loài phụ của loài B. nivea. Chi Boehmeria ở Việt Nam ngày nay người ta đã phát hiện thấy 10 loài. Vì vậy cây gai xanh chúng tôi giới thiệu trong cuốn sách nhỏ này là Boehmeria nivea tenacissima (L.) Gaud. Để đỡ nhầm lẫn chúng tôi gọi cây này là loại cây RAMI.

Cây gai xanh thuộc họ Gai (Urticaceae).

Cây thân thảo nhiều năm, đứng thẳng, thường hay mọc thành bụi, cao 1 – 2 m đến 2,85 m hóa gỗ ở gốc, thân rễ nối dài và có rễ dạng củ. Thân thường không phân cành, đường kính 8 – 16 milimét, lúc non màu xanh và có lông mềm, sau mầu nâu nhạt và hóa gỗ. Lá đơn mọc cách, với 3 gân gốc rõ; là kèm hình đường – ngọn giáo, gốc dính lại, dài tới 1,5 centimét ; cuống lá dài 6 – 12 centimét, có lông; phiến lá hình trứng rộng, hình tam giác đến gần hình tròn, kích cỡ 7 – 20 x 4 – 18 centimét, gốc hình nêm đến gần hình tim, đầu thường có mũi nhọn, mép có răng cưa đến răng nhọn, mặt trên màu lục sẫm và nhẵn; mặt dưới nhẵn, có lông ép sát màu lục, hay trắng.

Hoa thường mọc từ thân hay ở ngọn cây là phụ thuộc vào những dòng khác nhau, cụm hoa hình chùy hay hình chùm ở nách dài 3 – 8 centimét, mỗi nhánh mang những đám hoa chụm lại hay tách xa nhau; đa số là hoa đực với những cành hoa đực ở gốc; từng cụm hoa đực thường nhỏ với 3 – 10 cụm hoa; cụm hoa cái lớn hơn, thường mang 10 – 30 hoa. Hoa đực có cuống ngắn, bao hoa 3 – 5 thùy; nhị bằng số thùy. Hoa cái không cuống, bao hoa hình ống, 2 – 4 thùy màu xanh nhạt đến màu hồng; bầu có chứa 1 noãn, vòi mảnh và có lông một phía; núm hình sợi. Quả bế gần hình cầu, đến hình trứng, đường kính khoảng 1 milimét, bao quanh bởi bao hoa tồn tại, có lông, màu vàng nâu. Hạt gần hình cầu đến hình trứng, đường kính nhỏ hơn 1 milimét, màu nâu đen.

Cây gai xanh con trong vườn ươm

Cây gai xanh đã trưởng thành có hoa và quả

Do hoa đực và hoa cái không cùng trong một đài hoa nên gió dễ khiến cho gai dễ bị lai tạp với giống kém năng suất nhưng có “sinh lực” mạnh ở địa phương.

Để có thể bảo đảm tính ổn định về mặt di truyền giống tốt nhất thì nhân vô tính là giải pháp hữu hiệu nhất.

2/ Đặc tính sinh học và sự phát triển của cây gai xanh (Rami)

Hiện gai đã có mặt ở nhiều nước, từ vùng xích đạo (Indonesia, Philippin) đến vĩ tuyến 380 Bắc (Nhật Bản và Hàn Quốc), ở vùng có nhiệt độ từ 20 – 280C. Cây không có khả năng chịu được sương muối vì thân ngầm sẽ bị chết. Cây ưa chịu ẩm, yêu cầu lượng mưa 100 – 140 mm; khi non hơi chịu bóng; phát triển và sinh trưởng nhanh trong thời điểm mùa mthích ẩm, đến mùa đông có tình trạng rụng lá, hơi tàn lụi. Cây ra bông mỗi năm ; điều kiện ngày ngắn kích thích cây ra bông nhanh. Chưa thấy gai tái sinh bằng hạt, nhưng khả năng tái sinh vô tính bằng chồi cực kỳ khỏe. Cũng tái sinh bằng những thân và cành cắt ra đem giâm xuống đất. Các vườn sản xuất giống gai có thể dựa trên đặc điểm này để tạo vườn ươmgiâm hom.

Để tạo sợi tốt, cây yêu cầu loại đất sét pha cát, có khả năng thoát nước tốt, có độ pH 5,5 – 6,5/ Cây cực kỳ mẫn cảm với việc thiếu hụt nước, nhưng cũng không có khả năng chịu được ngập nước lâu.

Sau khi tiến hành trồng 5 – 20 ngày, thân rễ bắt đầu sinh trưởng. Sau khi tiến hành trồng 3 – 10 tháng là có thể tiến hành thu hoạch. Nhưng các tháng đầu cây cho chất lượng cực kỳ kém.

Mùa hoa quả tháng 11 – tháng 1 sang năm.

Cây gai có hệ rễ phát triển, được kết cấu bởi rễ củ cải (còn được gọi là rễ dinh dưỡng), rễ nhánh (còn được gọi là rễ bên) và rễ sợi. Cây gai không thuộc hệ gốc thẳng, cũng không thuộc hệ rễ chùm, là

loại rễ biến thái. Rễ củ cải có chất dinh dưỡng phong phú, cung ứng dinh dưỡng cho sự phát triển nẩy mầm của cây gai, cũng có công dụng bảo vệ ở chừng mực ổn định giúp gốc gai vượt qua mùa đông giá rét.

Cây gai sinh trưởng vô tính bằng cơ quan dinh dưỡng của phần thân dưới đất và phần thân phía trên mặt đất. Từ cơ quan dinh dưỡng mọc thêm rễ nhánh và rễ sợi. Đây chính là cơ sở để nhân giống cây gai bằng hom thân.

Cây gai trồng theo hạt, lúc đầu nhú vỡ vỏ hạt, rễ mầm mọc cắm xuống đất, tạo thành rễ chính, ở trên rễ chính mọc thêm rễ nhánh, ở trên rễ nhánh lại mọc thêm rễ sợi. Trong vòng nửa năm đầu có thể nhìn rõ rễ chính, sau này thân dưới đất mọc ra nhiều rễ bất cứ, mau chóng phát triển lớn thành rễ củ cải từ từ thay thế rễ chính mọc chậm.

• Rễ cây gai xanh

Rễ cây gai thường hay mọc sâu xuống đất sâu chừng 1 – 1,5 m, sâu nhất có thể lên đến 2,5 – 3m, đại hầu hết quần thể rễ phân bổ trong tầng đất trồng trọt khoảng trên dưới 50 centimét. Các chủng loại có rễ khác nhau sẽ cắm vào lòng đất với độ nông sâu khác nhau, loại cắm rễ sâu sẽ cắm vào trong đất sâu hơn, loại cắm rễ nông cắm vào trong đất nông hơn, loại rễ trung bình sẽ giới hạn ở giữa hai loại. Một số loại rễ cấp 1, cấp 2 và cấp 3 đan xen vào nhau tạo điều kiện giữ đất, chống xói mòn cho đất dốc trên núi.

Thường loại rễ sâu thường chia gốc tương đối dày, loại rễ nông tương đối thưa. Mỗi khóm gai chia gốc dựa vào chủng loại, năm tuổi của gai, mật độ, sự khác nhau giữa những mùa khác nhau và điều kiện canh tác, thường là 10 – 20 gốc, trồng thưa có thể đạt mười mấy gốc. Trong đó có loại gốc trồng sinh trưởng nhỏ nhỏ, chín không kịp lúc, không thể thu hoạch được gai gọi là gốc không có hiệu quả, mọi người thường gọi là “gai chân”.

• Thân cây gai xanh

Thân phía trên mặt đất của cây gai có hình trụ vuông, phần gốc tương đối thô, phần ngọn tương đối mảnh, đứng thẳng. Thân cây lúc trưởng thành cao khoảng 2 m, cao nhất là hơn 3 m. Đường kính giữa thân thường khoảng 1 centimét. Giai đoạn sinh trưởng thân có màu xanh nhạt hoặc xanh sẫm, phía bên ngoài có lớp lông, khi trưởng thành bởi vỏ phía bên ngoài đã hoàn toàn phát triển thành gỗ, nên từ từ trở thành nâu vàng, mầu nâu xanh, mầu nâu hoặc mầu xanh đen. Cây gai lúc trưởng thành thường có 40 – 50 đốt, giữa những đốt thường dài khoảng 2 – 6 centimét, đốt giữa dài nhất. Thân cây gai thường không phân nhánh, nhưng cây gai mới trồng hay cây gai trồng quá thưa, các điểm sinh trưởng phần ngọn bị phá hại hoặc cây gai già thu hoạch muộn có lúc cũng phân nhánh.

Cấu tạo của cây gai khi trưởng thành, từ ngoài vào trong, có thể chia thành vỏ ngoài, tầng vỏ và lớp vỏ dai mới mọc, lớp vỏ dai mọc tiếp theo, tầng tạo thành, phần gỗ và cốt tủy. Sợi có giá trị kinh tế sinh trưởng và phát triển trong phần vỏ dai mới mọc. Sợi vỏ thứ cấp mọc lần 2 không phát triển bằng lần đầu tiên. Khi cắt gai thường cắt bỏ đi.

Thân gai ở phía phía trên mặt đất mọc cực kỳ nhanh, hầu hết khu vực trồng cây gai ở lưu vực sông Đà đều thu hoạch 3 lần 1 năm.

Phần thân dưới của cây gai là dạng biến thái của thân, hình dạng giống rễ, còn được gọi là thân ngầm. Ở các khu vực sản xuất gai đều sử dụng thân ngầm để trồng, nên còn được gọi là hom thân. Thân dưới đất lúc còn non có màu trắng ngà, sau này lớp vỏ trở thành gỗ dần có màu nâu hoặc mầu nâu sẫm. Thân dưới đất có đốt, ở trên đốt có lá thoái hóa dưới dạng lớp vẩy bọc mầm, trong nách lá của các lá thoái hóa đó có chồi nách, đoạn đỉnh rễ ở thân dưới đất còn có chồi ngọn, chồi ngọn và chồi nách có thể sinh trưởng ra bốn phía tạo thành thân dưới rất lớn rộng hoặc vươn ra mặt đất phát triển thành thân phía trên mặt đất.

Thân dưới đất thường sinh trưởng và phát triển tầng đất 5 đến 15 centimét. Do hình dạng và vị trí trên gốc gai không giống nhau, nên có thể chia thành 3 loại gốc cấp I, gốc cấp II và gốc cấp III. Gốc cấp I sinh trưởng dựa trên bề mặt đất, giống như đầu rồng, mọc mầm nhanh, nảy mầm nhiều. Rễ cấp II dài mảnh, từ mầm đơn mọc khắp tứ phía xung quanh gốc gai, giống thân trúc, nảy mầm nhanh, nhưng tương đối mảnh và yếu. Gốc cấp III lớn và thô, nằm ngang trong đất giống cấp II, nảy mầm chậm nhưng mọc mầm lớn khỏe. Rễ cấp III của loại gốc sâu lớn thô, rễ cấp II tương đối ít, mọc gốc tương đối chậm; rễ đòn gánh của loại gốc nông và rễ cấp II mảnh, nhiều, mọc gốc tương đối nhanh.

• Lá cây gai

Lá cây gai là loại lá đơn, mọc lẫn nhau, phiến lá lớn, viền bên có răng cưa. Hình dạng lá khác nhau tùy mỗi loại, thông thường có hình elip, hoặc gần tròn, hình bầu dục và hình tim. Lá dài 7 – 17 centimét, rộng 6 – 14 centimét, chóp lá nhọn, phần gốc hình nêm, không có răng cưa. Lá non của đợt gai đầu có màu xanh sẫm, màu đỏ, màu đỏ tím, màu vàng, cùng với sự phát triển phiến lá dần trở nên màu vàng xanh, màu xanh, xanh sẫm, mặt sau của lá có lớp lông màu trắng, hoặc xanh nhạt (dựa theo chủng giống), phiến lá là mạch lá dạng lưới.

Lúc lá non của cây gai mở rộng, phiến lá dần trở thành màu xanh sẫm, đây chính là thời kỳ công dụng quang hợp của phiến lá mạnh nhất, thân vươn dài nhanh, kết quả của công dụng quang hợp là nhiều nitơ. Khi màu phiến lá thoái hóa, lượng nitơ sau tiến trình quang hợp hạ bớt, nhưng sợi và tích lũy tinh bột được tăng lên.

• Hoa cây gai

Hoa cây gai là chùm hoa có hình bông, hoa đực và cái cùng một gốc. Hoa cái mọc ở phía trên 10 đốt bên dưới chỗ sinh trưởng của thân; hoa đực mọc ở đốt bên dưới hoa cái và nhiều hơn hoa cái, chỗ giao thoa giữa hoa đực và hoa cái thường hay mọc lẫn.

Hoa, quả gai

a. Hoa đực; b. Hoa cái và quả; c. Chùm hoa gai

+ Hoa cái: Chùm hoa cái mọc trên cành hoa, mọc thành chùm như quả cầu nhỏ, mỗi chùm hoa có khoảng hơn 1 trăm bông hoa, hình thành quả cầu nhỏ. Đài hoa hình ống tròn, phần chóp tách ra làm bốn, chung quanh có lớp lông tơ, một bầu nhụy, một đài hoa, dài mảnh màu trắng, lúc nở hoa vươn ra khỏi đài, cánh đài hoa bao lấy phía bên ngoài quả không rơi. Trước khi hoa cái nở có màu đỏ vàng, xanh vàng, trắng vàng, màu đỏ, đây chính là một trong các tiêu chí quan trọng để có thể nhận biết chủng loại gai khác nhau.

+ Hoa đực: Búp hoa hình quả cầu dẹt, màu vàng nhạt, cuống hoa ngắn không rõ ràng, búp hoa sống trên cành hoa, mỗi cành hoa đều do một trục chính chia thành 3 – 7 nhánh, mỗi nhánh có 5 – 9 nụ đực. Búp hoa có 4 cánh đài hoa, phần gốc phối hợp, mọc lông tơ. Cánh đài hoa có màu xanh nhạt hoặc màu trắng vàng, phần ở giữa có một bầu nhụy thoái hóa, do một bầu kết cấu thành. Nhụy đực có 4 bông, dài khoảng 7 centimét, phấn hoa hình quả cầu. Phấn hoa mượn lực co dãn của tơ hoa khi hoa đực nở bay trong không khí, nhờ gió để truyền phấn hoa.

Quả gai hình bẹt hoặc hình cọc sợi ngắn, cực kỳ nhỏ, một bầu một hạt. Quả chín có màu nâu sẫm, ở trên ngọn còn sót lại cuống hoa. Vỏ của quả có màng, phía bên ngoài có lớp lông.

Hạt gai cực kỳ nhỏ, có màu nâu sẫm hoặc màu nâu, hình tròn bẹt, có sữa mầm, nghìn hạt nặng khoảng 0,05 – 0,11 g, mỗi gam hạt khoảng 1,5 – 3,4 vạn hạt.

3/ Quá trình trưởng thành và sinh trưởng cảu cây gai xanh (Rami)

Cùng với sự thay đổi thời tiết 4 mùa, cây gai có quá trình lớn lên và phát triển từ nảy mầm, mọc mầm, chia gốc, tạo thành sợi, đơm nụ, khai hoa, kết quả 1 cách có quy luật.

3/1/ Sự phát triển của thân

3/1/1/ Sinh trưởng của thân dưới đất

Thân dưới của cây gai không có thời gian nghỉ ngơi, mùa đông vẫn ươm mầm, thường trong vòng 2 – 3 tháng sẽ mọc mầm chồi lên khỏi mặt đất, đến sau đợt đông sương giáng, phần phía trên mặt đất sẽ khô lại và chết, nhưng thân dưới mặt đất vẫn tiếp tục sinh sống, tạm thời sinh trưởng chậm chạp. Nhưng hễ gặp thời tiết phù hợp, mầm non lại mọc lên khỏi mặt đất thành chồi non. Khi nhiệt độ ở độ sâu dưới 5 centimét so sánh với bề mặt đất chừng hơn 60C, thân và rễ dưới mặt đất vẫn không ngừng mọc rễ, ươm mầm 1 cách chậm chạp, nếu nhiệt độ xuống thấp dưới -50C phần dưới mặt đất sinh trưởng chịu sự hạn chế, nếu nhiệt độ thấp nối dài quá lâu tất cả gốc cây gai sẽ bị lạnh chết. Bởi thế trước khi ứng dụng giải pháp thâm canh, cần bón phân hữu cơ và bồi đất để gai vượt qua mùa đông, tăng khả năng chống rét của gốc gai, đây chính là giải pháp chính để bảo vệ gốc gai vượt qua mùa đông 1 cách an toàn.

Thân dưới đất của cây gai có công dụng thay đổi mạnh mẽ. Trong cả quá trình lớn lên của chính nó, hiện tượng giao hoán sinh

trưởng, thoái hóa và chết đi của thân rễ mới và cũ thể hiện cực kỳ rõ ràng. Bởi thế, đào sâu đất trồng gai vào mùa đông không chỉ có thể gia tăng sự màu mỡ cho đất mà trong suốt quá trình làm tơi xốp đất, có thể loại bỏ thân rễ dưới đất bị mục ruỗng, trùng bệnh gây tổn thương, từ đấy thúc đẩy công dụng thay đổi cái mới của thân dưới lòng đất.

3/1/2/ Sự phát triển của thân phía trên mặt đất

Cây tầm gai sống ở khu vực sông Đà, trồng năm thứ nhất thường thu hoạch 1 đến 2 lần, từ năm thứ 2 hằng năm thu hoạch 3 – 4 – 6 lần. Số lần dựa vào chân đất, chủng giống và nhiệt độ nơi sản xuất. Chủng loại, môi trường ngoại cảnh và điều kiện của nơi nuôi trồng khác nhau, nên thời gian sinh trưởng ngắn dài không giống nhau. Nhìn từ sự phát triển của cây gai mỗi mùa có thể thấy sự phát triển của thân phía trên mặt đất lại chia làm thời kỳ mầm, thời kỳ sinh sôi nảy nở và thời kỳ trưởng thành của cây gai.

(1) Thời kỳ mầm: Thời kỳ mầm của cây gai lần đầu tiên do nhiệt độ tương đối thấp, sinh trưởng chậm, khoảng chừng 1 tháng. Đợt gai thứ 2, thứ 3 do nhiệt độ tương đối cao, trong hoàn cảnh lượng nước phù hợp, thường trong vòng 5 – 7 ngày có thể cơ bản mọc mầm đều, thời kỳ mầm ở hai mùa bình quân trong vòng 10 ngày, hơn thế nữa hai mùa trước và sau tiếp nối nhau cực kỳ sát, khi cây gai của mùa trước trưởng thành, mầm gai của mùa sau đã bắt đầu chồi lên mặt đất. Bởi thế, để thu hoạch gai đạt được “4 nhanh” (nhanh thu hoạch, nhanh chặt thân, nhanh vun xới đất, nhanh bón phân), là vấn đề mấu chốt cho việc tranh thủ giai đoạn sinh trưởng có ích của cây gai mùa sau và được bội thu ba mùa.

(2) Giai đoạn phát triển mạnh: Giai đoạn phát triển mạnh của đợt gai đầu khoảng 40 ngày, tốc độ sinh trưởng bình quân hàng ngày có thể đạt từ 2 – 4 centimét, theo sách nông nghiệp trồng gai thường nói: “Qua tiết lập hạ, một đêm mọc phiến lá, tiểu mãn

mọc đủ, mang chủng lột vỏ” phản ánh giai đoạn phát triển mạnh của đợt gai đầu vào mùa thu hoạch. Đợt gai 2, 3 chừng 30 ngày, trong trường hợp điều kiện lượng nước bảo đảm, đợt gai thứ 2 bình quân sinh trưởng có thể đạt khoảng 5 centimét, đợt gai thứ 3 khoảng 4 – 5 centimét. Ở thời kỳ cây gai mùa thứ ba cần bón phân, cung ứng nước đầy đủ, việc đó cực kì quan trọng với việc gia tăng sản lượng gai.

(3) Giai đoạn trưởng thành của sợi gai: Giai đoạn này gốc gai về cơ bản đã không còn tiếp tục sinh trưởng, nhưng tầng sợi tiếp tục dầy thêm và trưởng thành. Từ 1/3 đến 2/3 thân đen là có thể tiến hành thu hoạch.

Trong thời điểm mùa gai thứ 3, cây gai đợt đầu đa số là bởi giai đoạn trước nhiệt độ thấp tác động lớn, cả quá trình lớn lên tương đối dài, thời kỳ trước sinh trưởng nhanh, nhưng giai đoạn sau thường bị khô hạn, thời kỳ sinh trưởng sau của đợt gai thứ 3 nhiệt độ hạ xuống, gốc gai chuyển sang thời kỳ sinh trưởng sinh sôi, tỷ lệ sinh trưởng đợt gai thứ 2, 3 bình quân thể hiện đặc điểm từ nhanh đến chậm. Ở một vài nơi có ẩm độ và nhiệt độ cao có thể tiến hành thu hoạch thêm 1 – 2 vụ nữa.

3/2/ Năng suất cây gai xanh

Năng suất thân gai tươi thường 40 – 60 tấn/ hecta, cho 1/000 – 1/600 kilogam sợi khô và 500 – 1/200 kilogam sợi đã loại chất keo. Ở

Philippin thu được 2/000 kilogam sợi khô/ hecta trong năm đầu và 3/500 kilogam sợi khô trong những năm tiếp theo. Những diện tích gai ở nhiều nước thường sau 7 – 20 năm mới phải phá đi để trồng lại. Gai trồng để làm thức ăn gia súc, năng suất lá có thể đến 300 tấn tươi hay 42 tấn khô với 14 lần cắt trong 1 năm. Năng suất dựa nhiều vào tính chất thổ nhưỡng, phương pháp chăm sóc và trồng giống. Chủng X8 có thể cho 1/500 kilogam ngay năm đầu và sau 3 năm nếu chăm sóc tốt và có nhiệt độ cao trên 280C, cung ứng đủ ẩm độ cho đất thì năng suất có thể đạt hơn 5/000 kilogam.1 hecta.

4/ Sản phẩm khai thác từ cây gai Rami

Người ta trồng cây gai Rami đa phần để chế hình thành bông sợi thượng hạng để dệt vải phục vụ ngành may.

Vải từ cây gai thoáng mát, thấm mồ hôi, giữ nếp lâu và đặc biệt có tính khử mốc cực kỳ cao.

(1). Sợi bông từ vỏ cây gai là bông thượng hạng để may các hàng may thượng hạng đắt tiền. Sợi bông Rami pha với sợi hóa học, sợi tơ tằm nâng cao giá trị hàng hóa của ngành may thời trang. Thiết nghĩ đây là một trong hướng đi cần lưu ý của ngành dệt may Việt Nam.

Một sản phẩm cũng cần lưu ý là tơ gai khi chưa chế thành bông cũng có thể dệt thô bằng những khung dệt thổ cẩm đơn sơ sinh ra những phụ kiện phục vụ ngành may xuất khẩu cực kỳ có giá trị.

(2). Lõi cây gai Rami là nguyên vật liệu tốt để sản xuất nấm ăn, sản xuất bao bì giấy.

(3). Rễ cây Rami là một dược liệu cầm máu cực kỳ quý, sử dụng để làm thuốc kháng viêm, trị viêm gan siêu vi B, tiểu đường, suy nhược thần kinh, béo phì, thuốc chữa động thai, chảy máu, doạ sẩy thai, đái đục, đái ra máu, sưng tấy.

(4). Lá cây gai là nguyên vật liệu thuộc lĩnh vực chiết xuất chất màu từ thực vật, làm chất màu thực phẩm trong sản xuất bánh, kẹo.

Tóm lại, cây gai xanh Rami là loại cây có ý nghĩa kinh tế cần phải được chú ý phát triển.

Xơ bông sản xuất từ vỏ cây gai Rami

Thành phẩm xơ bông chuyển đến nhà máy dệt

Những sản phẩm sợi gai từ thân cây gai

Cây gai xanh cho sợi được canh tác đa phần ở Trung Quốc, Brazil, Lào và Philippines.

Cho dù sợi gai được coi là một trong các loại sợi “sinh thái” đầy hứa hẹn để dùng trong ngành dệt, việc tách bóc và làm sạch sợi ngày nay cực khó khăn và yêu cầu nhiều lao động.

Chất xơ trong sợi gai (Ramie) được biết tới đặc biệt với khả năng giữ hình dáng, hạ nhăn nheo, và sinh ra một bóng mượt cho vải. Bông sợi gai không bền như những sợi khác nên thường hay được dùng như một hỗn hợp với bông hoặc len.

Giống như vải lanh, vải gai có xu hướng nhăn dễ dàng và cần phải được ủi mà nâng cao tiêu thụ năng lượng.