Cách nhân giống vải (phần 2: nhân giống vô tính)

Biện pháp nhân giống vô tínhcây ăn trái là biện pháp mà thông qua những kỹ thuật làm khác nhau sinh ra các cây hoàn chỉnh từ các phần tách biệt ở cơ quan sinh dưỡng của cây mẹ.

* Nhân giống bằng cách chiết cành

Nền tảng khoa học của biện pháp là sau khi triển khai khoanh vỏ, dưới tác động của những chất nội sinh trong tế bào như: auxin, cytokinin khi gặp các điều kiện nhiệt độ, ẩm độ phù hợp thì dễ được tạo thành và chọc thủng biểu bì đâm ra ngoài.

Nhân giống vải bằng cách chiết cành

• Các điểm mạnh của biện pháp chiết cành

+ Cây con giữ nguyên được đặc điểm di truyền của cây mẹ.

+ Cây sớm ra bông kết quả, cắt ngắn được thời gian kiến thiết cơ bản.

Thời gian nhân giống nhanh.

+ Cây trồng bằng cành chiết thường thấp, phân cành hài hòa, thuận lợi cho chăm sóc và thu hoạch.

• Các điểm yếu của biện pháp chiết cành

+ Hệ số nhân giống không cao, chiết nhiều cành trên cây sẽ gây ảnh hưởng nhiều đến phát triển sinh trưởng của cây mẹ.

+ Đối với một số loại giống cây ăn trái, sử dụng biện pháp chiết cành cho tỷ lệ ra rễ thấp.

• Biện pháp triển khai

+ Cành chiết được lấy trên những giống cây đã được lựa chọn ở giai đoạn sinh trưởng khỏe, cây có cho năng suất cao, ổn định và không có sâu hại nguy hiểm gây bệnh. Chọn các cành có đường kính từ 1-2 centimét tầng tán giữa và phơi ra ngoài ánh sáng, không chọn cành na, cành dưới tán và những cành vượt.

+ Sử dụng dao cắt khoanh vỏ với chiều dài khoanh vỏ bằng 1,5-2 lần đường kính gốc cành. Sau khi bóc lớp vỏ ngoài, sử dụng dao cạo sạch phần tượng tầng tới lớp gỗ.

+ Sau khi khoanh vỏ 1-2 ngày thì triển khai bó bầu. đất bó bầu gồm 2/3 là đất vườn hoặc đất bùn ao phơi khô, đập nhỏ + 1/3 là mùn cưa, rơm rác mục, xơ dừa… tưới ẩm, bọc bầu bằng giấy potyetylen và buộc kín hai đầu bằng lạt mềm.

+ Sau 60-90 ngày (phụ thuộc vào thời vụ chiết, cành chiết rễ), khi cành chiết có rễ ngắn chuyển từ màu trắng sang màu vàng ngà là có thể tiến hành cắt cành chiết đưa vào vườn ươm.

* Nhân giống bằng cách giâm cành

Giâm cành là biện pháp nhân giống cây trồng bằng cơ quan sinh dưỡng. nền tảng khoa học của biện pháp tương đương như nhân giống bằng cách chiết cành.

• Các điểm mạnh của biện pháp giâm cành:

+ Giữ nguyên được đặc điểm di truyền của cây mẹ.

+ Sinh ra cây con sau trồng sớm có hoa kết quả.

+ Thời gian nhân giống nhanh.

+ Có thể nhân nhiều giống mới từ một nguồn nguyên vật liệu giới hạn bạn đầu.

• Các điểm yếu:

Đối với các giống cây ăn trái, nhất là các giống khó ra rễ, dùng biện pháp này yêu cầu phải có các trang thiết bị cấp thiết để có thể khống chế được điều kiện nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng trong nhà giâm.

• Biện pháp triển khai:

+ Đối với những cây ăn trái dạng gỗ cứng, có rụng lá mùa đông, thường lấy cành giâm khi cậy bước vào giai đoạn ngủ nghỉ. Đối với những cây ăn trái gỗ mềm, không rụng lá thường lấy cành giâm vào mùa sinh trưởng.

+ Nền giâm được dùng là cát khô, than bùn, xơ dừa hoặc là nền đất phụ thuộc vào điều kiện giâm cạnh, thời vụ giâm, chủng loại giống và loại cành giâm khác nhau.

+ Cành giâm được chọn ở giữa tầng tán tương đương chọn cành chiết, chiều dài hom giâm phù hợp từ 12-20 centimét. đối với các cành giâm lấy vào mùa sinh trưởng nên giữ lại trên hom giâm từ 2-4 lá.

+ Để gia nâng cao khả năng ra rễ của cành giâm, có thể nhúng phần gốc hom giâm vào dung dịch chất điều tiết sinh trưởng như: anpha NAA, IBA, IAA ở nồng độ 2/000-4/000ppm trong vài giây hoặc ngâm phần gốc hom giâm vào những dung dịch trên ở nồng độ 20-40ppm trong khoảng thời gian 10-20 phút.

+ Sau khi giâm cần phải tưới ướt bề mặt của lá liên tục ở dạng phun sương để giúp tránh thoát hơi nước làm rụng lá. Khi cành giâm có một đợt lộc mới ổn định sinh trưởng và có đầy đủ rễ thì triển khai ra ngôi và chăm bón cây cho đến lúc đạt chuẩn xuất vườn.

+ Thời kỳ từ giâm cho đến khi có rễ và lộc mới ổn định cần phải được triển khai trong nhà giâm, khi ra ngôi cần chọn thời gian có điều kiện khí hậu thuận lợi hoặc ra ngôi trong hoàn cảnh có mái che.

* Nhân giống cây ăn trái bằng cách ghép:

Nền tảng khoa học của biện pháp là khi ghép, bằng các biện pháp ổn định khiến cho tượng tầng của gốc ghép và thân ghép tiếp xúc cùng nhau, nhờ sự hoạt động và khả năng tái sinh của tượng tầng khiến cho mắt ghép và gốc ghép gắn liền cùng nhau.

Ghép đoạn cành

+ Cây ghép phát triển sinh trưởng tốt nhờ sự phát triển, hoạt động tốt của bộ rễ gốc ghép và khả năng thích nghie với điều kiện thời tiết, đất đai của cây gốc ghép.Các điểm mạnh của biện pháp ghép:

+ Cây ghép giữ được những đặc điểm của giống muốn nhân.

+ Hệ số nhân giống cao, trong khoảng thời gian ngắn có thể sản xuất được đông đảo cây con phục vụ đòi hỏi của sản xuất.

+ Giống làm gốc ghép sám cho ra bông kết quả vì mắt ghép chỉ tiếp tục thời kỳ phát dục của cây mẹ.

+ Đẩy mạnh khả năng chịu đựng của cây với điều kiện bất thuận như: chịu hạn, chịu úng, chịu rét và sâu hại.

+ Thông qua gốc ghép có thể điều tiết được sự phát triển của cây ghép.

+ Có thể hồi phục sinh trưởng của cây, duy trì giống quý thông qua những biện pháp ghép như: ghép nối cầu hay ghép tiếp rễ.

• Đòi hỏi của gốc ghép:

+ Giống làm gốc ghép phải sinh trưởng khỏe, có thể thích nghi rộng với điều kiện địa phương.

+ Giống làm gốc ghép phải có thể tiếp hợp tốt với thân cành ghép.

+ Giống làm gốc ghép phải có thể chịu đựng sâu hại và có thể chịu đựng với điều kiện ngoại cảnh bất thuận.

+ Giống làm gốc ghép phải sinh trưởng nhanh, dễ gây giống, ít mọc mầm phụ ở gốc cây giống.

• Các đòi hỏi kỹ thuật để gia tăng tỷ lệ ghép sống và tỷ lệ cây đạt chuẩn xuất vườn:

+ Chăm bón cây con trước khi ghép: Sau khi ra ngôi cần ứng dụng đầy đủ những quy trình khác của cách chăm sóc để cây gốc ghép sớm đạt chuẩn ghép. Trước khi ghép 1-2 tuần cần triển khai vệ sinh vườn cây gốc ghép và gia đẩy mạnh chăm bón để cây có rất nhiều nhựa, tượng tầng hoạt động tốt.

+ Chọn cành, mắt ghép tốt: Cành ghép được lấy từ vườn chuyên lấy cành ghép hoặc trên vườn sản xuất với các cây mang đầy đủ những đặc điểm của giống muốn nhân. Cành ghép được chọn ở giữa tầng tán, không có những đối tượng sâu hại nguy hiểm gây bệnh. Tuổi cành ghép chọn thích hợp phụ thuộc vào thời vụ ghép khác nhau. Trong hoàn cảnh cần vận chuyển đi xa, cần bảo quản trong hoàn cảnh đủ ẩm, tránh nhiệt độ cao.

+ Chọn thời vụ ghép tốt: Trong điều kiện thời tiết bắc bộ nước ta, chủ yếu các giống cây ăn trái được tập trung ghép vào vụ uân và vụ thu.

+ Thao tác cách ghép: Đây chính là khâu kỹ thuật có tính chất quyết định, dựa vào sự thành thạo của người ghép. Những thao tác ghép cần phải được triển khai nhanh và chuẩn xác.

+ Chăm bón cây con sau khi ghép: Toàn bộ những khâu kỹ thuật từ mở dây sau ghép, xử lý ngọn gốc ghép, tải mầm dại, tưới nước làm cỏ, bón phân, tạo hình cây ghép cho đến công tác ngăn ngừa, diệt trừ sâu hại gây bệnh cần phải được tuân theo 1 cách nghiêm ngặt, đúng cách.

• Những biện pháp ghép:

Phụ thuộc vào các mục đích ứng dụng, từng đối tượng cây ăn trái mà có thể dùng những biện pháp khác nhau. Một vài biện pháp ghép đa phần đang được ứng dụng để nhân giống cây ăn trái được chia làm hai nhóm là ghép mắt và ghép cành.

+ Nhóm những biện pháp ghép mắt:

• Biện pháp ghép mắt cửa sổ:

Biện pháp ghép mắt cửa sổ thường hay được vận dụng với những chủng loại cây ăn trái dễ bóc vỏ, thường có thân cành dễ lấy mắt, mắt ghép lớn.

Trên gốc ghép, cách mặt đất 25-30 centimét, chọn vị trí không có nhánh hoặc mầm ngủ, triển khai mở vết ghép có dạng cửa 80 và bóc bỏ phần vỏ. Ở trên cành ghép, chọn vị trí có mầm ngủ, cắt một phần khoanh vỏ chứa mầm ngủ với kích cỡ tương đương hoặc nhỏ hơn vết mở phía trên gốc ghép. Đặt mắt ghép vào gốc ghép và sử dụng dây nilon cuốn lại, chú ý cuốn kín dây từ dưới lên phía trên một lượt để giúp tránh nước mưa thấm vào và cố định dây ghép.

Sau ghép 15-20 ngày phụ thuộc vào chủng loại cây ăn trái, triển khai cởi dây ghép. Nếu mắt ghép còn xanh thì sau 2-3 ngày tiến hành xử lý cắt ngọn gốc ghép, ứng dụng những giải pháp cách chăm sóc cây giống sau khi ghép.

• Biện pháp ghép nhỏ có gỗ:

Biện pháp ghép mắt nhỏ có gỗ được ứng dụng để nhân giống hồng, những cây ăn trái có múi và một vài chủng loại cây ăn trái khác.

Trên gốc ghép, ở độ cao cách mặt đất 25-30 centimét, chọn vị trí không có nhánh hoặc mầm ngủ, triển khai mở gốc ghép có dạng hình lưỡi của gốc ghép. Ở trên cành ghép, chọn vị trisi có mầm ngủ, cắt lây mắt ghép dạng hình lưỡi có một phần gỗ tương đương như trên gốc ghép. Đặt mắt ghép vào gốc ghép và sử dụng dây nilon cuốn lại, chú ý cuốn kín dây từ dưới lên phía trên một lượt để giúp tránh nước mưa thấm vào và cố định dây ghép. Trường hợp mắt ghép nhỏ hơn so sánh với vết mở phía trên gốc ghép thì đặt mặt ghép lệch về một bên để có tối thiểu một phía tượng tầng được trùng khớp.

Sau ghép 20-25 ngày phụ thuộc vào chủng loại cây ăn trái, triển khai cởi dây ghép. Nếu mắt ghép còn xanh thì sau 2-3 ngày tiến hành xử lý cắt ngọn gốc ghép, ứng dụng những giải pháp cách chăm sóc cây giống sau khi ghép.

– Nhóm những biện pháp ghép cành:

• Biện pháp ghép áp:

Biện pháp ghép áp được ứng dụng đa phần để nhân giống trồng với số lượng nhỏ hoặc vận dụng với các cây ăn trái khó nhân giống bằng những biện pháp khác.

Trên cành ghép và gốc ghép, mở vết cắt có kích cỡ tương đương nhau, dài từ 8-10 centimét, áp hai vết cắt vào nhau và cuốn kín lại bằng dây nilon, sử dụng dây buộc cố định của gốc ghép trên thân cây chọn cành ghép. Sau ghép khoảng 1,5-2 tháng, triển khai cởi dây ghép và cắt ngọn của gốc ghép. Tiếp đến khoảng 7-10 ngày, cắt tiếp phần gốc của cành ghép và tạo được cây con hoàn chỉnh.

• Biện pháp ghép cành bên:

Biện pháp ghép cành bên được dùng trong trường hợp cây gốc ghép khó bóc vỏ để dùng những biện pháp ghép khác hoặc ghép trong thời điểm mùa khô.

Trên gốc ghép, ở độ cao cách mặt đất 25-30 centimét, mở vết cắt tương đương như biện pháp ghép mắt nhỏ có gỗ nhưng có kích cỡ từ 2-3 centimét. Ở trên cành ghép, cắt một lát cắt tạo vết cắt dài, có kích cỡ tương đương như vết mở phía trên gốc ghép và sử dụng dây nilon cuốn kín lại. Cuốn dây nilon từ dưới lên phía trên và cố định dây cuốn lần thứ nhất khi cuốn kín vết cắt, tiếp đến tiếp tục cuốn dây một lượt lên phía trên và cố định dây ghép. Sau ghép 20-25 ngày, triển khai cởi dây ghép đến vị trí cố định dây lần 1 và sau 1-2 ngày thì cắt ngọn gốc ghép. Khi cây có 1-2 đợt lộc ổn định thì cắt tiếp phần còn lại của dây ghép.

•  Biện pháp ghép đoạn cành:

Biện pháp ghép đoạn cành được dùng để nhân giống đa số những đối tượng cây ăn trái thân gỗ.

Trên gốc ghép, ở độ cao cách mặt đất 25-30 centimét, tiến hành xử lý cắt ngọn gốc ghép (có lưu lại một số lá gốc). Chọn cành ghép có đường kính tương đương với đường kính gốc ghép, cắt một lát cắt tạo vết cắt dài 2-2,5 centimét, có 2-3 mầm ngủ. Chẻ một vết trên gốc ghép có chiều rộng và sâu tượng tự với kích cỡ của vết cắt trên cành ghép. Cài cành ghép vào gốc ghép sao cho ít nhất có một phía tượng tầng được trùng khớp và sử dụng dây nilon mỏng cuốn lại.

Trước tiên cuốn nhiều vòng dây để cố định cành ghép vào gốc ghép, tiếp đến trải rộng dây nilong và cuốn kín một lượt chung quanh cành ghép, đưa dây nilon trở lại cố định dây tại gốc ghép. Sau ghép 15-20 ngày, mầm ghép bắt đầu mọc xuyên qua dây cuốn, triển khai những giải pháp chăm bón cây con sau khi ghép.

• Biện pháp ghép nêm:

Biện pháp ghép nêm được dùng cả nhân giống trong vườn ươm và ghép cải tạo vườn cây ăn trái.

Trên gốc ghép, cắt bỏ tất cả thân tán ở vị trí thích hợp, chọn cành ghép và cắt cả hai phía hình thành hình chiếc nêm. Chẻ đôi gốc ghép và cài cành ghép sao cho phần tượng tầng phía ngoài của gốc ghép và cành ghép được trùng khớp cùng nhau. Sử dụng dây nilon cuốn chặt cố định cành ghép với gốc ghép và cuốn kín cành ghép để chống thoát hơi nước. Sau khi cành ghép bật lộc, có 1-2 đợt lộc ổn định sinh trưởng thì tiến hành xử lý cắt bỏ dây ghép. Tiếp đến ứng dụng những giải pháp chăm bón cây sau ghép như những biện pháp ghép khác.

• Biện pháp ghép sửa chữa thân và sửa chữa rễ:

Những biện pháp ghép này được dùng khi cần nối phần vỏ bị thương tổn của cây hoặc cải tạo bộ rễ cây đã bị gây bệnh.

Đối với biện pháp ghép sửa chữa thân, dùng những đoạn cành của cùng giống cây ấn quả ghép nối lại phần vỏ qua vị trí bị thương tổn. Ở trên cành ghép, cắt tạo vết cắt tương đương như mở vết cắt của biện pháp ghép cành bên nhưng dài từ 3,5 centimét ở cả hai đầu của đoạn cành. Ở trên thân cây, bóc vỏ mở vết ghép có kích cỡ tương đương với vết cắt của cành ghép. Cài cành ghép vào thân cây và cuốn kín lại bằng dây nilon. Khi vết ghép gắn liền, triển khai cởi dây ghép.

Đối với biện pháp ghép sửa chữa rễ, triển khai trồng những cây gốc ghép chung quanh gốc cây cần ghép sửa chữa, cắt ngọn gốc ghép tạo vết cắt tương đương như đoạn cành của biện pháp ghép sửa chữa thân, bóc vỏ mở vết ghép có kích cỡ tương đương với vết cắt của cành ghép. Cài vết cắt của gốc ghép vào thân cây và cuốn kín vết ghép bằng dây nilon khi vết ghép gắn liền, triển khai cởi dây ghép.