Định nghĩa, đặc tính và giá trị của cây dược liệu

1/ Định nghĩa về cây dược liệu

Cây dược liệu là gì?Cây dược liệu là các loài thực vật có công dụng sử dụng để trị bệnh hoặc bồi bổ cơ thể khi con người dùng. Việc sử dụng thuốc trong nhân dân ta đã có từ rất lâu đời. Từ thời nguyên thủy, tổ tiên chúng ta trong lúc lựa tìm thức ăn, có khi ăn phải chất độc phát sinh nôn mửa hoặc rối loạn tiêu hóa, hoặc hôn mê có khi chết người, vậy nên cần có nhận thức phân biệt được loại nào ăn được, loại nào có độc không ăn được.

Kinh nghiệm từ từ tích lũy, không chỉ hỗ trợ cho loài người biết lợi dụng tính chất của hoa cỏ để làm thức ăn mà còn sử dụng để sử dụng để làm thuốc trị bệnh, hay sử dụng các vị có chất độc để chế tên thuốc độc sử dụng trong săn bắn hay trong lúc tự vệ chống ngoại xâm. Lịch sử nước ta cho thấy ngay từ khi lập nước nhân dân ta đã biết chế tạo và dùng tên độc để chống lại kẻ thù.

Điều chế thuốc theo cách truyền thống (ảnh: planetnatural.com)

Như vậy, việc sáng tạo ra thuốc đã có từ cao cấp cổ, trong suốt quá trình đấu tranh với thiên nhiên, tìm tòi thức ăn mà có được. Nguồn gốc tìm ra thức ăn, thuốc và cây có chất độc chỉ là một. Về sau từ từ con người mới biết tổng kết và đề ra lý luận. Ngày nay đi sâu và phân tích những kinh nghiệm trong nhân dân Việt Nam cũng như nhiều dân tộc khác trên toàn cầu, con người đã dùng hàng vạn loài thực vật để để làm thuốc. Trong suốt quá trình trị bệnh bằng kinh nghiệm và hiểu biết của con người, đến hiện nay đã tạo thành những xu hướng khác nhau, chúng ta có thể phân biệt hai loại người để làm thuốc. Một trong các loại chỉ có kinh nghiệm trị bệnh, không biết hoặc ít biết lý luận. Kinh nghiệm đó cứ cha truyền con nối mà tồn tại, mà phát huy. Các người có xu hướng này chiếm đa phần tại những khu vực dân tộc ít người. Xu hướng thứ hai là các người có kinh nghiệm và có thêm phần lí luận, các người này chiếm đa phần ở thành thị và các người có cơ sở lí luận tin rằng vị Thần Nông là người sáng tạo ra thuốc. Truyền thuyết kể rằng: “Một ngày ông nếm 100 loài hoa cỏ để tìm thuốc, ông đã gặp phải cực kỳ đa số loài cây có độc nên có khi một ngày ngộ độc đến 70 lần”, rồi soạn ra sách thuốc giai đoạn đầu gọi là “Thần Nông bản thảo”. Trong bộ này có ghi chép toàn bộ 365 bài thuốc và là bộ sách thuốc cổ nhất Đông Y (chừng 4000 năm nay).

2/ Đặc tính của cây dược liệu

2/1/ Đa dạng về hình thức dùng

Những cây dược liệu được chia thành ba nhóm

Nhóm hoa cỏ được dùng trực tiếp để điều trị bệnh. Ví dụ: Rau má, gừng, lá lốt, mã đề, kinh giới, tía tô…

Nhóm hoa cỏ trước dùng qua điều chế.

Ví dụ: Cây sinh địa (địa hoàng), sâm, gừng, hà thủ ô, tam thất

Nhóm hoa cỏ làm nguyên vật liệu nbsp;chiết suất những chất có hoạt tính cao.

Ví dụ: Thanh cao hoa vàng, bạc hà, hoa hòe…

2/2 . Đa dạng về chu kỳ sống

+ Cây 1 năm: gừng, ngải cứu, sinh địa…

+ Cây 2 năm: mạch môn, cát cánh, bạch truột, nga truột…

+ Cây lâu năm: Cam, quýt, hồi, sứ, duối, gáo, thông, xoài…

2/3/ Đa dạng về dạng cây

+ Thân thảo mềm yếu: mã đề, lá lốt, ba kích, hà thủ ô, bồ công anh…

+ Thân bụi: đinh lăng, nhân trần, hoàn ngọc…

+ Thân gỗ nhỏ: nhóm Citrus, hoa hòe,…

+ Thân gỗ lớn: hồi, quế, đỗ trọng, long não, canhkina…

2/4/ Đa dạng về phân bổ

Cây dược liệu phân bổ ở trên nhiều địa hình

+ Vùng ven biển: dừa cạn, hương phụ…

+ Vùng đồng bằng: bạc hà, hương nhu, bạch chỉ, sâm đại hành…

+ Vùng giáp ranh đồng bằng và trung du: sả, ngưu tất, rau má…

+ Trung du: quế, hồi, sa nhân…

+ Núi cao: sâm, tam thất, đỗ trọng, sinh địa…

2/5/ Đa dạng về bộ phận dùng (biện pháp khai thác, thu hái)

+ Những cây dược liệu khai thác rễ củ: sinh địa, hoài sơn, tam thất, sâm đại hành, trinh nữ, cỏ tranh, ngưu tất…

+ Những cây dược liệu khai thác thân cành: quế, long não,…

+ Khai thác để chưng cất tinh dầu: bạc hà, xuyên tâm liên, thanh cao hoa vàng…

+ Khai thác búp hoa quả: hoa hòe, hoa hồi, bồ kết…

3/ Vai trò và giá trị của cây dược liệu.

Ngày nay theo thống kê trên toàn cầu về cây dược liệu ở Châu Âu có tới 1482 cây trị bệnh, Á nhiệt đới và Nhiệt đới 3650 cây trị bệnh với rất nhiều nhóm tác dụng khác nhau:

Hiện có khoảng 30% tổng giá trị thuốc trị bệnh do cây dược liệu cung ứng được khai thác từ trong tự nhiên và được canh tác trọt.

Sau khi khảo sát những cây thuốc về nhiều phương diện khác nhau, chúng ta nhận ra rằng ngay trong khuôn khổ tách biệt của ngành dược, những nbsp;phương thức dùng cũng cực kỳ phong phú.

Ngoài những việc dùng cổ truyền sử dụng nguyên dạng hay ở dạng điều chế, càng ngày những hoa cỏ càng được dùng nhiều để chiết suất những chất có công dụng sinh lý hoặc có thể chuyển thành thuốc.

Nói chung việc chiết suất những cây trong tự nhiên dễ hơn và rẻ tiền hơn việc tổng hợp hoàn toàn những chất đó. Trong nhiều trường hợp, người ta tìm đến những biện pháp bán tổng hợp. Những cây dược liệu có vô số chất tổng hợp mà việc chiết suất thì mới bắt đầu được đề cập đến. Người ta chỉ mới bắt đầu hướng việc sản xuất (chọn cây giống, sử dụng những chất tiền hoạt chất) ở những thực vật hạ đẳng. Ở những thực vật thượng đẳng chỉ mới được nghiên cứu ở một vài ít loài. Mặt khác việc thống kê phân loại hệ thực vật ứng dụng trong ngành y còn thiếu tính hệ thống, trong tương lai sẽ có rất nhiều nbsp;triển vọng và mang lại hiệu quả rất cao.

Hiện nay, chúng ta không thể không đồng ý được sự quan trọng của việc chữa trị nbsp;bằng hoá học nhưng đồng thời chúng ta vẫn phải được biết đến rằng việc chữa trị bằng hoa cỏ theo nghĩa rộng có giá trị gần bằng hoá trị liệu ngay ở các nước được coi là hiện đại nhất. Việc chữa trị bệnh bằng phương pháp phối hợp đông, tây dưỡng đang được vận dụng ở đa số những châu lục, đặc trưng ở những nước Châu Á có hiệu quả cực kỳ cao.