Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam – Triệu chứng bệnh cây

 

Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam – P4: Dấu hiệu bệnh cây

Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

P1 | P2 | P3 | P4 | P5 | P6 | P7 | P8 | P9 | P10 | P11 | P12 | P13 | P14

Việc chẩn đoán bắt đầu bằng việc để ý cẩn trọng toàn bộ những bộ phận của cây bị hại – lá, hoa, quả, thân và rễ. Việc xác định nguyên nhân chính tạo bệnh có thể sẽ cực khó khăn vì nhiều nguyên nhân tạo bệnh không thể được nhận ra bằng mắt thường. Các ảnh hưởng của nguyên nhân tạo bệnh lên cây – dấu hiệu – làm giúp trong việc xác định sự hiện diện của một hay nhiều nguyên nhân tạo bệnh. Những dấu hiệu của bệnh có thể gây nên bởi:

• Những mô của cây bị thương tổn

• Rối loạn những chức năng sinh lý của cây:

– Hấp thu nước và dinh dưỡng

– Quang hợp

– Phát triển

Cần ghi chép cẩn trọng những dấu hiệu của bệnh trong một cuốn sổ nhật ký ruộng đồng và chụp lại dấu hiệu bệnh bằng máy ảnh kỹ thuật số (nếu có thể).

1/ Những dấu hiệu hay gặp

Những dấu hiệu không tiêu biểu hay gặp có thể có nguyên do từ nhiều loại nguyên nhân tạo bệnh khác nhau. Héo, ngả vàng và còi cọc là các dấu hiệu không tiêu biểu thông thường (xem các phần về nguyên nhân gây héo). Héo thường do những nguyên nhân gây héo mạch dẫn, thối rễ, sưng rễ, thối cổ rễ, thối thân cây và do đất quá khô. Các bệnh này và nhiều bệnh khác cũng có thể gây nên dấu hiệu còi cọc và biến vàng. Do đó, cấp thiết phải kiểm tra toàn bộ những bộ phận của cây – quan trọng nhất là rễ.

Những nguyên nhân làm thương tổn rễ hoặc những mô thân – tiêu biểu là nấm và tuyến trùng – làm rối loạn quá trình hấp thu nước và dưỡng chất cho cây trồng gây hiện tượng héo, biến vàng và còi cọc, bắt đầu bằng việc cây phát triển kém và khi bệnh tiến triển, toàn cây đã héo, biến vàng và chết. Những bệnh héo vi khuẩn gây dấu hiệu héo, chết cây và một vài bệnh do virút cũng gây hiện tượng héo, còi cọc và cây chết.

Những dấu hiệu bệnh trên lá có thể do nấm (đốm và rụi lá), do vi khuẩn (đốm và rụi lá), và do virút ký sinh thực vật (khảm hoặc hoa lá, lá còi và lá bị cuốn lại). Virút cũng có thể gây nên những dấu hiệu không tiêu biểu (vàng lá, héo và còi cọc).

Tuyến trùng ký sinh thực vật đa phần ảnh hưởng đến hệ thống rễ, gây nên những vết thương trên rễ, sưng rễ, và rễ phân ly nhanh kèm theo những u sưng khiến cho cây còi cọc, biến vàng, héo và thỉnh thoảng có khả năng chết cây.

Một vài dấu hiệu làm giúp xác định nguyên do tạo bệnh chính vì chúng là dấu hiệu tiêu biểu đối với một vài nguyên nhân tạo bệnh ổn định. Ví dụ như, dấu hiệu nốt sưng trên rễ do Meloidogyne spp. (tuyến trùng nốt sưng) hoặc sưng rễ do Plasmodiophora brassicae, có thể dễ dàng chẩn đoán chuẩn xác ngay trên ruộng.


Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh câyCây họ đậu như cây lạc (đậu phộng)cây đậu nành có những nốt sần ở rễ – các chỗ sưng nhỏ ở rễ gây nên do sự cộng sinh của vi khuẩn cố định đạm như Rhizobium spp. Các nốt sần này có lợi rất nhiều cho cây và quan trọng đối với sức khỏe của cây. Những nốt sần khỏe khi cắt ra thường có màu hồng.


Do có cực kỳ nhiều những dấu hiệu khác nhau có thể nhìn thấy trên ruộng đồng, những nhà bệnh cây cần phải tiến hành kiểm tra những cây bị hại hết sức cẩn trọng và ghi chép rõ rệt nhằm hỗ trợ cho việc chẩn đoán được chuẩn xác. Hơn thế nữa, những nhà nghiên cứu bệnh cây cần đặt câu hỏi cho nông dân để lấy thông tin về lịch sử cây trồng và sự tiến triển của bệnh.


Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Một cây có khả năng bị vài nguyên nhân khác nhau gây bệnh, gây nên một loạt những dấu hiệu bệnh.


Những bệnh được nghi là do vi rút gây nên cần phải được chuyển đến một phòng thí nghiệm và kiểm tra bởi những chuyên gia về virút có kinh nghiệm trong việc giám định virút. Việc xác định chuẩn xác tuyến trùng ký sinh thực vật, vi khuẩn tạo bệnh và những nguyên nhân liên quan cũng yêu cầu có sự kiểm tra của những chuyên gia.

Trái lại, nhiều nấm bệnh có thể được chẩn đoán 1 cách thành công trên ruộng đồng hoặc trong một phòng thí nghiệm cơ bản, miễn là có đầy đủ tài liệu tham khảo.


Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Tìm trợ giúp nếu bạn không tự tin trong việc xác định nguyên do của bệnh. Đừng phỏng đoán – lợi nhuận của nông dân sẽ dựa vào kết quả chẩn đoán và đề xuất của bạn.


Chỉ khoảng một nửa số mẫu gửi đến phòng thí nghiệm chẩn đoán là thật sự do những nguyên nhân tạo bệnh gây nên. Cây có khả năng bị tác động bởi những nhân tố khác như thuốc trừ sâu hoặc stress do môi trường.

2/ Những bệnh trên lá, hoa hoặc quả

Nhiều nấm gây những bệnh trên lá (lá, cuống lá và thân), hoa hoặc quả, và thường sản tạo ra những bào tử từ các cấu trúc tạo-bào-tử trên mô bệnh. Bào tử nhờ gió hoặc mưa lây lan đến những cây khác, khiến bệnh lây lan. Nấm bệnh có thể tích lũy số lượng cực kỳ mau chóng và gây nên bùng phát dịch trong các điều kiện khí hậu thuận lợi.

Sự hiện diện của các cấu trúc tạo-bào-tử như quả cành hoặc quả thể, cành bào tử phân sinh hoặc cành mang bọc bào tử động là đặc tính quan trọng cho việc giám định hình thức biểu hiện ra bên ngoài nấm bệnh và việc chẩn đoán bệnh do nấm gây nên.


Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Sử dụng một kính lúp để hỗ trợ cho việc nhận dạng cấu trúc của nấm trên ruộng đồng. Tuy vậy, để có thể xác định chuẩn xác bào tử và những cấu trúc hình thành bào tử phải sử dụng kính hiển vi trong khu vực phòng thí nghiệm.


Nhiều nấm bệnh làm đốm (vết thương) trên lá, hoa hoặc quả. Đốm vàng là những vết bệnh do mất màu và đốm nâu là những vết bệnh chết hoại. Những đốm nâu được gọi là ‘hoại tử’ chính vì nấm bệnh khi thâm nhập đã khiến cho những mô bị chết. Những nấm bệnh làm vết thương trên lá, hoa và quả thường có thể phân lập được và phát triển được trong môi trường nhân tạo.


Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Nấm hoại sinh cũng có thể mọc được trên những mô cây bị hại như là các nấm ký sinh bậc hai. Thí dụ như, những loài nấm hoại sinh của chi Alternaria và Pestalotia thường hay mọc trên mô lá bị nhiễm bệnh và sản sinh bào tử trên mô. Các loài hoại sinh này có khả năng làm cho việc chẩn đoán bị sai lệch chính vì chúng thường hay được nhìn rõ dưới kính hiển vi và mọc cực kỳ nhanh trên môi trường phân lập.


2/1/ Sự sản sinh bào tử trên lá bệnh

Nấm có thể hình thành những bào tử vô tính từ những sợi nấm chuyên hóa gọi là cành bào tử phân sinh. Trong những loài của Stemphylium, Botrytis, Aspergillus, Penicillium, Bipolaris, Alternaria và Cercospora, những cành bào tử phân sinh phát triển trên mô bệnh từ sợi nấm. Một vài loài (như Septoria, Diaporthe, Didymella, Ascochyta và Phoma) sản sinh bào tử vô tính trong các cấu trúc đặc biệt gọi là quả cành, các loài khác (như Colletotrichum, Cylindrosporium) bào tử được sản sinh trong những cấu trúc gọi là đĩa cành.

Bào tử sản tạo ra từ cành bào tử phân sinh trên bề mặt mô bệnh

Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Sự tạo thành bào tử trên lá của đa số nấm bệnh khác nhau

Một vài nấm bệnh cũng sản tạo ra bào tử từ các cấu trúc sinh sản hữu tính trên lá, thân hoặc quả. Thí dụ, Fusarium graminearum (Gibberella zeae) sản tạo ra bào tử túi trong một túi bào tử nằm phía bên trong quả thể trên thân và bắp ngô trưởng thành bị nhiễm bệnh. Nấm này tạo bệnh thối thân và bắp ngô.


Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh câyQuả thể có hình dáng tương đương quả cành, nhưng quả cành tạo ra bào tử vô tính và không có túi bào tử.


2/2/ Nấm và những nguyên nhân giống nấm ký sinh chuyên tính trên lá

Bệnh sương mai, phấn trắnggỉ sắt do những loài nấm ký sinh chuyên tính gây nên. Các nấm bệnh này chỉ có thể xâm nhập và lây nhiễm, mọc và sản sinh bào tử trong mô ký chủ còn sống – chúng không thể phân lập được và không mọc trong môi trường nhân tạo – và thường chỉ có thể gây bệnh cho một hoặc hai loài hoặc giống ký chủ. Chẳng hạn, gỉ sắt lạc chỉ có thể gây bệnh cho lạc.

Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Nấm bệnh và những nguyên nhân giống nấm tạo bệnh trên lá: (a) phấn trắng trên bầu bí, (b) gỉ trắng trên cải bắp, (c) đốm lá Cercospora và gỉ sắt trên lạc, (d) sương mai trên cải bắp

Các dấu hiệu của bệnh sương mai, phấn trắng và gỉ sắt thường cực kỳ hiển nhiên. Chúng hấp thu dưỡng chất từ những tế bào cây sống, khiến cho những mô bị vàng. Sự quang hợp trong mô lá bị hạ, dẫn tới hiện tượng cây kém phát triển.

2/3/ Nấm bệnh sản tạo ra hạch nấm trên mô bệnh

Trong môi trường ẩm thấp, một vài nấm bệnh sản tạo ra sợi nấm và/hoặc hạch nấm trên bề mặt cây bị hại. Sợi nấm của một vài loài Rhizoctonia mọc ở gốc thân và lá bị nhiễm bệnh. Ở Việt Nam, một vài loài Rhizoctonia sản tạo ra hạch màu nâu có hình dáng bất định trên mô lá ngô và cải bắp bị nhiễm bệnh (hình dưới).

Sclerotium rolfsii gây thối gốc thân ở trên nhiều rau màu mỗi năm trong điều kiện khí hậu nóng ẩm ở Việt Nam. S. rolfsii sản tạo ra các sợi nấm màu trắng trên gốc thân bị nhiễm bệnh và những hạch tròn nhỏ màu nâu (Hình dưới) tạo thành từ các sợi nấm này.

Sclerotinia sclerotiorum sản tạo ra những sợi nấm màu trắng và hạch lớn màu đen trên thân và lá của đa số cây trồng lá rộng, như đậu cô ve lùn và cô ve leo, cà chua, cải bắp, khoai tâyxà lách (Hình dưới).

Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Tạo thành hạch nấm bởi (a) Rhizoctonia solani, (b) Sclerotium rolfsii và (c) Sclerotinia sclerotiorum

3/ Những bệnh ở rễ, gốc và thân cây

Nấm bệnh có thể tạo bệnh rất nghiêm trọng cho rễ, cổ rễ (gốc thân) hoặc thân cây. Một vài nấm bệnh chỉ gây bệnh cho cây giống, làm cây giống chết trước hoặc sau khi nảy mầm; một vài loại khác chỉ gây bệnh ở rễ con, và một vài loài chỉ gây bệnh trên thân (như Sclerotinia sclerotiorum và Sclerotium rolfsii).

Những dấu hiệu trên rễ có thể không tiêu biểu. Thối rễ con, rễ chính, gốc hoặc thân phá hủy quá trình dẫn nước và dinh dưỡng, khiến cho cây còi cọc, lá biến vàng, héo và thỉnh thoảng gây chết cây.

Những chi nấm thường gây các bệnh này ở Việt Nam là Phytophthora, Pythium, Fusarium, Sclerotinia, Sclerotium, Rhizoctonia và Phoma. Một nguyên nhân ký sinh rễ, Plasmodiophora brassicae, gây nên sưng rễ họ thập tự, là một loài ký sinh chuyên tính và không thể mọc trên môi trường nhân tạo. Nhóm nấm đảm Basidiomycota gây bệnh ở gốc và rễ các cây lưu niên (Shivas and Beasley 2005), nói chung khó phân lập trong môi trường nhân tạo.

Nấm bệnh thối rễ có thể khó phân lập chính vì có thể có khá nhiều nấm và vi khuẩn hoại sinh trong những mô rễ bị nhiễm bệnh, những vi sinh vật hoại sinh này cũng có thể mọc trên môi trường phân lập – thường hay mọc lấn át những nấm bệnh.

4/ Tài liệu tham khảo

Shivas R. và Beasley D. 2005/ Quản lý mẫu bệnh thực vật, Bộ Nông nghiệp, Thủy sản và Lâm nghiệp Australia. Tại: <http://www.daff.gov.au/planthealth>.

Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây ở Việt Nam - Triệu chứng bệnh cây

Các bệnh ở gốc, rễ và thân: (a) sưng rễ họ thập tự, (b) héo trên họ thập tự (khỏe [trái] và bệnh [phải]) gây nên do sưng rễ (Plasmodiophora brassicae), (c) héo Fusarium trên cây cúc tây (lưu ý đến sự tạo thành khối bào tử trên thân), (d) teo thắt do Rhizoctonia sp., (e) thối rễ ớt do Phytophthora gây héo trầm trọng, (g) thối rễ và quả lạc do Pythium, (h) quả thể của Gibberella zeae gây nên thối thân ngô.

Cuốn cẩm nang này được sắp xếp thành những phần sau:

  • Phần 1: Phần giới thiệu
  • Phần 2: Tổng quát về sức khỏe thực vật và những nhân tố tác động
  • Phần 3: Quy trình chẩn đoán nguyên nhân tạo bệnh trong khu vực phòng thí nghiệm và ngoài ruộng đồng
  • Phần 4: Những dấu hiệu bệnh cây
  • Phần 5: Quy trình và thiết bị làm việc trên ruộng đồng
  • Phần 6: Quy trình và thiết bị làm việc trong khu vực phòng thí nghiệm
  • Phần 7: Giới thiệu sơ lược về phân loại nấm
  • Phần 8: Những biện pháp truyền bệnh nhân tạo
  • Phần 9: Quản lý bệnh gây hại tổng hợp
  • Phần 10: Những bệnh do nấm có xuất xứ từ đất
  • Phần 11: Những bệnh thông thường gặp trên một vài cây trồng có ý nghĩa kinh tế
  • Phần 12: Tác động sức khỏe từ nấm tạo bệnh
  • Phần 13: Thiết kế, xây dựng và vận hành những phòng thí nghiệm và nhà lưới sử dụng cho chẩn đoán
  • Phần 14: Phụ lục về kỹ thuật làm que cấy dẹp, sức khỏe an toàn trong công việc, cũng như những công thức nấu môi trường, những biện pháp tiệt trùng, và những biện pháp lưu giữ mẫu nấm.
Nguồn: Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Quốc tế Australia (ACIAR)

– Cây trồng liên quan: Cây lạc (đậu phộng), Cây đậu nành (đậu tương )

– Tham khảo thêm chủ đề: cẩm nang chuẩn đoán bệnh cây, bệnh gây hại cây trồng, bệnh do nấm

Ngoài ra, trong bài viết này, chúng tôi có đề cập đến 1 số loại dinh dưỡng và sâu bệnh, quý bà con có thể dụng các loại thuốc sau để điều trị cho cây trồng:

– Giúp trị bệnh CỔ RỄ: monceren 250sc,

– Giúp trị bệnh GỈ SẮT: super tank, tisabe, thần y trị bệnh, sat, map rota, haohao, new kasuran 16.6wp, longbay, ridomil gold, daconil,

– Giúp trị bệnh HÉO VI KHUẨN: marthian 90sp,

– Giúp kích thích nảy mầm NẢY MẦM: ademon super 22.43sl, dekamon 22.43l, root plex,

– Giúp trị bệnh NẤM BỆNH: agri-fos 458 blue, agri-life 100sl, aikosen 80wp, alpine 80wdg, amistar 250sc, amistar top 325sc, amtech 100ew, antracol 70wp, anvil 5sc, athuoctop 480sc,

– Giúp trị bệnh PHẤN TRẮNG: elcarin, daconil 500sc, picoraz 490ec, longbay 20sc, tisabe, champion 57.6dp, athuoctop 480sc, caligold 20wp, sunshi, thần y trị bệnh,

– Giúp trị bệnh SƯNG RỄ: tervigo 020 sc, mocabi, actinovate 1sp,

– Giúp trị bệnh SƯƠNG MAI: super tank 650wp, bordeaux 25wp (booc đô), map rota 50wp, map hero 340wp, thalonil 75wp, forliet 80wp, gekko 20sc, mataxyl 500wp, melody duo 66,75wp, phytocide 50wp,

– Giúp trị bệnh THỐI CỔ RỄ: agri-fos 480, forliet 80wp, sat 4sl, elcarin 0.5sl, antracol 70wp, daconil 500sc,

– Giúp trị bệnh THỐI GỐC: sat 4sl, eddy 72wp, sat 4sl, mocabi, aliette 800wg, sat 4sl, antracol 70wp, xantocin 40wp,

– Giúp trị bệnh THỐI RỄ: profiler 711.1wg, jialeton, acrobat mz, actinovate 1sp, super tank, tisabe, agri-fos 458 blue, sat 4sl, alpine 80wdg, eddy 72wp,

– Giúp trị bệnh THỐI THÂN: physan lạnh 20sl, alpine 80wdg, aragibat liên việt, actinovate 1sp, daone 25wp, agofast 80wp, aikosen 80wp, caligold 20wp, elcarin 0.5sl, super tank 650wp,

– Giúp đặc trị TUYẾN TRÙNG: tervigo 020 sc, map logic 90wp, vk sudan 750ec (mãnh hổ), velumprime 400sc, tiêu tuyến trùng 18ec, actinovate 1sp, azadi neem, thiacyfos 600ec, chitosan super, actinovate 1sp,

– Giúp trị vi khuẩn VI KHUẨN : avalon 8wp, kasumin 2sl, k.susai 50wp, kufic 80sl, rorai 21wp, dũng sĩ diệt khuẩn, visen 20sc, daone 25wp, yomisuper 22sc, actinovate 1sp,

– Giúp trị bệnh ĐỐM NÂU: super tank 650wp, nativo 750wg, zorvec encantia 330se, nano đồng oxyclorua, score 250ec, sunshi 21wp,

Nhấp vào nút Mua Nhanh bên dưới để đặt mua qua chúng tôi.

LIÊN HỆ MUA HÀNG : 0969.64.73.79