Cây chanh dây

Tên thường hay gọi: Cây chanh dây, chanh leo, mắc mát, mát mát, lạc tiên hoa tím… Họ thực vật: Rutaceae (Họ cam chanh)

Nguồn gốc cây chanh dây

Chanh dây có xuất xứ từ những nước Nam Mỹ (Argentina, Paraguay và Brasil) nhưng đã phổ biến ở nhiều nơi trên toàn cầu.

Nguồn gốc 2 giống lạc tiên (chanh dây) được canh tác phổ biến ở Việt Nam:

+ Giống lạc tiên vỏ vàng có xuất xứ từ Sirilanca, Urganda và Hawaii có mặt ở Việt Nam với tên gọi là chanh dây.

+ Giống lạc tiên vỏ đỏ có xuất xứ từ Australia và Đài Loan, thích nghi với những khu vực có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ bình quân 18 – 20^oC, cao độ bình quân từ 800 – 1/000m, có thể ra bông và đậu trái cả năm, cho năng suất cực kỳ cao.

Miêu tả sơ bộ về cây chanh dây (chanh leo)

• Thân chanh dây

Chanh dây (chanh leo) là loài thực vật bán thân gỗ, sống lâu năm, thân bò leo và phát triển cực kỳ nhanh. Vỏ thân và màu xanh lá cây, có lông tơ hoặc trơn, có thể phát triển dài tới 15m, với rất nhiều tua.

Thân cây chanh leo

• Lá chanh dây

Lá của chanh dây hình chân vịt với thùy mọc so le, kích cỡ 6-15 centimét. Cuống lá dài 2-5 centimét, Viền lá có răng cưa nhỏ, tròn đầu.

Lá chanh dây

• Hoa chanh dây

Hoa chanh dây là hoa đơn, mọc từ nách lá, hoa đẹp và thơm, có đường kính 7/5-10 centimét với cuống dài 2-5 centimét. Hoa của cây chanh dây (chanh leo) có năm cánh màu trắng ánh tím tía, sinh ra một bông hoa màu trắng xen tím. Mỗi hoa mang 5 nhị đực với 5 chỉ dính nhau thành ống ở đáy và tách rời ở phần mang bao phấn. Hoa được thụ phấn nhờ một vài loài côn trùng như ong nghệ sẽ đậu quả, nhưng nếu cây tự thụ phấn thì không có trái.

Hoa và quả chanh dây

• Quả chanh dây

Cây chanh dây có rất nhiều quả và mọng. Quả thường có kích cỡ như một quả trứng gà (hoặc lớn hơn), hình cầu đến hình bầu dục, màu xanh lục khi quả xanh, khi chín màu vàng hoặc tím đậm. Trong ruột quả chanh dây (chanh leo), có dung dịch nhầy màu vàng chung quanh hạt có mùi vị ngọt ngào và cực kỳ ngon.

Quả chanh dây đang còn xanh

Điều kiện sinh thái của cây chanh dây

Cây chanh dây phát triển mạnh, tốc độ phân nhánh (cành) nhanh, cây không kén đất, nhưng hoàn hảo nhất là nên chọn loại đất có khả năng thoát nước tốt, không ngập úng. Đất có thành phần cơ giới nhẹ, pH 5,5-6/ Đất tại vùng bằng phẳng, thời tiết ấm cúng, ẩm độ hợp lý cây chanh leo phát triển cực kỳ tốt.

Nhiệt độ phù hợp cho cây phát triển từ 16-30oC, cây chanh dây phát triển tốt ở các khu vực có nắng, nhất là cây chanh dây không có khả năng chịu được sương muối.

Chanh dây (chanh leo) là cây cần ẩm độ cao, thường xuyên phải cung ứng đủ nước cho cây bằng phương pháp tưới bình quân 2 ngày 1 lần, nhất là trong thời điểm mùa khô. Chanh leo được cung ứng đầy đủ với nước sẽ đâm nhiều chồi, nở nhiều hoa và cho quả thường xuyên. Trái lại, nếu thiếu hụt nước, cây sẽ bị rụng hoa, trái cây teo tóp, ít nước. Cắt tỉa tán liên tục cho cây để cây hoa hoa và đậu trái tốt hơn.

Cần ngăn ngừa sâu hại và dịch bệnh của cây chanh leo, tránh bị nhiễm bệnh đốm nâu và bị những ruồi đục lá gây bệnh.

Những giống chanh dây trên toàn cầu

• Chanh dây vàng (Passiflora edulis var. flavicarpa)

Nguồn gốc: vùng Amazon của Brazil. Đặc tính: khi chín vỏ có màu vàng sáng, hình dáng tương đương chanh dây tím nhưng hơi dài hơn so sánh với chanh dây tím. Kích cỡ: lớn hơn chanh dây tím, kích cỡ gần bằng trái bưởi nhỏ.

Chanh dây vàng

• Chanh dây tím (Passiflora edulis)

Nguồn gốc: nam bộ Brazil, Paraguay và bắc bộ Argentina Đặc tính: khi chín vỏ có màu tím đậm, quả tròn hoặc hình quả trứng Kích cỡ: nhỏ hơn chanh dây vàng, lớn bằng quả chanh lớn.

Chanh dây tím

• Chanh dây chuối (Passiflora tripartita var. mollissima)

Nguồn gốc: Nam Mỹ Đăc điểm: Thân hình thon dài bầu dục, nhìn giống như một trái chuối. Khi non vỏ có màu xanh và dần chuyển sang vàng, vàng nâu khi chín. Kích cỡ: Chiều dài trái có thể lên đến hơn 12 centimét.

Chanh dây chuối

• Chanh dây khổng lồ (Giant passionfruit)

Nguồn gốc: Nam Mỹ Đặc tính: quả thuôn dài, hình trứng, vỏ mỏng màu xanh, ruột có màu trắng hoặc hơi vàng. Kích cỡ: đường kính 12-15 centimét, dài 10-30 centimét.

• Granadilla (Passiflora ligularis)

Nguồn gốc: ở vùng núi Andes, đa số là Peru, bao gồm Bolivia, Ecuador, Colombia và Venezuela. Đặc tính: trái có hình tròn bầu dục, khi chính vỏ chuyển sang màu cam. Kích cỡ: đường kính 5/1 – 7 centimét, dài 6/5 – 8 centimét.

Chanh dây Granadilla

Công dụng của chanh dây

+ Thảo dược: Tất cả thân chanh dây được phơi khô và dùng như một thảo dược an thần chữa trị chứng mất ngủ. Ở châu Âu, lá khô và thân cây, xắt nhỏ và thường trộn với lá chè để uống.

+ Thực phẩm: Người ta dùng chanh dây (chanh leo) để làm nước giải khát vào mùa hè, món tráng miệng, bánh kem, chế biến món ăn…

+ Cây chanh dây (chanh leo) không những được canh tác thành giàn để thu hái quả mà còn làm bóng mát và tạo cảnh quan cho không gian sống.

Giàn chanh leo

Giá trị dưỡng chất trong quả chanh dây

– Trong quả chanh dây chứa đựng nhiều phospho. 1 quả lớn hay 2 quả chanh dây nhỏ có thể cung ứng khoảng 10% nhu cầu phospho hằng ngày cho cơ thể, cực kỳ cần cho răng và xương.

– Chanh dây có thể cung ứng năng lượng cho cơ thể. Bạn sẽ có khoảng 84 calo cho 100g quả hoặc 1 quả chanh dây 60g sẽ cho khoảng 70 calo.

– Sắt cũng là chất có rất nhiều trong quả chanh dây. 100g quả thường có thể cung ứng khoảng 10% nhu cầu sắt hằng ngày cho cơ thể. Việc này giúp cơ thể chống mệt mỏi và thiếu máu.

– Trong từng quả có chứa khoảng 348mg kali cho mỗi 100g quả. Kali giúp cân bằng nồng độ natri bên trong cơ thể và nếu sử dụng vừa phải góp phần làm giảm nguy cơ tăng huyết áp.

– Chanh dây có rất nhiều chất xơ giúp tăng nhu động ruột. Có hơn 10g chất xơ cho 100g quả, đây chính là một trong các quả thường có rất nhiều chất xơ nhất chỉ sau hạnh nhân và dừa.

– Trong quả chanh dây chứa đựng nhiều vitamine C. Chỉ cần 2 quả thường có thể cung ứng 30-35% nhu cầu hằng ngày cho cơ thể, bên cạnh đó là nguồn cung ứng vitamin A và flavonoïdes.

• Chú ý khi dùng chanh dây

– Nếu sử dụng chanh dây quá nhiều và liên tục có thể gây mệt mỏi, buồn nôn, nổi mề đay…

– Ăn quá nhiều hạt chanh leo mà dường như không nhai kỹ trong một thời gian dài, liên tục bạn sẽ dễ bị viêm ruột thừa hoặc viêm túi thừa ruột già, ảnh hưởng nhiều đến hoạt động của gan, thận”.

– Ngoài ra, một vài thành phần có trong chanh leo có thể gây phản ứng với một số loại thuốc an thần và thuốc kháng histami, tăng cảm giác buồn ngủ. Riêng với thuốc chống đông, chanh leo có thể khiến chảy máu nhiều hơn. Do đó, phái nữ mang thai hoặc bà mẹ đang cho con bú nên hạn chế dùng loại trái cây này.

Admin tổng hợp từ: wikipedia.org; aigonhoa.com; vietgro, vietnamnet.vn; news.zing.vn