Một số loại địa lan phổ biến ở Việt Nam

Địa lan là gì? Đây chính là các loài lan mọc trên đất, có rễ ăn vào trong chất đất hoặc len lỏi giữa những kỹ đá. Thân cây có khả năng nổi phía trên mặt đất (bán địa lan) hay ngập trong đất (địa lan thật).

1/ Nhóm lan Gấm

Nhóm này được canh tác làm cảnh đa phần vì có lá màu sắc đẹp. Các loài này mọc trên núi đá hoặc núi đất, thân ngầm nổi, rễ ăn vào lớp thảm mục của rừng. Đa phần những loài lan Gấm nói riêng và Địa lan nói chung ra bông vào mùa đông hay đầu xuân.

• Lan lá Gấm (Ludisia dicolor)

Cây có thân rễ bò dài, tiếp đến vươn lên, mật. Lá bầu dục, phiến màu nhung đen, nổi rõ những gân mảnh dọc theo lá màu đỏ, mặt dưới lá đỏ. Cụm hoa thường mọc thẳng từ đỉnh, hoa thưa màu trắng. Lan gấm gặp ở đa số những khu vực trong cả nước ở độ cao thấp.

Lan lá Gấm (Ludisia dicolor)

Loài này tương đối khó trồng. Cây ưa bóng râm, 30-50% ánh sáng. Tưới nước liên tục nhưng tránh đọng nước vào thân lá. Sử dụng chậu nông, lót than, ở trên rải rêu, xơ dừa, pha thêm một ít đất với than bùn. Chỉ đặt thân lên mặt chậu rồi sử dụng rêu, lá khô phủ thân, không được chôn vì dễ làm thối thân. Cây có hoa tháng 2-3, bền 20-40 ngày, thơm. Loài được canh tác làm cảnh do có vân màu sắc đẹp, phù hợp để bàn, bài trí nội thất tốt vì có thể chịu bóng và có kích cỡ nhỏ.

• Loài đáng kể khác:

Những loài trong chi Kim tuyến (Anoectochilus), Gấm đất (Goodyera) có cấu trúc thân và lá tương đương như Lan lá Gấm cũng là các loài có tiềm năng bài trí nội thất cao. Tuy vậy, các loài này nhạy cảm với nước đọng, không có khả năng chịu được nhiệt độ cao trong thời điểm mùa hè ở Hà Nội. Loài phù hợp bài trí bên cửa sổ trong những phòng có điều hòa nhiệt độ.

2/ Nhóm Lan đất

Đây chính là các loài Lan mọc trong những bãi cỏ ven rừng, cạnh ruộng. Cây phát triển trên đất có rất nhiều khoáng sét, tầng đất này. Vì vậy các loài này thường dễ để trồng, phù hợp trồng trong chậu như các cây cảnh thông thường. Đất trồng có thể là đất vườn, bổ sung một ít mùn bằng than bùn hay giá thểhữu cơ khác.

• Lan Hạc đính nâu (Phaius takervilleae)

Cây có củ giả lớn, thân cao 50-60 centimét, lá lớn. Cụm hoa thẳng, mọc từ nách lá gốc củ giả, cao tới 70 centimét. hoa nhiều, rất rộng lớn, màu trắng ở mặt ngoài, nâu ở mặt trong. Cánh môi màu đỏ có vạch vàng. Cây mọc không tập trung ở đa số những khu vực trên những sình lầy ở độ cao thấp và trung bình.

Loài lan này dễ để trồng, ưa bóng râm. Tưới nước liên tục nhưng tránh đọng nước. Đất trồng cần thoáng, xốp, hoặc trộn rêu, dớn mục. Bón phân hữu cơ nhiều có công dụng tốt. Hoa thơm nở tháng 2-3, vào dịp 8/3, bền 20-30 ngày.

Cùng chi Hạc đính còn có một vài loài khác có hoa vàng, trắng hay hồng. Tuy vậy ít thấy các loài này có bán ở Hà Nội.

• Lan Chu đinh tím (Spathoglottis plicata)

Cây có củ giả nhỏ, thân cao 40-50 centimét. lá thuôn dài. Cụm hoa thẳng mang hoa ở đỉnh. Có từ 7-10 bông, lớn, màu tím hay trắng. Cánh môi màu tím đậm, có họng vàng nhỏ. Loài có xuất xứ từ vùng phía Nam trên núi đất ở độ cao thấp.

Chu đinh tím là một loài cây Lan cực kỳ dễ để trồng, thích sáng. Cây có khả năng trồng trong chậu cảnh hay trồng ven tường thành hàng hoa. Hoa nở hầu hết cả năm, không có mùa xác định. Hoa bền và thơm. Khi chăm sóc, cần phải tưới liên tục nhưng không nên để đọng nước. Sử dụng đất vườn thoáng, xốp trộn với một phần giá thểhữu cơ. Bón phân hữu cơ có rất nhiều công dụng tốt cho cây và hoa.

Cùng chi lan Chu đinh có thể gặp một vài loài khác có hoa vàng hay trắng, nhưng ít thấy có tại Hà Nội.

3/ Một vài loài lan Hài

• Lan Hài hồng (Paphiopedilum Delenatii)

Lan Hài hồng (Paphiopedilum Delenatii)

Loài lan này có mặt ở Nha Trang (Khánh Hòa) và giữa Ninh Thuận – Khánh Hòa tại độ cao khoảng 800 – 1300m. Dễ để trồng, hoa có màu trắng pha hồng, đặc biệt cánh môi thường có màu hồng. Mọc trên đất. Cây có những hình lá bầu dục dẹp màu xanh với vân đậm nhạt, ở mặt trên và dưới có rất nhiều chấm nâu đỏ thỉnh thoảng dầy đặc thành một màu hung đỏ. Cụm hoa thường mang 1-2 hoa, kích cỡ hoa 9×7 centimét, hoa thường nở vào mùa đông, độ bền hoa 20-40 ngày, có mùi thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che 10-40%, nhiệt độ 13-350C. Giá thể phù hợp là mùn, dớn hoặc xơ dừa.

• Lan Hài liên (Paphiopedilum tranlienianum)

Lan Hài liên (Paphiopedilum tranlienianum)

Loài này có mặt ở Thái Nguyên với độ cao bình quân từ 500-800m, dễ để trồng, hoa có màu nâu với đài trên màu trắng, mọc trên đất thỉnh thoảng trên đá. Cây có một số loại lá dạng dải, hơi mềm, mặt trên màu xanh đậm với mép lá màu xanh hay màu trắng, mặt dưới xanh nhạt. Cụm hoa mang 1 hoa, kích cỡ hoa 6×7 centimét, hoa thường nở vào mùa đông, độ bền hoa > 45 ngày, hơi có mùi thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che 10-40%, nhiệt độ 5-350C. Giá thể phù hợp là dớn và xơ dừa và nên có sự bổ sung đá vôi.

• Lan Hài Heri (Paphiopedilum henryanum)

Lan Hài Heri (Paphiopedilum henryanum)

Loài này có mặt ở Hà Giang với độ cao bình quân từ 1000 – 1200m. Dễ để trồng, hoa có màu đỏ sen, cánh trắng màu nâu đỏ pha xanh và đài trên mang màu xanh vàng với những chấm lớn màu nâu đỏ, mọc trên đất. Cây có lá hơi dựng, cứng và hơi dầy, dạng vàng, mặt trên xanh đậm với mép lá vàng hay trắng vàng, mặt dưới màu xanh nhạt với những chấm nhỏ dầy đặc màu nâu đỏ ở gốc lá. Cụm hoa thường mang 1 hoa, kích cỡ hoa 8×7 centimét, hoa thường nở vào mùa thu-đông, độ bền hoa 20-40 ngày, không có mùi thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che 10-40%, nhiệt độ 5-350C. Cây ưa độ thoáng đãng, giá thể phù hợp là dớn và xơ dừa.

• Lan Hài Hecman (Paphiopedilum herrmannii)

Loài này có mặt ở Cao Bằng với độ bình quân từ 800 – 1200m. hoa có màu nâu đỏ ở cánh tràng, đỏ ở môi và đài màu nâu đỏ với viền màu xanh nhạt. Sống trên đất, cây có lá dạng dài và nhỏ và hơi cứng, mặt trên có màu xanh bóng với mép lá màu xanh nhạt, cụm hoa mang 1 hoa, kích cỡ hoa 8×7 centimét, hoa thường nở vào mùa đông xuân, độ bền hoa 20-44 ngày, không có mùi thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ 10-40%, nhiệt độ 8-350C, cây ưa ẩm độ và thoáng, giá thể phù hợp là dớn và xơ dừa.

Phân bổ: Đây chính là loài lai tự nhiên giữa Paph. Barbigerum x Hirsutissimum var esquirolei phân bổ ở khu vực biên giới Việt Nam – Trung Quốc.

• Loài lan hài Việt (Paphiopedilum vietnamense)

loài lan hài Việt (Paphiopedilum vietnamense)

Loài này hiện diện ở Thái Nguyên với độ cao trung bình 1000m, dễ để trồng, hoa có màu hồng pha trắng đến đỏ tím, mọc trên đất hay bám trên đá. Cây có lá lớn, bóng, dạng xoăn và dai, mặt trên bóng xanh với những vân đậm nhạt, mặt dưới có rất nhiều chấm nâu đỏ dầy đặc đến đồng màu nâu đỏ. Cụm hoa mang một hoa, ít khi có hai hoa, kích cỡ hoa 9×12 centimét, hoa thường nở vào mùa đông xuân, độ bền hoa 20-44 ngày, ít thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che 10-40%, nhiệt độ 8-350C, giá thể phù hợp là dớn, xơ dừa hoặc mùn và nên có sự bổ sung đá vôi.

• Loài lan hài hằng (Paphiopedilum hengianum)

Loài Lan Hài hằng (Paphiopedilum hengianum)

Hiện diện ở Tuyên Quang, Bắc Cạn với độ cao trung bình 800 – 1000m. Hoa có màu vàng đến vàng nhạt hay vàng xanh, mọc trên đất hay bám tren đá. Cây có lá thuôn dài, lớn và cứng, mặt trên có màu xanh đậm, mặt dưới có màu xanh nhạt. Cụm hoa mang 1 hoa, hiếm khi có hai hoa, kích cỡ hoa 9×12 centimét, hoa thường nở vào mùa đông xuân, độ bền hoa 20-44 ngày, ít thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che 10-40%, nhiệt độ 8-350C, giá thể phù hợp là dớn, xơ dừa hoặc mùn và nên có sự bổ sung đá vôi.

• Loài lan hài vàng chấm tím (nâu) (Paphiopedilum concolor)

Loài này có mặt ở Ninh Bình, Quảng Ninh, Vĩnh Phúc, Hải Phòng, Thái Nguyên, Bắc Cạn, Bắc Giang với độ cao bình quân từ 100 – 1000m, dễ để trồng, hoa thường có màu trắng đến vàng nhạt, ở trên cánh có rất nhiều chấm nhỏ màu nâu đỏ, mọc trên đất. Cây có lá hình xoan dài, màu xanh với những vân đậm nhạt ở phía phía trên mặt và mặt dưới có rất nhiều chấm màu nâu đỏ thỉnh thoảng đồng nhất màu nâu đỏ ở mặt dưới. Cụm hoa thường mang 1-3 hoa, kích cỡ hoa 6×6 centimét, hoa thường nở vào mùa xuân hè, độ bền hoa 20-44 ngày, ít thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che 10-40%, nhiệt độ 10-350C. Giá thể phù hợp là dớn, xơ dừa.

• Loài lan hài Hê len (Paphiopedilum helenae)

Loài lan hài Hê len (Paphiopedilum helenae)

Loài này có mặt ở Cao Bằng tại độ cao 800-1000m, hoa có màu vàng nhạt, đài trên màu vàng với mép màu trắng, mọc bám trên đá. Cây nhỏ với những lá cứng, hơi dầy và hẹp dài, mặt trên có màu xanh đậm với mép lá có màu vàng nhạt hay trắng xanh, mặt dưới xanh nhạt với gốc lá có những chấm nhỏ màu nâu đỏ. Cụm hoa mang một hoa, kích cỡ hoa 6×7 centimét, hoa thường nở vào mùa thu đông, độ bền hoa 20-44 ngày, không thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che 10-40%, nhiệt độ 10-350C. Giá thể phù hợp là dớn, xơ dừa và nên có sự bổ sung đá vôi.

• Loài lan hài tía (Paphiopedilum purpuratum)

Loài lan hài tía (Paphiopedilum purpuratum)

Loài này hiện diện ở Lâm Đồng, Tuyên Quang tại độ cao trung bình 700m, cực kỳ dễ để trồng, hoa có màu nâu đỏ đến đỏ tím với đài trên màu trắng có sọc nâu tím pha xanh, mọc trên đất. Cây có lá dạng xoan, mặt trên có màu xanh với những vân đậm nhạt, mặt dưới có màu xanh nhạt đến chấm xanh, cụm hoa mang 1 hoa lớn, kích cỡ hoa 8×6,5 centimét, hoa thường nở vào mùa đông xuân, độ bền hoa >45 ngày, không thơm. Cây ưa chịu ẩm và thoáng, ánh sáng tán xạ che sáng 10-40%, nhiệt độ 5-350C, giá thể phù hợp là dớn, xơ dừa.

Một vài loài địa lan thuộc chi lan Kiếm:

Cây có bộ lá xanh, bóng, đẹp, hoa nở vào đúng dịp tết Nguyên Đán, đặc biệt có mùi thơm cực kỳ cuốn hút như loài Mạc Đại Hoàng Biên – Cymbidium sp. Cây mọc nhiều ở vùng núi phía Bắc giáp Trung Quốc, vùng Hòa Bình, Lai Châu, Sơn La. Một vài loài địa lan cũng thuộc chi lan Kiếm nhưng nở hoa vào cuối tháng 9 đến tháng 11 dương lịch. Cây có bộ lá đẹp, cứng, hoa thơm, nhất là các ngày có gió heo may hương thơm lại càng cuốn hút. Đại diện cho loại này là Trần mộng – Cymbidium sp, Đông Lan – Cymdibium sp. Cây phân bổ rộng ở những khu vực núi đá vôi thuộc những tỉnh phía Bắc.

Một vài loài đáng kể khác:

Lan sậy (Arudina graminifolia) có thân mảnh, lá dạng cỏ. cụm hoa thường mọc từ đỉnh, nhiều hoa nhưng hoa nở dần. Hoa lớn, màu hồng họng tía với đốm vàng, nở không có mùa xác định. Loài có không tập trung ở những bãi ven núi từ Bắc vào Nam. Đôi khi có bán ở Hà Nội nhưng ít người trồng.

Những loài địa lan lai tạo (Địa lan hoa lớn )

Theo phân loại cây cỏ, địa lan có chừng 48 loài, ở Trung Quốc có 30 loài, được chia nhỏ ra làm hai loại là hoa nhỏ và hoa lớn. Ngày nay có khoảng 20 loại lan được sử dụng làm nguyên vật liệu lai tạo, gồm có loại hoa lan như Lan đầu hổ, Lan mỹ hóa, Lan bích ngọc, Lan đầu hổ Tây Tạng, Lan độc chiếm xuân, phong lan tím, phong lan châu Âu, phong lan đức thị, đại tuyết lan… Các giống lan lai được hình thành từ những loài trên có tới vài nghìn. Ngày nay có các loại ra bông sớm, ra bông muộn, muộn trung bình, có loại cho hoa lớn, hoa xanh, hoa nhiều màu, lại có hoa hình dạng, màu sắc, mùi thơm đa dạng.