Cây đào

Danh pháp khoa học: Prunus persica

Xuất xứ của cây đào

Cây đào xưa gây giống từ Trung Quốc, Mông Cổ. Theo giới khảo cổ học về thực vật thì người Trung Hoa biết trồng đào tối thiểu từ bốn ngàn năm.

Ở Việt Nam ta từ thời rất lâu rồi đã biết trồng đào phai để ăn trái, loại này cánh hoa mỏng, thưa, màu hồng nhạt, còn lá thì màu xanh nõn. Đào phai dễ để trồng và sức sống của chính nó cực kỳ mạnh. Thị trấn Sa Pa thuộc vùng Hoàng Liên Sơn là xứ sở của đào phai.

Thu hái đào chín ở Sapa

Dân làng Nhật Tân mua cây đào phai còn non về trồng, 1 năm sau cây đủ mạnh, họ dùng làm gốc ghép. Trước tháng 11, họ cắt một nhánh bích đào ghép vào gốc cây đào phai, chờ đến Tết là họ có một cành đào bích tươi tốt đem bán. Hằng năm mỗi gốc đào phai chỉ sử dụng ghép được một cành bích đào, thế cho nên gốc đào phai có bao nhiêu mấu là loại cây đó bấy nhiêu tuổi.

Tục lệ chơi hoa đào ngày Tết ở xứ Bắc đã có từ rất lâu đời, vì chẳng các hoa đào có màu hồng rạng rỡ là mầu “hỉ tín”, cực kỳ thích hợp với không khí tươi vui, tràn trề hy vọng của các ngày đầu tiên của năm mới mà người xưa còn tin là loại cây đào trị được ma quỉ. 

Người dân Việt Nam đi mua đào tết

Đặc tính thực vật học cây đào cảnh

– Rễ: Là bộ phận nằm phía dưới mặt đất, cung ứng nước và dinh dưỡng cho cây. Cây đào có bộ rễ cọc, ăn sâu và phân nhánh. Do đó đào có thể chịu hạn tốt, chịu úng kém.

Rễ cây đào cảnh

– Thân, cành:

Thân đào: Thuộc loại thân gỗ nhỏ, thân có màu xanh hoặc màu đỏ tía. Thân chính của cây đào ghép được tính từ chỗ giới hạn giữa gốc ghép và thân ghép đến chỗ phân cành giai đoạn đầu, còn cây giống mọc từ hạt thân chính được tính từ cổ rễ tới chỗ phân cành giai đoạn đầu.

Cành đào: Cành cây là xương cốt để tạo thành khung hình dạng cây.

Thân, cành cây đào cảnh

+ Cành chính: Cành mọc từ thân chính

+ Cành cấp 1: Cành mọc từ cành chính

+ Cành cấp 2: Cành mọc từ cành cấp 1

Cần tạo hình cành trong tán đừng nên quá dầy, cành mang hoa đừng nên vượt quá xa thân chính, cành chính.

– Lá: Lá là cơ quan quang hợp chính của cây. Hiệu suất quang hợp của lá có ý nghĩa rất rộng lớn đến màu sắc, chất lượng hoa, mỗi lá nằm ở cạnh hoa sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp tới hoa đó.

Lá cây đào cảnh

Phiến lá có hình mũi mác, hình ô van hay elip, mặt dưới của phiến lá có gân nổi rõ. Đào là cây có xuất xứ ôn đới, á nhiệt đới nên bộ lá phát triển theo 4 mùa rõ ràng, mùa xuân ra lộc, mùa hè lá phát triển, mùa thu lá vàng và mùa đông lá rụng. Cần phải giữ cho lá xanh tốt nhằm tạo điều kiện để lá chuyển lục, đẩy mạnh khả năng đồng hoá, cung ứng dinh dưỡng nuôi cành và tạo mầm hoa. Mùa lá rụng là báo hiệu của mầm hoa phát triển.

– Hoa đào: Hoa đào do mầm hoa phân hoá thành, vị trí hoa nằm ở những nách lá. Là hoa lưỡng tính, có đầy đủ nhị đực, nhị cái. Đào ra bông vào cuối đông, đầu xuân, ưa thụ phấn chéo.

Hoa cây đào

+ Cánh hoa thường có màu sắc: Trắng, hồng nhạt, hồng đậm, đỏ.

+ Số lượng cánh hoa từ 5 – 25 cánh tuỳ mỗi loại

+ Hoa thường có rất nhiều hình dáng như hoa cánh đơn, hoa cánh mai, hoa cánh hồng, hoa cánh cúc, hoa cánh mẫu đơn.

+ Búp hoa có hình trứng, hình elip, hình cầu, bầu dục, tròn…

– Quả đào: Quả đào thuộc loại trái cây hạch, cùi thịt màu vàng hay màu trắng, có hương vị thơm ngon, lớp vỏ có lông mềm như nhung.

Quả đào trên cây

– Hạt: Hạt đào được bọc một lớp gỗ cứng. Do đó muốn hạt nảy mầm cần phải xử lý trước khi tiến hành gieo trồng.

Quả đào trơn và hạt đào

Những loài, giống đào trên toàn cầu và ở Việt Nam

Cây đào gồm có 6 loài, 5000 giống, được canh tác ở nhiều nước ôn đới và cận nhiệt đới (Châu Âu, Bắc Mỹ, Nhật Bản, Nga và Việt Nam…). Những nhà khoa học Trung Quốc, Pháp, Nhật Bản, Mỹ đã nghiên cứu có 51 giống đào cảnh, những giống này phân biệt cùng nhau bởi màu sắc, kiểu hoa, màu sắc lá, kích thước lá và dáng cây. Ở việt nam phổ biến là đào bích, đào phai, đào năm cánh, đào bạch…

– Đào bích: Bích đào có rất nhiều loại như bích đào hoa hồng, bích đào hoa đỏ, bích đào hoa trắng, bích đào ánh kim, bích đào lá tím, bích đào cành rũ. Bích đào có hoa đơn hoặc hoa kép, hoa nhỏ, hoa nở không kết thành quả, hoa nhiều tràng trùng lặp, cánh dầy, màu cực kỳ đẹp, lâu tàn. Đào bích là đào đẹp nổi tiếng, được đông đảo người ưa thích nhất. Phổ biến nhất là đào bích tán rộng, hoa kép thắm đỏ rải đều khắp những cành, bao gồm cả cành tăm nhỏ xíu. Bích đào có thể chơi chậu lớn, cắt cành lớn cắm lọ lộc bình trưng trong khu vực phòng khách, hoặc cành nhỏ – gọi là đào dăm – để cắm trên bàn thờ tổ tiên ngày Tết.

Đào bích Nhật Tân

– Đào thất thốn:  Đào thất thốn dáng nhỏ nhỏ, chỉ cao chừng 1m, gốc cây xù xì, mốc meo, thân cây rắn rỏi, vào mùa đông nhìn như gốc củi mục. Có cây không lá, không chồi, không hoa, nụ thì đen xì. Hoa của đào thất thốn cũng vô cùng nổi bật là, có hai màu nhung đỏ và hồng phai, nhung đỏ hoa kép, hồng phai hoa đơn, nhụy vàng tươi, có hương thơm thoang thoảng. Các bông hoa kép có thể có từ 30 – 50 cánh/bông, khi tàn không rụng cánh lả tả như những giống đào khác mà vẫn ở nguyên trên đài hoa. Cái lạ nữa là hoa thường mọc thành “chùm” vài bông một, nhưng nếu như không nở cùng lúc mà có bông nở trước, nó sẽ nở trùm lên các nụ khác.

Đào thất thốn, búp hoa và hoa đào thất thốn

“Thốn” là đơn vị đo chiều dài của y học phương Đông cổ xưa, tương tự 1 đốt ngón tay. Có người bảo gọi “thất thốn” bởi lá đào dài đúng 7 thốn, người lại nói cứ 7 thốn cây sẽ chia cành 1 lần, 1 thốn có 7 bông hoa, người khác lại bảo, gọi như vậy vì cứ 7 thốn sẽ có một bông mọc thẳng từ thân, 7 năm mới ra bông kép 7 tầng, mỗi tầng hoa có 7 cánh. Đặc biệt hơn, hoa đào thất thốn còn có thể mọc ở giữa gốc, giữa thân. Có cây, hoa còn mọc ở sát mặt đất, có cây ủ nụ vài năm lúc mới nở hoa.

– Đào phai: Giống đào hoa màu nhạt, phơn phớt hồng, gọi là đào phai, cũng có loại cánh kép, có loại cánh đơn, trông mỏng manh và thanh n hecta. nbsp;

Đào phai Nhật Tân cánh kép

– Đào ăn trái, đào rừng, đào cổ thụ: Đây chính là đào phai trồng để ăn trái có màu hoa phớt hồng, hoa đơn năm cánh cứng cáp, mang dáng vẻ tự nhiên khỏe mạnh. Loại nào này hiện được đông đảo người ưa thích, thường đem về từ những khu vực Mộc Châu, Sơn La vào ngày giáp Tết.

Cây, hoa, quả đào Mộc Châu

Quả cây đào có 2 loại một là đào hạt rời và 2 là đào hạt dính. Thịt của quả đào có màu trắng có vị ngọt và ít vị chua. Thịt đào có mày vàng thường có vị chua kèm theo ngọt.

– Đào đá, đào mốc: Đào đá là đào phai mọc lâu năm trong rừng sâu, núi cao cả năm mây phủ, nên đào đá có thân xù xì, cành lớn khỏe, có rất nhiều thực vật ký sinh sống trên các thân cây tạo ra các hình dạng kỳ lạ bắt mắt, đào có rất nhiều rêu bám trên thân nên thường hay được gọi là đào mốc, đào đá thường ít hoa hơn một số loại đào ở đồng bằng, hoa lớn, 5 cánh đơn… Trong trong một vài năm trở lại đây, nhu cầu chưng đào mốc ngày tết đang được tăng lên do đó số lượng đào ở những huyện vùng cao đang hiếm dần.

Đào đá

– Bạch đào: Bạch đào là đào trắng, giống này cực kỳ hiếm, trồng khó. Thường hoa đào trắng chỉ có trong những cây đào ghép với đào bích, đào phai. Đào trắng cho hoa lớn, ít hoa, hoa tới 24 cánh, mang một màu trắng tinh khôi.

Bạch đào

Giá trị kinh tế, giá trị dinh dưỡng của quả đào

Đào là một trong các cây ăn trái quan trọng nhất, sản lượng toàn cầu mỗi năm đạt tới 7 – 8 triệu tấn. Cách đây hơn 300 năm, Đào đã được canh tác ở cách tính miền Tây Bắc Trung Quốc, ngày nay Đào được canh tác nhiều ở những nước: Trung Quốc, Mỹ, Ý, Pháp, Nhật, Achentina… ở nước ta, Đào được canh tác nhiều ở những tỉnh: Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn. Đào cũng được canh tác ở vùng núi những tỉnh bắc bộ nhưng hiệu quả kinh tế kém, ở vùng đồng bằng, Đào được canh tác đa phần để cho hoa là chính.

Quả đào có vị thơm, ngon, giàu dinh dưỡng. Trong 100g cùi thịt quả Đào có 0,9g protein, 0,1g lipit, 7g gluxit, 8mg canxi, 20mg phốtpho, 10mg sắt, 2mg caroten, 8,3mg Vitamin B1, 2mg Vitamin B2, 6mg Vitamin C, những axit hữu cơ: xitric, tactric, clorogenic.

Đào cực kỳ bổ dưỡng nhưng hạn chế ăn nhiều vì Đào tính ấm, vị ngọt, chua, ăn nhiều dễ sinh bốc hoả, đầy chướng bụng, sinh mụn nhọt.

Giá trị của cây đào trong ngành y

Ngoài thịt quả, những bộ phận khác của cây Đào đều là các bài thuốc quý. Nhân hạt Đào (Đào nhân) vị đắng ngọt, tính bình vào 2 kinh tâm và can, có công dụng phá huyết tan ứ, làm tan đờm, nhuận tràng, điều hoà chức năng cơ quan hô hấp, hạ ho, trị bế kinh, đau bụng kinh, cao huyết áp, viêm ruột thừa, tụ huyết sưng đau do chấn thương, chữa trị chứng tắc nghẽn mạch máu.

+ Rễ Đào: Sử dụng ngoài da chữa sưng đau, sắc uống chữa viêm gan vàng da.

+ Nhựa thân cây Đào: Chữa kiết lỵ ra máu, đái tháo đường, viêm phế quản.

+ Cành Đào: Chữa sốt rét.

+ Lá Đào: Có amygdalin, axit tanic, cumarin. Thường sử dụng lá Đào diệt trừ sâu bọ: Ngâm vào nước tù đọng diệt trừ được bọ gậy, cho vào hố xí diệt trừ được giòi, đun lấy nước chữa lở ngứa, ghẻ, viêm âm đạo.

+ Hoa Đào: Có công dụng hạ khí, tiêu báng nước, lợi tiểu. Dầu hoa Đào làm kem bôi mặt, da mặt sẽ mịn màng…

Rừng hoa đào ở Mộc Châu