Cây khoai lang

Khoai lang không chỉ là loại cây trồng quan trọng cung ứng lương thực cho con người, mà còn là loại cây cung ứng nguồn thức ăn cho ngành chăn nuôi. Mặt khác khoai lang còn là loại cây thực phẩm, nguyên vật liệu cho những xưởng chế biến công nghiệp sinh ra những mặt hàng có giá trị cao

1/ Nguồn gốc cây khoai lang

Khoai lang có xuất xứ nguyên thủy từ vùng nhiệt đới Châu Mỹ. Đa số những bằng chứng về khảo cổ học, ngôn ngữ học và sử học đều cho biết Châu Mỹ là khởi nguyên của cây khoai lang (Trung hoặc Nam Mỹ).

Theo Engel (1970) từ các mẫu khoai lang khô thu được tại hang động Chilca Canyon (Peru) sau khi phân tích phóng xạ cho biết có độ tuổi từ 8/000 đến 10/000 năm.

Một bằng chứng nữa của những nhà khảo cổ học về cây khoai lang đã được tìm thấy tại thung lũng Casma của Peru có độ tuổi xấp xỉ 2000 năm trước công nguyên (Ugent và Poroski 1983).

Bằng chứng về ngôn ngữ học cho biết sự xuất hiện của cây khoai lang tại vùng Mayan của Trung Mỹ khoảng giữa 2600 đến 1000 năm trước công nguyên (Austin, 1977). Do đó khoai lang được coi là nguồn lương thực quan trọng của người Mayan ở Trung Mỹ và người Péruvian ở vùng núi Andet (Nam Mỹ).

Theo quan điểm của OBrien (1972) và ý kiến của Yen (1982) trung tâm chuẩn xác khởi nguyên của khoai lang là Trung hoặc Nam Mỹ. Nhưng cây khoai lang thật sự tỏa ra ở Châu Mỹ khi người Châu Âu giai đoạn đầu đặt chân tới.

2/ Đặc tính thực vật học, miêu tả sơ bộ cây khoai lang

Cây Khoai lang thuộc họ bìm bìm (Convolvulaceae). Là loại cây thân thảo, sống hàng năm, thân mềm bò hoặc leo, hoa lưỡng tính, quả sóc, lá đơn mọc cách, lá đều đặn hoặc có khía.

– Khoai lang thuộc loại cây cỏ lớp 2 lá mầm. Do đó khoai lang có các đặc tính cơ bản sau đây:

+ Phôi thường có hai lá mầm.

+ Cây dạng thảo.

+ Rễ phôi hay rễ sơ sinh thường phát triển thành rễ chính; từ đó tạo ra các rễ thứ sinh (rễ bên).

+ Hệ dẫn của thân thường gồm một đai thường xuyên (trục ống) hoặc gián đoạn (trụ thật) của những bó dẫn.

+ Lá thường có cuống với sự phân gân thẳng hoặc có hệ gân hình cung hay song song.

+ Hoa mẫu 5, ít khi mẫu 4

+ Quang hợp theo kiểu C3/

Hình thức biểu hiện ra bên ngoài cây khoai lang

Xem chi tiết về đặc tính thực vật học cây khoai lang

3/ Phân loại cây khoai lang, những giống khoai lang

3/1/ Phân loại theo năng suất và chất lượng

Theo Lê Đức Diên, dựa trên năng suất và chất lượng, có thể phân loại khoai lang thành 4 nhóm sau:

• Nhóm cho năng suất cao, chất lượng tốt

Đặc tính: Thời gian sinh trưởng (TGST) dài 5 – 6 tháng, năng suất đạt 15 tấn/ hecta, hệ số kinh tế: 0,65 – 0,8; hàm lượng tinh bột 21,6 – 26,4%; hàm lượng nước 51,4 – 68,4%; protein 1,63 – 1,87%. Dùng làm lương thực là chính.

Đại diện là những giống: Khoai Lim, khoai Bông, khoai Xộp, Chiêm Lương,…

• Nhóm cho năng suất cao, chất lượng kém

Đặc tính: TGST từ 5 – 6 tháng, năng suất trên dưới 20 tấn/ hecta ; hàm lượng nước 76,3 – 80%; hàm lượng tinh bột 18,2%; protein thấp 0,98% được dùng trong chăn nuôi là chính.

Đại diện là những giống Bất Luận Xuân, Học Viện 1, Hồng Quảng,…

• Nhóm năng suất thấp, chất lượng tốt:

Đặc tính: TGST từ 3 – 4 tháng, năng suất khoảng 6 – 8 tấn/ hecta ; hàm lượng nước 61 – 67%; hàm lượng tinh bột 21 – 30%; hàm lượng protein 0,89 – 0,95%; dùng làm nguyên vật liệu lai tạo và công nghiệp thực phẩm.

Đại diện là những giống: 3 tháng Nam Đàn, khoai Nghệ, Cực Nhanh,…

• Nhóm năng suất thấp, chất lượng kém.

Đặc tính: TGST từ 3 – 4 tháng, năng suất khoảng 5 – 7 tấn/ hecta, chất lượng kém, hàm lượng nước trong củ nhiều.

Đại diện là những giống: khoai Tím, khoai Chiêm Ngàn,…

3/2/ Phân loại theo hàm lượng nước trong củ

Việc phân loại này do những nhà khoa học Trung Quốc đề xướng. Theo cách phân loại này khoai lang có hai biến chủng lớn:

+  Khoai ngọt

+ Khoai nhiều nước.

Bảng 2/2: So sánh đặc tính khoai lang ngọt và khoai lang nhiều nước

Một số loại giống khoai lang

4/ Giá trị kinh tế của cây khoai lang

Gần đây nhiều ý kiến tin rằng khoai lang sẽ đóng góp vào vai trò quan trọng trong việc xử lý vấn đề lương thực toàn thế giới của thế kỷ 21 – Khoai lang sẽ là một cây lương thực đặc biệt quan trọng ở những nước Châu Á và Châu Phi, các nơi mà dân số sẽ tăng mạnh trong tương lai. Một số loại giống khoai lang củ chứa lượng vitamin, chất khoáng và protein cao hơn nhiều loại rau khác. Cho dù có các thuận lợi về dinh dưỡng và đặc tính nông sinh học, nhưng việc sản xuất và tiêu thụ khoai lang trên toàn cầu có xu hướng hạ trong các thập kỷ qua. Nguyên do đa số là do chưa xử lý được vấn đề bảo quản sau khi thu hoạch cũng như chế trở thành lương thực, thực phẩm thích hợp với sở thích của người tiêu sử dụng.

Thành phần dưỡng chất trong củ khoai lang

Củ khoai lang là sản phẩm thu hoạch chính. Khoai lang được xem như nguồn cung ứng calo là chính yếu, nó cho lượng calo cao hơn khoai tây (113 calo so sánh với 75calo/100g). Thành phần dưỡng chất chính của khoai lang là đường và tinh bột; bên cạnh đó còn những thành phần khác như: Protein, những vitamin (vitamin C, tiền vitamin A (caroten), B1, B2/..), những chất khoáng (P, Fe…) góp thêm phần quan trọng trong dinh dưỡng của con người, nhất là ở những nước nghèo, đang phát triển.

Những thành phần dưỡng chất như: Protein và những axitamin, gluxit (đường và tinh bột), độc tố, caroten, calo, enzym… của khoai lang gây ảnh hưởng trực tiếp tới sức khoẻ con người đã được triển khai nghiên cứu.

• Protein và axit amin trong củ khoai lang

Khoai lang có hàm lượng protein thấp, song do cho năng suất cao nên sản lượng protein trên một đơn vị diện tích không thua kém một số loại hạt ngũ cốc khác.

Protein trong củ khoai lang có thành phần axit amin hài hòa và có đầy đủ những axit amin không thay thế cấp thiết cho con người.

• Gluxit trong củ khoai lang

– Tinh bột: Theo Woolfe J.A (1992): Tinh bột là thành phần rất quan trọng của gluxit, chiếm 60 – 70% chất khô.

Giống là nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng nhiều đến hàm lượng tinh bột trong củ khoai lang.

– Đường: Hàm lượng đường tổng số trong củ khoai lang biến động dựa vào giống, thời gian cho thu hoạch, bảo quản…

Trong củ khoai lang tươi có các loại đường đa số là saccaroza, glucoza và Fructoza; đường Mantoza cũng có nhưng cùng với một lượng nhỏ (Trương V.D và C.S, 1986).

– Xơ tiêu hoá: Có thể làm hạ những bệnh ung thư, những bệnh đường tiêu hoá, tim mạch, đái tháo đường (Collins W.W, 1985).

• Caroten trong củ khoai lang

Chứa đựng nhiều trong những giống khoai ruột vàng, những giống ruột trắng hầu hết không có caroten.

Ý nghĩa trong khẩu phần ăn là hoạt tính tiền Vitamin A

5/ Xu hướng và triển vọng phát triển sản xuất khoai lang ở Việt Nam

Trong xu hướng phát triển nông nghiệp ngày nay, Đảng và Nhà nước đã quan tâm đúng mức đến sản xuất nông nghiệp, nên chúng ta đã đạt được các thành tựu đáng khích lệ. Năm 2008, sản xuất lương thực đã đạt hơn 40 triệu tấn và xuất khẩu khoảng 5 triệu tấn gạo. Trong các năm qua, việc thay đổi cơ cấu cây trồng theo phương châm tăng tổng thu nhập trên một đơn vị diện tích gieo trồng, người nông dân đã lựa chọn các cây trồng có giá trị kinh tế cao để đầu tư thâm canh, vậy nên đối với các loại cây khoai lang diện tích có chiều hướng hạ xuống và năng suất được tăng lên 1 cách chậm chạp.

Tuy vậy, cây khoai lang vẫn còn giữ một vai trò và vị trí ổn định trong sản xuất lương thực bởi là loại cây trồng có tính thích nghi rộng, thời gian sinh trưởng ngắn, yêu cầu mức độ đầu tư thâm canh không thật cao cũng đã đạt được năng suất tương đối cao. Do đó ở các khu vực sản xuất lương thực khó khăn, có thể nói khoai lang là loại cây chủ lực. Hạn chế đa phần của khoai lang là bảo quản khoai lang tươi gặp nhiều khó khăn trong môi trường nóng ẩm ở nước ta, trong lúc đó công nghệ chế biến sản phẩm phát triển còn cực kỳ chậm, chưa phục vụ được đòi hỏi của sản xuất dẫn tới sản phẩm khoai lang chưa trở nên hàng hoá.

Để cây khoai lang thật sự có một vị trí xứng đáng trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta, trong các nă
m tới cần tập trung vào các vấn đề đa phần sau đây:

* Tập trung chọn tạo những giống khoai lang ngắn ngày có cho năng suất cao và nhất là chất lượng ngon để dùng làm lương thực thực phẩm và các giống khoai lang có năng suất sinh vật cao, nhất là năng suất thân lá, giầu protein để phục vụ cho việc làm thức ăn gia súc.

* Đẩy mạnh việc chế biến sản phẩm sau khi thu hoạch, nhất là kỹ thuật sản xuất tinh bột, nhất là tinh bột từ củ khoai lang tươi để từ đấy chế biến ra nhiều loại lương thực thực phẩm phục vụ cho đời sống con người.

Nhà nước cần có cơ chế chính sách đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị máy móc chế biến và thu mua sản phẩm cho các khu vực sản xuất khoai lang tập trung.

Ruộng trình diễn giống khoai lang ruột vàng chất lượng cao