Thối đen lép lửng

Bệnh thối đen lép hạt lúa do vi khuẩn Pseudomonas glumae gây nên là một trong các bệnh gây hại phổ biến ở khắp những khu vực trồng lúa nước trên toàn cầu. Và Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ, Bệnh lem lép hạt lúa ngày nay trở nên phổ biến trên ở những khu vực trồng lúa ở nước ta có xu hướng nâng cao về diện tích lẫn mức độ tác hại, mùa vụ nào chân ruộng nào cũng có bệnh, chưa có giống lúa nào chịu đựng được bệnh.

1/ Dấu hiệu và đấu hiệu bệnh thối đen lép lửng hạt lúa

+ Vi khuẩn tạo bệnh có khả năng xâm nhập, gây bệnh trên hạt và cây mạ non. Từ khi lúa trỗ đến khi chín sữa là thời kỳ nhạy cảm, vi khuẩn thâm nhập vào hoa và vỏ hạt. Khi bệnh mới thể hiện thì, ban đầu ở phần vỏ trấu của phôi hạt lúa biến màu hoặc có màu vàng nhạt, ở phía bên ngoài vỏ vết bệnh mau chóng lan ra tất cả vỏ trấu. Hạt lúa chuyển từ màu trắng kem sang màu nâu, màu nâu vàng nhạt hay màu nâu đỏ nhạt. Các hạt bị nhiễm bệnh có thể nhìn thấy rõ ranh giới giữa mô khỏe và mô bệnh là một đường màu nâu cắt ngang trên vỏ hạt. Nếu bị nhiễm bệnh nặng thì vỏ trấu có màu vàng nhạt, hạt lép hoàn toàn, phần phôi hạt có màu nâu, hạt gạo không đầy phôi mủn, dễ gãy có màu trắng đục- nâu xám- đen. Trường hợp cả bông lúa bị nhiễm bệnh, sẽ thấy bông lúa đứng thẳng trông như sâu đục thân gây thiệt hại, nhưng chỉ khác là vỏ trấu của chính nó có màu vàng nhạt.

+ Bên cạnh đó dấu hiệu bệnh khi gây bệnh ở thời kỳ mạ là: Ở bẹ của cây mạ non xuất hiện chấm màu nâu, rồi chuyển sang màu nâu đậm, vết bệnh tỏa ra xuống gốc, không có hình dạng đặc thù. Về cuối thời kỳ tiến triển của bệnh, vết bệnh đó sẽ bị thối nhũn. Ở trên tất cả bẹ lá, vết bệnh có màu nâu đậm, sau chuyển sang màu nâu đen và gây thối mạ. Tóm lại, dấu hiệu bệnh thối đen trên cây mạ non thể hiện cây non bị lụi đi không phát triển, lá mạ bị úa vàng ở phần lá bên dưới, lá chuyển từ màu nâu sang màu nâu đậm.

2/ Đặc tính phát sinh tiến triển của bệnh thối đen lép lửng hạt lúa

+ Bệnh thối đen lép hạt lúa phát sinh gây bệnh ở toàn bộ những thời vụ để trồng như vụ chiêm xuân, hè thu và vụ lúa mùa. Ở bắc bộ bệnh thông thường gây bệnh nhiều hơn trong vụ lúa mùa, nhất là trà lúa mùa sớm trỗ vào cuối tháng 8 đầu tháng 9, vì thời gian này thường có điều kiện khí hậu thuận lợi cho quá trình xâm nhập và lây nhiễm tạo bệnh. Vụ mùa muộn thường tỉ lệ bị bệnh là thấp nhất. Còn ở những tỉnh trung và Miền nam bệnh thông thường phát triển mạnh trên vụ lúa hè thu, và phát sinh gây bệnh nhẹ hơn ở vụ lúa đông xuân.

+ Bệnh sinh trưởng và phát triển thuận lợi trong hoàn cảnh nhiệt độ cao và độ ẩm cao, bệnh thường hay xuất hiện rõ vào thời kỳ chín sữa, nhưng nếu bị nhiễm bệnh sớm vào thời kỳ khoảng 4 – 5 ngày sau trỗ (trỗ trên 40%) thì mức độ sự gây hại của bệnh sẽ nặng hơn nhưng tiếp đến mức độ bị bệnh hạ dần trong vòng 11 ngày sau trỗ tức là bệnh sinh trưởng và phát triển kể từ thời điểm lúa trỗ trong vòng 20 – 25 ngày, nhưng đến thời kỳ chín sáp, khả năng tạo bệnh của vi khuẩn chậm hơn hoặc gần như không phát triển. Giai đoạn ủ bệnh là 5-7 ngày. Mức độ bệnh tăng còn dựa vào số lượng vi khuẩn (lượng xâm nhập và lây nhiễm ít nhất 02 – 104 CFU/ mililít nhiệt độ 20-32oC và độ ẩm cao 70-95%.

+ Chân ruộng cao, hoặc hẩu trũng bệnh gây phá hại nặng hơn ở chân ruộng vàn. Nếu bón muộn quá, với liều lượng cao lại không hài hòa với lân và kali thì khả năng bị bệnh càng nặng. Bên cạnh đó giai đoạn và cách bón cũng gây ảnh hưởng không hề nhỏ tới sự phát sinh tiến triển của bệnh. Nếu bón N,P,K phối hợp và tập trung vào giai đoạn bón lót và làm cỏ đợt 1 thì tỉ lệ bệnh sẽ hạ rõ ràng so sánh với bón đạm vào giai đoạn lúa phân hóa đòng mà dường như không kêt hợp với bón kali.

+ Những giống lúa khác nhau thì có mức độ bị bệnh là khác nhau. Hầu hết toàn bộ những giống lúa sản xuất ngày nay đều có thể bị bệnh. Giống mẫn cảm nhất với bệnh là giống CR203( Viện bảo vệ thực vật 1993-2994) tiếp đến là những giống San Hoa(Trung Quốc), ải lùn 32, C70,… những giống lúa mùa dài ngày thường bị nhiễm bệnh nhẹ hơn.

+ Trước giai đoạn trỗ hoa khoảng 27 ngày, nếu phun vi khuẩn lên lúa ta thấy vi khuẩn có thể tạo bệnh trên bẹ lá lúa, bẹ lá đòng và từ đấy phát tán lên bông lúa khi trỗ. Tỉ lệ bẹ lá đòng nhiễm vi khuẩn có liên quan chặt với tỉ lệ hạt bị thối do lây truyền vi khuẩn vào sau một tuần trỗ bông. Vi khuẩn tồn tại ở hạt nằm phía trên bề mặt mày hạt và ở mặt trong vỏ trấu, hoặc ở phía trên cây lúa bệnh bị san lấp trong đất sau khi tiến hành thu hoạch và có thể sẽ gây chết thối cây mạ khi mọc ra từ hạt bị nhiễm bệnh sau khi tiến hành gieo sạ lúa ở vụ sau.

3/ Giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ bệnh thối đen lép lửng hạt lúa

+ Xử lý hạt giống trước khi tiến hành gieo cấy để hạ nguồn gây bệnh. Xử lý hạt bằng nước nóng 54oC trong 10 phút hoặc sấy khô hạt ở nhiệt độ 65 oC trong 6 ngày.Có thể xử lý hạt bằng thuốc hóa học như: thuốc Starner 20WP ở nồng độ 0.2% hoặc Batocide với nồng độ 0.15% ta ngâm hạt trong 24h, sau rửa đãi sạch và tiếp tục ngâm ủ theo đòi hỏi kỹ thuật. Trong trường hợp cấp thiết trên ruộng lúa giống có thể xịt thuốc starner nồng độ 0.2% vào trước trỗ hai ngày đến chớm trỗ 5%. xịt thuốc lần hai sau khi lúa trỗ xong hoàn toàn.

+ Lựa chọn và dùng hạt giống khỏe, lấy hạt ở các ruộng không bị nhiễm bệnh đẻ làm giống, dùng các giống lúa có thể có khả năng kháng bệnh thích hợp với mỗi thời vụ và từng vùng sinh thái.

+ Làm đất, diệt trừ cỏ dại, bón phân hài hòa N,P,K, thích hợp với thời kỳ sinh trưởng của cây, không bón quá nhiều đạm, hạn chế bón đạm muộn vào giai đoạn lúa trước và sau khi trỗ bông từ 5-10 ngày nhằm hạ mức độ bị bệnh

+ Điều chỉnh thời vụ để trồng sao cho tránh thời kỳ lúa trỗ trùng với giai đoạn nóng, mưa, ẩm nhiều.

+ Dùng chế phẩm sinh học từ vi khuẩn đối kháng (chủng Kyu – A-891) xịt vào giai đoạn lúa sắp trỗ và xử lý hạt lúa ngâm trong dung dịch dòng vi khuẩn mất tính độc P.glumae N750 hoặc 7503 tiếp đến đem gieo hạt (Naruto, 2002).