Cẩm nang bệnh cây – P11: Những bệnh phổ biến trên một vài cây trồng quan trọng

P1 | P2 | P3 | P4 | P5 | P6 | P7 | P8 | P9 | P10 | P11 | P12 | P13 | P14

Trong phần này ví dụ về các bệnh phổ biến ở trên nhiều loại rau và một cây màu được đưa ra nhằm minh họa sự đa dạng của những bệnh trên cây trồng ở Việt Nam. Những bệnh được liệt kê trong từng bảng cũng cung ứng một danh sách kiểm tra nhằm hỗ trợ việc để ý trên ruộng đồng. Những nguyên nhân gây nên nhiều bệnh trong số này chỉ có thể được chẩn đoán chuẩn xác trong khu vực phòng thí nghiệm.

Việc chẩn đoán chuẩn xác nguyên nhân tạo bệnh là cực kỳ cấp thiết trước khi đưa ra giải pháp quản lý bệnh gây hại tổng hợp. Ví dụ như thối rễ do nấm có thể do nhiều nguyên nhân gây nên như Pythium, Phytophthora, Rhizoctonia và Phoma. Việc ngăn ngừa, diệt trừ một số loại nấm này yêu cầu có những chiến lược quản lý bệnh gây hại tổng hợp khác nhau.

Sơ đồ minh họa cho mỗi cây trồng được đưa ra nhằm hỗ trợ người đọc nhận biết vị trí tìm những dấu hiệu của từng bệnh.

Hiểu biết toàn diện về các bệnh này sẽ giúp người đọc trong việc chẩn đoán bệnh ở trên nhiều cây trồng khác.

1/ Những bệnh phổ biến trên cây ớt

Bảng 1 cung ứng danh mục các bệnh phổ biến trên ớt ở Việt Nam (những con số tương ứng với con số trên biểu đồ). Toàn bộ những bệnh có thể cùng xuất hiện trong một vụ, và một cây có khả năng bị một hay nhiều bệnh gây phá hại (Hình 1).

Thối rễ Phytophthora, thối gốc thân, héo vi khuẩn, sưng rễ do tuyến trùng và sâu đục thân đều gây nên dấu hiệu héo tương đương.

Bảng 1 Những bệnh phổ biến trên ớt

Hình 1 Những bệnh trên ớt: (a) cây ớt khỏe (trái) và bị héo (phải) có thể do một vài bệnh làm ra, (b) thân biến màu nâu, dấu hiệu tiêu biểu của bệnh héo xanh do vi khuẩn Ralstonia solanacearum gây nên, (c) thối gốcmốc trắng do Sclerotium rolfsii gây nên, (d) thối rễ Phytophthora do nấm Phytophthora capsici gây nên, (e) ớt bị lây nhiễm vi rút héo đốm cà chua, (f ) quả ớt bị nhiễm bệnh thán thư do nấm Colletotrichum sp. gây nên.

2/ Những bệnh phổ biến trên cây cà chua

Cà chua mẫn cảm với rất nhiều dạng bệnh khác nhau. (Bảng 2). Cần có những điều tra thêm về bệnh cà chua ở Việt Nam nhằm xác định hầu hết các loại bệnh rất nghiêm trọng hiện có. Nhất là cần có những nghiên cứu chẩn đoán về virút và vi khuẩn tạo bệnh trên cà chua.

Những vụ trồng cà chua ở Việt Nam thường bị tác động bởi một vài bệnh. Một cây có khả năng bị lây nhiễm nhiều bệnh, khiến cho việc chẩn đoán trở thành khó khăn.

Bảng 2 Những bệnh phổ biến ở cà chua

^a Cần xác nhận sự hiện diện của các nguyên nhân tạo bệnh này ở Việt Nam.

Hình 2 Những bệnh ở cà chua: (a) dấu hiệu lá quăn, vàng do vi rút gây nên trên các chồi mới mọc. (b) vết loét do vi khuẩn Pseudomonas syringae gây nên trên quả cà chua, (c) Sưng rễ tuyến trùng do Meloidogyne sp. gây nên, (d) đốm mốc lá do Cladosporium fulvum, (e) đốm vòng trên lá do Alternaria solani

3/ Những bệnh phổ biến trên cây lạc (đậu phộng)

Lạc dễ bị lây nhiễm những bệnh trên rễ, quả, thân và lá (Bảng 3 và Hình 3). Cần nghiên cứu chẩn đoán thêm để xác định nguyên do chính gây thối rễ và vỏ.

Bảng 3 Những bệnh phổ biến trên lạc

Hình 3 Những bệnh ở lạc: (a) gỉ sắt lạc do nấm Puccinia arachidis gây nên, (b) đốm lá Cercospora (Cercospora arachidicola) và gỉ sắt, (c) lạc bị thối rễ gây dấu hiệu biến vàng và còi cọc, (d) thối rễ con và thối quả do Pythium sp., (e) vết bệnh trên lá mầm lạc với nhiều bào tử của nấm Aspergillus niger, (f ) thối rễ Pythium ở cây giống, (g) cây khỏe mạnh (trái) và cây bị thối rễ gây còi cọc (phải)

4/ Những bệnh nấm phổ biến trên cây hành

Hành bị lây nhiễm nhiều bệnh nấm trên lá, thân củ và rễ (Bảng 4). Đa số nấm tạo bệnh có thể được phân lập tương đối dễ dàng trên môi trường nhân tạo. Chú ý nguyên nhân tạo bệnh sương mai là nấm ký sinh chuyên tính và không thể nuôi cấy được trên môi trường nhân tạo.

Các bệnh liệt kê trong Bảng 4 có những dấu hiệu tiêu biểu và thường có thể dễ dàng phân biệt ngay trên ruộng đồng và tiếp đến xác nhận trong khu vực phòng thí nghiệm. Nấm gây thối củ có thể tiếp tục lây truyền trong suốt quá trình bảo quản.

Bảng 4 Những bệnh nấm phổ biến trên hành

Hành cũng bị bệnh cháy lá do vi khuẩn, thối thân củ do vi khuẩn, một vài virút thực vật, và một số bệnh rễ do tuyến trùng (Hình 4). Những bệnh do tuyến trùng đa phần gây còi cọc và ít khi làm cây chết, do đó thường không được lưu ý đến.

Hình 4 Những bệnh ở hành: (a) đốm lá Stemphylium, (b) sương mai do nấm Peronospora sp., (c) Những dấu hiệu thối rễ màu hồng do nấm Phoma terrestris

5/ Những bệnh nấm phổ biến ở cây ngô (bắp)

Ngô được khuyến nghị trồng luân canh với cây rau để ngăn ngừa, diệt trừ nhiều nguyên nhân tạo bệnh lưu hành trong đất. Ngô chống chịu với bệnh héo do vi khuẩn (Ralstonia solanacearum), Sclerotinia sclerotiorum, đa số những loài Phytophthora và tuyến trùng gây sưng rễ. Tuy vậy, ngô tương đối mẫn cảm với những loài Pythium phổ biến và tương đối mẫn cảm với Sclerotium rolfsii và Rhizoctonia spp. (Bảng 5 và Hình 5). Ngô cũng dễ bị bệnh thối thân và bắp do một vài loài Fusarium nhưng những loài này lại thường không ảnh hưởng nhiều đến cây rau. Danh sách chi tiết hơn về những bệnh trên cây ngô có thể phát hiện thấy trên trang web http://www.cimmyt.org/english/docs/field_guides/maize/diseases.htm.

Bảng 5 Những bệnh nấm phổ biến trên ngô

Hình 5 Những bệnh ở ngô: (a) ung thư ngô do Ustilago maydis, (b) khô vằn do Rhizoctonia solani, (c) sợi nấm trắng mọc trên bắp ngô bị bệnh do Fusarium verticillioides.

Cuốn cẩm nang này được sắp xếp thành những phần sau:

• Phần 1: Phần giới thiệu
• Phần 2: Tổng quát về sức khỏe thực vật và những nhân tố tác động
• Phần 3: Quy trình chẩn đoán nguyên nhân tạo bệnh trong khu vực phòng thí nghiệm và ngoài ruộng đồng
• Phần 4: Những dấu hiệu bệnh cây
• Phần 5: Quy trình và thiết bị làm việc trên ruộng đồng
• Phần 6: Quy trình và thiết bị làm việc trong khu vực phòng thí nghiệm
• Phần 7: Giới thiệu sơ lược về phân loại nấm
• Phần 8: Những biện pháp truyền bệnh nhân tạo
• Phần 9: Quản lý bệnh gây hại tổng hợp
• Phần 10: Những bệnh do nấm có xuất xứ từ đất
• Phần 11: Những bệnh thông thường gặp trên một vài cây trồng có ý nghĩa kinh tế
• Phần 12: Tác động sức khỏe từ nấm tạo bệnh
• Phần 13: Thiết kế, xây dựng và vận hành những phòng thí nghiệm và nhà lưới sử dụng cho chẩn đoán
• Phần 14: Phụ lục về kỹ thuật làm que cấy dẹp, sức khỏe an toàn trong công việc, cũng như những công thức nấu môi trường, những biện pháp tiệt trùng, và những biện pháp lưu giữ mẫu nấm.