Cây xạ đen

1/ Đặc tính thực vật học của cây xạ đen

1/1/ Thân, lá

– Xạ đen có tên khoa học Ehretia asperula Zoll.et Mort

– Họ Vòi voi (Borraginaceae).

– Là loại cây thân gỗ mọc leo thành bụi, dài trung bình 5 – 7m có khi tới hành chục mét, thân già vỏ nâu đốm trắng, chồi và lá non có mầu tím đỏ.

Hình 1: Hình thức biểu hiện ra bên ngoài cây xạ đen

– Lá đơn mọc cách, hình trái xoan dài 10- 20 centimét, rộng 5- 10 centimét, ở phía trên mặt lá xanh đậm, mặt dưới lá xanh nhạt, mép lá có răng cưa. Gân mạng lưới hình lông chim, có một gân chính ở giữa và 10-15 gân phụ. Chiều dài cuống lá biến động trong khoảng 0.8 centimét đến 1/4 centimét.

Hình 2: Lá cây xạ đen tươi

1/2/ Hoa, quả

– Xạ đen ra bông trong thời gian từ tháng 3 tới tháng 5/

Hoa dạng hình xim, mọc cụm ở đầu cành hay ở nách lá. Tràng hoa màu trắng, dính liền nhau ở dưới, phân 5 cánh ở nửa bên trên, dài 5 – 10 centimét, đường kính 4 – 6 centimét, có lông mịn.

– Lá bắc hình dải đến hình ngọn giáo, dài 3 – 10 milimét, tồn tại. Hoa nhỏ, có cuống dài 1,5 – 3 milimét. Đài hoa màu nâu, cao 1,5 – 2,5 milimét, 5 thuỳ, có lông mịn. Tràng màu trắng, phần dưới dính liền thành hình phễu, dài 3,5 – 4 milimét, họng rộng 5 milimét, 5 thuỳ hình trứng hay tam giác, dài 2 – 2,5 milimét.

Hình 3: Đặc tính hoa xạ đen

– Nhị 5, chỉ nhị dài 3,5 – 4 milimét, đính cách gốc tràng khoảng 1 milimét. Bao phấn hình mũi tên, dài khoảng 1 milimét. Bầu gần hình cầu. Vòi nhuỵ dài 3 – 4 milimét, xẻ nhánh dài khoảng 1 milimét.

– Cây ra quả vào khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 9/ Quả chín khoảng tháng 10 tới tháng 11/

– Trái non màu xanh, khi chín chuyển sang màu vàng. Quả nang hình trứng, dài cỡ 1 centimét, nổ thành 3 mảnh. Khi chín màu đỏ hay màu cam, đường kính 3 – 4 milimét. Mỗi quả thường có 4 hạch, mỗi hạch có chứa một hạt.

Hình 4: Hoa và quả cây xạ đen

– Xạ đen sinh trưởng cả năm, tốc độ sinh trưởng nhanh, tái sinh tốt bằng chồi và bằng hạt, Xạ đen là loại cây thích sáng có thể chịu bóng nhẹ nên sinh trưởng tốt trong hoàn cảnh độ tàn che thấp, và có ẩm độ cao.

Lưu ý: Nhìn hình dạng phía bên ngoài loài cây Xạ đen cực kỳ giống loài cây Xạ vàng chúng ta cần phải biết phương pháp phân biệt nếu như không sẽ cực kỳ dễ bị nhầm lẫn.

1/3/ Phân biệt cây Xạ đen và cây Xạ vàng

– Ngày nay trong tự nhiên có hai loài cây cùng họ Vòi voi: Đó là Xạ đen và Xạ vàng. Hai giống cây này có hình dạng gần giống nhau. Nếu chúng ta không để ý kỹ thì sẽ dễ bị nhầm lẫn.

– Nếu nhìn thoáng qua thì ai ai cũng cam kết đây chính là cùng chủng loại. Tuy vậy về mặt y học ngày nay chỉ có cây Xạ đen có công dụng trị bệnh còn Xạ vàng thì không. Vậy làm thế nào để phân biệt được hai loài này để biết cách mua và dùng

– Chúng tôi xin đề ra một vài đặc tính khác nhau của 2 loài cây này như sau:

+ Bởi vì lại có 2 cái tên Xạ đen và xạ vàng. Xạ đen nhìn bề ngoài lá có 1 màu Tím Đen, còn Xạ vàng + không có màu đó mà chỉ có 1 màu xanh

+ Nếu bạn quan sát kỹ sẽ thấy lá của cây xạ đen có màu đen tím, búp cây cũng màu tím. Còn hình cây Xạ vàng thì không.

+ Nếu lấy lá của 2 loại cây này vò trên bàn tay Xạ đen sẽ cho ra 1 màu nhựa đen dính vào tay còn Xạ vàng thì không hề có.

Nếu chặt thân hai loại cây này ra, thân loại cây nào sau khoảng 5 phút có chuyển sang xỉm đen thì đó mới là loại cây Xạ đen, còn không có màu xỉm đen thì đó là Xạ vàng

Hình 5/ Cây xạ đen                                                  Hình 6/ Cây xạ vàng

2/ Những tác dụng đem lại từ cây xạ đen

Cây xạ đen được dùng trong ngành y và có rất đa công dụng khác nhau:

– Cây xạ đen có vị đắng chát, tính hàn, có công dụng hữu hiệu trong chữa trị mụn nhọt, ung thũng, tiêu viêm, giải độc, hạ tiết dịch trong xơ gan cổ chướng và gia đẩy mạnh sức đề kháng của cơ thể.

– Có công dụng thông kinh lợi niệu. Cây sử dụng trị kinh nguyệt không đồng đều, bế kinh, viêm gan, bệnh lậu.

– Trong xạ đen chứa những chất chống oxy hóa có công dụng phòng ngừa ung thư, công dụng chống nhiễm khuẩn, công dụng khiến cho tế bào ung thư hóa lỏng dễ tiêu. Tài liệu nghiên cứu mới nhất của viện Quân Y 103 được biết đến công dụng điều trị bệnh của cây xạ đen là làm hạn chế sự phát triển của những khối u bên trong cơ thể người bệnh. Hiện nay qua nhiều nghiên cứu cho biết trong cây xạ đen Hòa Bình có những hoạt chất chống ung thư có hiệu quả cao, những hoạt chất chống ung thư của xạ đen được coi là mạnh nhất trong một số loại dược liệu có hoạt chất chống ung thư.

Bên cạnh đó, xạ đen Hòa Bình còn có một vài công dụng quý khác như:

– An thần (chữa bệnh mất ngủ).

– Cây xạ đen trị cao huyết áp.

– Men gan cao, sơ gan, viêm gan.

– Trị những bệnh viêm nhiễm.

Phòng và giúp điều trị bệnh tiểu đường.

– Tiêu hạch, tiêu độc, thanh nhiệt, mát gan, hành thủy, điều hòa hoạt huyết, hạ đau, an thần, đẩy mạnh sức đề kháng cho cơ thể

– Nhiều bệnh nhân có bệnh đường tiêu hóa nói chung (viêm loét dạ dầy, tá tràng; ung thư dạ dầy mới phát hiện; viêm gan mạn tính; xơ gan thuần túy hoặc ung thư gan thời kỳ đầu ; sau mổ sỏi túi mật; viêm đại tràng mãn tính; rối loạn tiêu hóa, ăn chậm tiêu, táo bón…) đã uống nước sắc từ cây xạ đen và đã thấy kết quả tốt.

– Tuy vậy, những nhà khoa học đã khuyến nghị bệnh nhân ung thư rằng cây xạ đen, chỉ có công dụng hỗ trợ trong chữa trị ung thư, hoàn toàn không phải là thuốc điều trị khỏi căn bệnh này. Toàn bộ những báo cáo khoa học đều cam kết, cây xạ đen chỉ có công dụng nâng cao cường hệ miễn dịch của cơ thể, ức chế tiến triển của tế bào ung thư, không phải là thuốc có thể điều trị khỏi ung thư. Sự thần kỳ của cây xạ đen chính là làm hạn chế sự phát triển của những khối u bên trong cơ thể người bệnh.

Hình 7: Lá xạ đen phoi khô đưuọc sử dụng để để làm thuốc

Hình 8: Thân xạ đen phơi khô sử dụng để làm thuốc

3/ Giá trị kinh tế của cây xạ đen

– Là cây dạng bụi leo, dễ để trồng nên có thể trồng tận dụng đất hai bên đường đi, bờ rào, bờ ao, bờ kênh… và đặc biệt cực kỳ phù hợp trồng xen canh. Mô hình trồng xen xạ đen với các cây ăn trái hoặc lấy gỗ vừa tạo môi trường sống phù hợp cho cây phát triển tốt, vừa nâng cao giá trị thu hoạch cho vườn cây, trang trại.

– Ở một vài vườn của tỉnh Hòa Bình đã trồng xen lẫn các giống cây bản địa với xạ đen như: cây trầm Aquilaria, cây sấu, cây trám trắng… xạ đen không yêu cầu tốn công sức chăm sóc, không đòi hỏi kỹ thuật cao và nhiều diện tích đất. Việc trồng xen dưới tán cây rừng và cây ăn trái sẽ nâng cao thêm giá trị thu trên một đơn vị diện tích đất.

– Thị trường tiêu thụ sản phẩm từ cây thuốc nam xạ đen rất lớn. Giá bán những sản phẩm từ thân, cành cây xạ đen khô dao động bình quân từ 120.000-150.000 đồng/ kilogam ; còn những sản phẩm từ lá phơi khô dao động từ 150.000- 170.000 đồng/ kilogam.

4/ Những đòi hỏi ngoại cảnh của cây xạ đen

4/1/ Khí hậu

– Xạ đen là một loài cây phù hợp khí hậu nhiệt đới gió mùa, có mùa đông lạnh.

– Xạ đen phù hợp với các khu vực có nhiệt độ bình quân trong năm khoảng 22 – 23^oC. Nhiêt độ bình quân những tháng thấp nhất trong năm từ 12 – 15 ^oC. Nhiệt độ bình quân những tháng cao nhất trong năm từ 28 – 38 ^oC. Tuy vậy, xạ đen vẫn có thể chịu đựng được điều kiện nhiệt độ thấp dưới 5 oC hoặc nhiệt độ cao nhiều nhất tới 37 – 38^oC

– Các nơi lượng mưa trung bình từ 2/000- 3/000 mm/năm phù hợp cho cho cây xạ đen phát triển. Trong đó phù hợp nhất ở các nơi có lượng mưa 2/500mm/năm.

– Ở các nơi có ẩm độ bình quân 80%. Giao động từ 75 – 80% là loại cây sinh trưởng tốt.

Xạ đen có khả năng sống được trong môi trường chịu bóng, nó có thể mọc tự nhiên dưới tán rừng tự nhiên, hoặc được gây trồng dưới tán rừng trồng, dưới tán cây ăn trái. Bên cạnh đó, nó cũng có thể phát triển sinh trưởng bình thường trong hoàn cảnh chiếu sáng hoàn toàn.

4/2/ Đất đai

– Xạ đen có thể mọc được ở trên nhiều loại đất có xuất xứ đá mẹ khác nhau (sa thạch, phiến thạch, trầm tích, mắc ma …).

– Xạ đen có thể phát triển và sinh trưởng ở trên nhiều nhóm đất như: đất dốc tụ, đất feralit, đất đen, đất phai màu….

– Có thể chịu đựng được điều kiện đất nghèo dinh dưỡng nhưng đòi hỏi phải thoát nước tốt.

– Xạ đen phân bổ cả trên núi đá và đồi đất, thường hay mọc ở thung núi, những khe dưới chân núi đá nơi đất ẩm, xốp, thành phần cơ giới thịt trung bình. Đất hơi chua đến trung tính

5/ Thực trạng gây trồng xạ đen ở Việt Nam

5/1/ Phân bổ

Trên toàn cầu cây xạ đen được phân bổ ở nhiều nước như: Trung Quốc, Việt Nam, Myanmar, Thái Lan…

Trung Quốc, loại cây này thường hay mọc ở độ cao từ 1/000 – 1/500 m.

– Ở nước ta, xạ đen phân bổ đa phần tại những tỉnh Hà Nam, Quảng Ninh, Ninh Bình, Hòa Bình, Vườn Quốc gia Cúc Phương, Vườn Quốc gia Ba Vì, Thừa Thiên – Huế, Gia Lai…

Chúng cũng có thể mọc tự nhiên trong rừng hoặc được canh tác tại những vườn hộ, trang trại hoặc trồng không tập trung. Cây xạ đen cực kỳ dễ để trồng.

5/2/ Nhu cầu về cây xạ đen trên thị trường ngày nay

Ngày nay, với đa công dụng trong chữa trị những bệnh như: mụn nhọt, ung thũng, tiêu viêm, giải độc, hạ tiết dịch trong xơ gan cổ chướng, an thần, chữa huyết áp cao, men gan cao… nhất là giúp hạn chế sự phát triển của những tế bào ung thư. Cây xạ đen đang hứa hẹn sẽ có một thị trường tiêu thụ rất rộng lớn.

Một vài phòng khám đông y đang được đông đảo bệnh nhân tìm đến, nhất là những bệnh nhân mắc bệnh ung thư đến để chữa trị. Mà trong đó bài thuốc hàng đầu là loại cây xạ đen.

Bên cạnh đó, cây xạ đen còn được chế trở thành nhiều loại sản phẩm khác nhau như: trà xạ đen, cao xạ đen… có công dụng tốt cho sức khỏe, đẩy mạnh sức đề kháng của con người đang cực kỳ được thị trường ưa thích ngày nay.

Những nhà khoa học cũng đang nghiên cứu điều chế những hoạt chất từ xạ đen dưới dạng viên nén. Khi thành công sẽ mở thêm ra một thị trường tiêu thụ xạ đen rất rộng lớn.

5/3/ Tình hình trồng xạ đen ngày nay

– Ngày nay, ở nhiều nơi, cây xạ đen trong tự nhiên bị chặt phá, khai thác cực kỳ bừa bãi bởi người dân tại những địa phương.

– Đa số xạ đen ngày nay vẫn trồng cực kỳ manh mún, nhỏ lẻ mà chưa có một sự quy hoạch rõ rệt.

– Rất nhiều người trồng xạ đen dưới dạng tận dụng đất đai như trồng ở bờ ao, bờ rào, bờ kênh, bên đường đi…

– Một vài địa phương của tỉnh Hòa Bình đang phát triển gia tăng diện tích vườn, trang trại trồng cây xạ đen. Việc mở rộng và phát triển diện tích này không chỉ phục vụ nhu cầu của thị trường, cung ứng dược liệu quý mà còn hạ gánh nặng khai thác, chặt phá bừa bãi cây xạ đen trong tự nhiên, bảo tồn cây thuốc nam quý.

Một vài vùng như Lạc Sơn, Lương Sơn của tỉnh Hòa Bình đã tiến hành nhân giống và quy hoạch khu vực trồng cây. Nhiều trang trại chuyên trồng xạ đen nhằm phục vụ nguyên vật liệu cho y học đã tạo thành với quy mô vừa và nhỏ.

Hình 9: Lá xạ đen được canh tác tại Hào Bình

– Như vậy, vấn đề trồng và quy hoạch khu vực trồng cây xạ đen với mục đích kinh doanh đã bắt đầu được thực thi. Song vẫn còn nhiều diện tích mà chúng ta có thể trồng xạ đen cần phải được quy hoạch để mang lại hiệu quả kinh tế, mang lại thu nhập. Xóa đói hạ nghèo cho bà con nông dân những địa phương trên.