Cách chọn, nhân giống cây dược liệu

1/ Chọn cây giống

Chọn cây giống tốt điều kiện nâng cao chất lượng và năng suất dược liệu. Giống kém gây nhiều bệnh gây hại, giống lên ngồng ra bông, khiến cho củ bị gỗ hóa (bạch chi), Bạch truật,… Chất lượng dược liệu kém. Những biện pháp chọn cây giống cây thuốc:

+ Chọn cây giống thuần, phục tráng giống bằng hình thức lựa chọn cá thể, tiếp đến dùng giải pháp nuôi cấy mô để sinh ra giống sạch bệnh, sinh trưởng tốt.

+ Chọn cây giống mới thông qua con đường di thực và thuần hóa là phổ biến nhất đối với các loại cây thuốc: Nhân trần, Thanh hao, Đương Quy, Giảo cổ lam.

2/ Nhân giống

2/1/ Nhân giống hữu tính

Vận dụng với những cây thuốc: Đương quy, Nhân sâm, Đẳng sâm, Ruột gà, Tục đoạn…

– Chọn cây mẹ: Thường gây giống cây thuốc ở các cây khỏe mạnh, không bị sâu bệnh đúng giống hoặc có ruộng giống riêng.

– Địa điểm ruộng nhân giống: Gần ruộng sản xuất, tiện chăm sóc thu hái, chọn đất tốt thoát nước, bảo đảm nguồn nước tưới sạch, không bị ôi nhiễm. Khoảng cách giữa những ruộng trung độ, tiện cho vận chuyển.

– Chăm sóc vườn cây mẹ: Bảo đảm cây sinh trưởng tốt, không bị sâu bệnh. Ở 1 số cây thuốc, cần tỉa bớt hoa để tập trung quả chắc, thu được đông đảo hạt mẩy, tỷ lệ nảy mầm cao.

– Thu hoạch bảo quản giống: Đối với hạt giống cây có dầu (Mùi, Thì là, Đương quy, Bạch chỉ,…) không phơi nắng, nên phơi trời râm, phơi nắng gắt tỷ lệ nảy nầm hạ. Sau khi phơi khô, lấy sàng sảy kỹ loại bỏ hạt lép bảo quản nơi khô, thoáng mát (trong lọ sành, nút lá chuối khô), đừng nên dựng hạt giống trong lọ thủy tinh hay nút mài hoặc bọc giấy polytylen dán kín để mất sức nảy mầm. Có các loại như cây: Tam thất, Hoàng liên, Diệp hạ châu,.. thì sử dụng hạt tươi vừa thu hoạch để trồng.

– Có 1 số cây thuốc hạt sau khi chín có thời gian ngủ, nghỉ cần phải xử lý mới nảy nầm như: hạt sâm, hạt Ba Kích, Hạt Hy thiêm.

2/2/ Nhân giống vô tính

Thường sử dụng trong trường hợp cây không tạo hạt, hoặc cây phát triển sinh trưởng yếu. Nhân giống cho các dòng đồng nhất, thu hoạch mau chóng.

– Một vài cây có khả năng nhân giống vô tính bằng mầm, củ rễ hay thân cành để trồng như Bạc hà, Địa liền, Huyền sâm, Địa hoàng, Đan sâm, Bạch truật.

– Người ta có thể ghép mắt, giâm cành, chiết (táo, cam, quýt) hoa hòe, chè đắng, Cỏ ngọt, cây giống khỉ…

–  Giâm cành hoặc chiết nhanh thu hoạch nhưng tốn giống, hệ số nhân giống là 1:10/

– Nhân giống invitro để tạo cây sạch bệnh, nhân với số lượng lớn cây đồng đều với số cây: Dương quy, cà gai leo, Ba kích, Dừa cạn,…

– Sử dụng giống vô tính để trồng nhanh được thu hoạch, tuy vậy biện pháp này cần lượng giống nhiều, và không kinh tế bằng phương pháp trồng hạt.

2/3/ Gieo trồng và chăm bón

Tiêu chuẩn của loại giống tốt cần dựa trên đặc thù của giống, tỷ lệ nhiễm tạp thấp, hạt không bị sâu hại, tỷ lệ nảy mầm cao.

– Xử lý trước khi tiến hành gieo: Ở điều kiện bình thường, hạt giống cây thuốc có thời gian từ gieo đến mọc tương đối dài, vậy nên để khắc phúc điểm yếu đó thường xử lý hạt bằng phương pháp:

+ Ngâm ủ hạt vào cát ẩm, phối hợp tưới nước lúc nào hạt nứt nanh thì đem gieo.

+ Xử lý bằng cơ học, hóa học, và nguyên nhân vật lý như sát mỏng bớt vỏ hạt, hoặc sử dụng những kỹ thuật khác… nhằm xúc tiến thời gian hạt hút đủ nước, giúp quá trình nảy mầm nhanh hoặc phá thời gian ngủ nghỉ của hạt.

– Chỉ gieo hạt đối với các loại cây sinh sản bằng cách hữu tính, đối với các loại cây trông mỗi năm có 2 cách:

+ Gieo thẳng đối với: Ngưu đất, đương quy, huyền sâm, diệp hạ châu…là nhưng cây có đặc tính hạt nhỏ, bộ rễ phát triển kém, vậy nên nếu nhổ lên trồng lại sẽ gây ảnh hưởng nhiều đến chất lượng của bộ rễ, ra nhiều rễ con không có rễ chính. Để có thể bảo đảm sinh trưởng có thể ứng dụng hình thức gieo bầu trong vườn ươm.

+ Gieo vườn ươm cây giống đánh ra trồng như Mã đề, Ích mẫu, Cỏ ngọt…

– Thời vụ gieo đã số vào 2 vụ: Tháng 2 – 3 và tháng 9 – 10/

– Xử lý hạt giống: Bằng nước nóng, hoặc NaOCl 1%, thuốc nấm hoặc Basurin bột.

– Làm đất kỹ, tơi xốp thường là hạt cây thuốc cực kỳ nhỏ, để gieo đồng đều cần trộn với cát, đất bột, hoặc có thể sủ dụng bình phun + xà phòng phun hạt cho đều.

– Sau khi tiến hành gieo cần bao phủ bằng rơm rạ, cỏ khô dưỡng ẩm, loại cây thân thảo trồng dầy như: Ngưu tất, Huyền sâm, sau khi cây có lá mầm, tháo gỡ lớp rơm rạ đi cây mọc nhanh.