Héo xanh cà chua, khoai tây

Bệnh héo xanh cà chua, khoai tây do vi khuẩn  Pseudomonas solanacearum được Ervin Smith phát hiện giai đoạn đầu trên cây họ cà ở Mỹ vào năm 1896/ Cho đến bây giờ, bệnh phổ biến rất rộng lớn đa số những nước châu Á, Phi, Mỹ, Úc, bệnh chớm xuất hiện ở châu Âu (bỉ, Thụy Điển,…) gây bệnh rất nghiêm trọng đa phần ở những nước vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới, có khi hậu nóng, ẩm. Bệnh gây phá hại trên 278 loài cây trên 44 thực vật khác nhau trong đó đáng kể nhất là những cây có giá trị cao như cà chua, khoai tây, thuốc lá, ớt, cà, lạc, vừng, hồ tiêu, đậu nành, dâu tằm, chuối,…Bệnh mốc xanh vi khuẩn phá hại kinh tế lớn, hạ năng suất từ 5 – 100% dựa theo từng đối tượng cây trồng, cây con, vùng địa lý và nhiều nhân tố khác.

1/ Dấu hiệu bệnh héo xanh cà chua, khoai tây

– Dấu hiệu bệnh héo xanh trên cây giống và cây lớn từ ra bông đến lúc thu hoạch. Khi cây còn non (khoai tây, lạc,…) tất cả lá héo rũ mau chóng đột ngột, lá tái xanh và cây chết khô.

– Ở trên cây đã lớn thường dễ phát hiện trên ruộng đồng với những dấu hiệu rõ ràng 1 – 2 cành, nhánh có lá héo rũ xuống, tái xanh, sau 2 – 5 ngày toàn thân cây đã héo xanh. Ở trên thân vỏ vẫn còn xanh hoặc xuất hiện các sọc nâu, vỏ thân phía gốc sù sì, thân vẫn rắn đặc.

– Cắt ngang thân, cành nhìn thấy rõ vòng bó mạch dẫn, mô xylem có màu nâu sẫm, phía bên trong bó mạch có chứa đầy dịch nhờn vi khuẩn, ấn nhẹ vào đoạn cắt hoặc ngâm đoạn cắt thân có mạnh dẫn màu nâu vào cốc nước có thể thấy dịch vi khuẩn ở phía trong nbsp; đùn chảy qua miệng cắt ra ngoài. Đặc tính này được coi là một cách chuẩn đoán nhanh bệnh héo do vi khuẩn. Khi cây héo, nhổ lên thấy rễ bị thâm đen, thối hỏng.

– Đối với khoai tây, củ cũng bị bệnh ở ngoài ruộng đồng cho đến kho bảo quản. Cắt đôi củ bệnh thấy những vòng mạch dẫn nâu đen có giọt dịch vi khuẩn màu trắng đục tiết ra trên bề mặt lát cắt.

– Đây chính là bệnh thuộc kiểu hai bó mạch xylem, tác mạch dẫn gây hiện tượng chết héo cây, dễ nhầm lẫn với những bệnh héo do nấm hoặc những nguyên do khác gây nên song vẫn có thể phân biệt được.

2/ Nguyên do tạo bệnh héo xanh cà chua, khoai tây

– Vi khuẩn tạo bệnh héo xanh cà chua, khoai tây là vi khuẩn đất ký sinh thực vật thuộc họ Pseudomonadacea, thuộc bộ Pseudomonadales.

– Vi khuẩn héo xanh cà chua, khoai tây hình gậy 0,5×1,5 micromet, hảo khí, chuyển động có lông roi (1 – 3 ) ở đầu. Nhuồm Gram âm.

– Ở trên môi trường Kelman (1954) khuẩn lạc có màu kem nhắn bóng, nhờn (vi khuẩn có tính độc tạo bệnh ).

– Nếu khuẩn lac chuyển sang khuẩn lạc nâu, nhăn nheo là isolate vi khuẩn mất tính độc (nhược độc). Để phát hiện dòng vi khuẩn có tính độc thường sử dụng môi trường lựa chọn TZC. Ở trên môi trường này isolate vi khuẩn có tính độc sẽ có khuẩn lạc ở giữa màu hồng ở rìa có màu trắng.

– Nói chung loài Pseidomonas solanacearum phân hóa thành nhiều races, biovars khác nhau dựa theo loài cây ký chủ, vùng địa lý, đặc tính sinh hóa tính độc, tính tạo bệnh.

Cho đến bây giờ tùy theo hai cơ sở phân loại khác nhau để phân loại chúng:

– Những pathovars, những races (chủng, nhóm nòi) phân định trên cơ sở phổ ký chủ của chúng và vùng địa lí phân bổ (Buddenhagen, 1962).

+ Race 1: Có phổ ký chủ rộng, những cây họ cà (cà chua, khoai tây, thuốc lá, cà bát,…), họ đậu (lạc,…) phân bổ ở những khu vực đất thấp, nhiệt đới, cận nhiệt đới (biovar 1, 3 và 4).

+ Race 2: Tạo bệnh trên chuối (tam bội) Heliconia, phân bổ ở vùng nhiệt đới châu Mỹ, châu Á (biovar 3 và 2).

+ Race 3: Đa phần hại khoai tây (cà chua) phân bổ ở vùng nhiệt độ thấp hơn, khu vực đất núi cao nhiệt đới, cận nhiệt đới (biovar 2).

+ Race 4: Hại đa phần trên cây gừng (Philippines) (biovar 4).

+ Race 5: Hại trên cây dâu tằm (Trung Quốc) (biovar 5).

– Những Biovars phân định trên cơ sở đặc điểm hóa (oxy hóa những nguồn Hydrate cacbon gồm 3 loại đường Lactose, maltose, cellobiose và 3 loại rượu mannitol, dulcitol, Sorbitol) đã xác định có 5 biovar ở những khu vực trên toàn cầu là những biovar 1, 2, 3, 4 và 5/

– Ở bắc bộ Việt Nam, các nghiên cứu gần đây đã xác định đa phần tồn tại race 1 (biovar 3 và 4) hại trên lạc, cà chua, khoai tây,…Biovar 3 có đặc điểm sinh ra xit oxy hóa cả 6 loại lactosse, maltose, cellobiose, dulcitol, mannitol và sorbitol. Biovar 4 chỉ oxy hóa (phản ứng +) ba loại dulcitol, mannitol và sorbitol.

3/ Đặc tính xâm nhập và lây nhiễm và phát triển bệnh héo xanh cà chua, khoai tây

– Vi khuẩn này xâm nhập và lây nhiễm vào rễ, thân, cuống lá qua những vết thương cơ giới do nhổ  cây giống giống mang về trồng (cà chua), do côn trùng hoặc tuyến trùng sinh ra, do chăm sóc vun trồng,…

– Vi khuẩn cũng có khả năng xâm nhập vào qua những lỗ hở tự nhiên, qua bì khổng ở trên củ khoai tây. Sau khi đã thâm nhập vào rễ lan tới những bó mạch dẫn xylem, sinh sản phát triển ở phía trong đó. Sản tạo ra những men pectinaza và cellulaza để phân hủy mô, tạo ra những độc tố ở dạng exopolysaccarit (EPS) và lipopolysacrit (LPS) vít tắc mạch dẫn cản trở sự vận chuyển nước và nhựa trong cây, dẫn đến cây đã héo mau chóng. SPS được tổng hợp ra nhờ có nhóm gen eps.A, eps. B, và OPS (Cook, Sequeira, 1991).

– Bệnh truyền lan từ cây này sang cây khác trên ruộng đồng nhờ tưới nước tưới, nước mưa, gió bụi, đất bám dính ở những vật dụng để vun sới, chăm bón cây. Chức năng của tuyến trùng nốt sưng Meloidogyne incognita và những loài tuyến trùng khác hoạt động ở phía trong đất, gây vết thương cho vi khuẩn truyền lan, truyền bệnh hỗn hộp cực kỳ đáng kể để hạn chế.

– Bệnh tiến triển mạnh và nhanh trong hoàn cảnh nhiệt độ cao, mưa gió, nhất là ở phía trên đất cát pha, thịt nhẹ hoặc đất đã nhiễm vi khuẩn, trồng những giống mẫn cảm với bệnh từ trước. Nhiệt độ là nhân tố quan trọng tác động tới sự phát sinh tiến triển của bệnh. Nhiệt độ phù hợp nhất là lớn hơn 30 độ C. Dấu hiệu xuất hiện rõ trên cây khi mà nhiệt độ ít nhất phải trên 20 độ C và nhiệt độ đất phải > 14 độ C, độ ẩm cao, tưới nhiều, tưới ngập rãnh đều là điều kiện tốt cho xâm nhập và lây nhiễm phát triển mạnh, truyền lan dễ dàng.

– Đất khô ải hoặc ngâm nước dài ngày (luân canh lúa nước), bón phân đạm hữu cơ, phân hoai mục với lượng cao (thâm canh) đều có thể làm hạ bệnh. Điều chỉnh thời vụ cũng có ý nghĩa. Bệnh thông thường phát triển mạnh, gây bệnh lớn hơn trong vụ và chua trồng sớm (tháng 9) và trong vụ khoai tây cà chua xuân hè ở những tỉnh phái Bắc.

– Nguồn gây bệnh vi khuẩn giai đoạn đầu truyền qua vụ năm sau là đất, tàn tích cây bị bệnh và củ cây con (khoai tây). Ở phía trong đất vi khuẩn có thể bảo tồn sức sống lâu dài tới 5 – 6 năm hoặc 6 – 7 tháng phụ thuộc vào tác động của nhiệt độ, ẩm độ, loại đất, những nhân tố sinh vật và những nhân tố khác.

– Củ cây con khoai tây bị bệnh thậm chí bệnh ẩn (không có dấu hiệu ) là nguồn truyền bệnh đi những nơi xa.

4/ Giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ bệnh héo xanh vi khuẩn cà chua, khoai tây

Phòng ngừa bệnh héo xanh vi khuẩn ngày nay còn cực khó khăn phức tạp, là vấn đề tồn tại chung nhất thế giới. Khả năng tối ưu nhất là phải ứng dụng những giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ tổng hợp, chủ động sớm:

– Lựa chọn sử dung trồng những giống giống kháng bệnh, có năng suất, đặc biệt cấp thiết cho acsc vùng màu vùng có sức ép bệnh nặng mỗi năm. Dùng cà chua ghép trên gốc cà chua kháng bệnh.

– Cây con củ cây con (cà chua, khoai tây) khỏe, sạch bệnh, gây giống ở những khu vực, những ruộng không bị nhiễm bệnh. Kiểm tra loại bỏ củ cây con bị bệnh ở phía trong kho trước khi đem trồng.

– Thiêu hủy tàn tích cây bị bệnh. Diệt trừ những loài cỏ dại đặc biệt những loài cỏ dại là ký chủ của bệnh Ageratum conyzoides,…

– Ngâm nước ruộng trong 15 – 30 ngày, hoặc cày đất phơi ải khô hạn chế nguồn gây bệnh vi khuẩn và tuyến trùng ở phía trong đất. Chúng mẫn xảm với điều kiện ngập nước và khô hạn.

– Luân canh với lúa nước hoặc những loài cây phi ký chủ như ngô, mía, bông.

– Đẩy mạnh bón phân hữu cơ, phân hoai mục với rắc vôi.

– Giải pháp sinh học: Dùng chế phẩm vi sinh vật đối kháng, tạo cơ hội cho đất tơi xốp, nhiều đất hữu cơ để gia đẩy mạnh số lượng và hoạt tính đối kháng của những vi sing vật đối kháng ở phía trong đất.