Tiến trình ra hoa, tạo thành quả trên những cây có múi và những nhân tố tác động

– Hoa cây có múi thuộc loại hoa đơn hay chùm, mọc từ nách lá, thường là hoa lưỡng tính. Tất cả các loại cam quýt đều tự thụ, tuy vậy cũng có thể có loài thụ phấn chéo như một vài loài quýt. Sự thụ phấn chéo sẽ nâng cao năng suất nhưng trái sẽ có rất nhiều hạt.

– Khảo sát thời gian ra bông của một số loại giống bưởi khảo nghiệm nhận thấy giống bưởi Da Xanh ra bông từ tháng 2 – 5 và thu hoạch từ tháng 8 – 12, sớm hơn những giống 5 Roi, Đường Lá Cam, Đường Da Láng và bưởi Sa Điền (Trung Quốc) từ 1 – 2 tháng.

1/ Sự phân hoá và sự kích thích làm tăng khả năng ra hoa trên những cây có múi

– Sự phân hoá (differentiation) mầm hoa bao gồm sự thay đổi về mô học và hình thức biểu hiện ra bên ngoài học chuyển mô sinh trưởng dinh dưỡng trở nên một mô phân sinh hoa (Davenport, 1990). Hiện trạng sắp xếp của đỉnh tận cùng quyết định quá trình tiếp theo và sự xếp đặt của mầm chồi bên. Nếu đỉnh tận cùng tạo thành đài hoa thì mầm chồi bên cũng sẽ tạo thành hoa. Nếu đỉnh tạo thành lá thì mầm bên sẽ tạo thành gai.

– Sự kích thích mầm hoa bắt đầu với sự dừng sinh trưởng dưỡng chất trong thời gian nghỉ đông ở vùng Á nhiệt đới hoặc trong khoảng thời gian khô hạn ở vùng nhiệt đới. Nói chung, ở trên cây đã phát triển hoàn chỉnh, sự phát triển của chồi dừng và tỉ lệ sinh trưởng của rễ hạ trong thời điểm mùa đông ngay khi nhiệt độ xuống chưa đến 12,5^oC. Trong khoảng thời gian sinh trưởng nầy mầm phát triển khả năng ra bông.

– Vậy nên, sự kích thích làm tăng khả năng ra hoa bao hàm sự kiện trực tiếp chuyển từ sinh trưởng dinh dưỡng sang ra bông.

– Nhiệt độ thấp và khô hạn là hai nhân tố kích thích giai đoạn đầu, trong đó nhiệt độ thấp là nhân tố giai đoạn đầu ở vùng Á nhiệt đới trong khi khô hạn là nhân tố kích thích làm tăng khả năng ra hoa cho cam quýt ở vùng nhiệt đới.

+ Nhiệt độ dưới 25^oC trong nhiều tuần lễ là đòi hỏi kích thích mầm hoa. Ngưỡng nhiệt độ thấp cảm ứng ra bông là 19^oC trong vài tuần và ngưỡng tối thấp là 9,4^oC. Số hoa sản xuất tỉ lệ với sự khắc nghiệt của nhiệt độ thấp hoặc khô hạn.

+ Nhiệt độ càng thấp hay sự khô hạn càng khắc nghiệt tỉ lệ ra bông càng cao. Bên cạnh đó, tỉ lệ phát hoa có lá hoặc không lá có liên quan với sự khắc nghiệt của Stress. Điều kiện stress càng khắc nghiệt sẽ sinh ra nhiều bông không mang lá. Ở ngoài đồng, sự khô hạn dài hơn 30 ngày kích thích số mầm hoa có ý nghĩa.

+ Mầm hoa được kích thích trong môi trường khô hạn nhưng chỉ phát triển nhiệt độ ấm lên hoặc độ ẩm đất tăng (không còn “xiết nước”). Thường cây sẽ ra bông sau khi tiến hành tưới nước 3 – 4 tuần. Thông thường thời gian từ khi cảm ứng ra bông đến khi hoa nở thay đổi từng năm. Ứng dụng GA3 trong thời kỳ kích thích làm tăng khả năng ra hoa sẽ ngăn không cho sự kích thích và sự ra bông tiếp theo.

2/ Sự ra bông và đậu quả trên những cây có múi

– Hoa tạo thành và phát triển trên cành 1 năm tuổi. Ở trên cành vượt thường ra hoa lá trong khi trên gỗ già thường ra hoa không mang lá. Cây còn tơ, ra bông chưa ổn định thường ra bông không tốt như cây đã phát triển hoàn chỉnh.

Sự ra bông và tạo thành quả trên những cây có múi

– Tất cả các loại cam quýt đều tự thụ phấn. Một vài loài quýt có đặc điểm tự bất thụ là quýt Clementine, quýt Orlando, Quýt Minneola, quýt Sunburst. Vậy nên, khi xây dựng vườn cần lưu ý nguồn phấn hỗ trợ cho những cây nầy đậu quả. Cây cho phấn thường hay được sắp xếp theo tỉ lệ 3:1 hay 4:2/ Côn trùng như ong mật thụ phấn hiệu quả hơn gió. Một đàn ong có thể thụ phấn cho 0,8 ha diện tích trồng cây có múi.

– Sự đậu quả bị tác động cực kỳ mạnh bởi nhiệt độ và sự khô hạn. Thường thì phát hoa có lá đậu quả cao hơn so sánh với phát hoa không có lá; chồi có tỉ lệ lá/hoa cao sẽ có tỉ lệ giữ trái đến khi tiến hành thu hoạch cao. Nhiệt độ cao (>35^oC) và sự khô hạn dễ gây nên sự rụng quả non. Nhiều tác giả tin rằng sự rụng sinh lý khi trái có kích cỡ từ 0,5 – 2,0 centimét có liên quan đến chất điều hoà sinh trưởng, nước và những chất carbohydrate.

– Sự rụng hoa trước khi thụ phấn là hiện tượng quan trọng trên những cây có múi. Ở trên cây cam “Shamouti” có 15,6% hoa rụng ở thời kỳ nụ, và 25% hoa rụng ở thời kỳ hoa nở. Nói chung, chỉ có khoảng 1 – 4% hoa phát triển cho đến lúc thu hoạch.

– Tất cả các loại cây có múi quan trọng đều không đồng đều hỏi thụ phấn chéo để đậu quả hoặc tạo trái, ngoại trừ một vài loài quýt lai như “Orlando”, “Robinson”. Tuy vậy để tạo hạt hoặc thúc đẩy bầu noãn phát triển ở các cây có đặc điểm trinh quả sinh yếu (parthenocarpic) như cam ngọt Hamlin. Tuy vậy, đối với giống có đặc điểm trinh quả sinh mạnh như bưởi chùm Marsh có thể tạo trái ngay khi cắt chỉ nhuỵ và nướm trước khi thụ phấn.

3/ Sự rụng quả non trên những cây có múi

– Có 5 loại chồi trên những cây có múi sau khi kích thích làm tăng khả năng ra hoa:

a) Chồi sinh sản chỉ mang hoa trên cành tạo thành mùa trước, không có mang lá;

b) Chồi hỗn hợp có mang một ít hoa và lá;

c) Chồi hỗn hợp có mang nhiều hoa và một ít lá lớn;

d) Chồi hỗn hợp có mang ít hoa và nhiều lá;

e) Chồi sinh trưởng chỉ mang lá. Chồi có mang lá thường có tỉ lệ đậu quả cao hơn chồi không có lá. Thường thì chồi có mang nhiều lá như chồi loại (d) sẽ có tỉ lệ giữ trái đến khi trưởng thành cao nhất. Phát hoa mang lá có tỉ lệ đậu quả cao hơn có thể do nâng cao sự đồng hoá CO₂ và mức độ cung ứng carbohydrate hoặc do sự nối những mạch nhựa được nâng cấp để làm trung gian cho quả phát triển bởi những chất điều hoà sinh trưởng từ những lá non mới tạo thành hoặc khả năng chưa (sink) lớn hơn của những chồi hỗn hợp. Sự nối những mạch nhựa sẽ khiến cho chồi có mang lá hạ sự thiếu hụt nước hơn so sánh với chồi chỉ mang hoa.

– Gibberellin và 2,4 – D thường hay được ứng dụng để nâng cấp vỏ của quả và sự rụng quả non trên cam Navel ở California (Mỹ).

– Phun GA3 nâng cao sự đậu quả cho cây có múi có đặc điểm trinh quả sinh yếu cho dù GA3 không có thể nâng cấp sự đậu quả đối với cả các loại cây có múi. Các hoa nở đợt đầu thường đậu quả kém hơn các hoa nở sau. GA3 thường hay được ứng dụng để gia tăng tỉ lệ đậu quả và năng suất và sản xuất trái không hạt cho thị trường châu Âu.

– Sự rụng quả non bắt đầu sau khi ra bông cho tới 3 – 4 tuần sau khi hoa nở. Sự rụng quả non xẩy ra rất nghiêm trọng khi nhiệt độ trên bề mặt của lá từ 35 – 40^oC hoặc khi cây bị khô hạn như ở khu vực đất khô cằn ở nam bộ California hoặc ở Nam Phi. Nhiệt độ cao và sự khô hạn rất nghiêm trọng khiến cho khí khẫu bị đóng dẫn tới hạ sự đồng hoá khí CO₂ và sự rụng quả non gây nên bởi sự mất cân bằng của carbon.

4/ Sự phát triển trái của cây có múi

– Sự phát triển trá của cây có múi theo đường cong giản đơn, gồm ba thời kỳ như một số loại quả khác:

+ Thời kỳ phân chia tế bào: 4 – 6 tuần sau khi ra bông

+ Sự phát triển kích cỡ trái

+ Thời kỳ trưởng thành: ngắn hơn 2 tháng

– Một vài đặc điểm của trái (như kích cỡ, hình dáng trái, cấu trúc và bề dầy của con tép) được xác định trong 2 tháng đầu sau khi ra bông. Cây mang nhiều trái tác động rất rộng lớn đến tỉ lệ phát triển trái

5/ Tác động của nhiệt độ lên đặc điểm của trái trên những cây có múi

– Một vài đặc điểm của trái như kích cỡ, hình dáng, màu sắc, thời gian chín, TSS, TA bị tác động cực kỳ mạnh bởi nhân tố khí hậu. Tỉ lệ sinh trưởng của trái tối hảo trong hoàn cảnh nhiệt độ từ 20 – 25^oC, nhiệt độ lớn hơn 30^oC và thấp hơn 13^oC ức chế sự phát triển của trái. Thời tiết ẩm, lạnh trái sẽ phát triển tốt hơn thời tiết khô, nóng. Cấu trúc của con tép mịn trong điều kiện thời tiết ẩm. Trong hoàn cảnh Á nhiệt đới màu sắc trái phát triển tốt hơn trong hoàn cảnh nhiệt đới. Diệp lục tố bắt đầu bị phá huỷ khi nhiệt độ buổi tối thấp hơn 13^oC. Chữa số TSS cao nhất đạt được trong hoàn cảnh nhiệt đới và Á nhiệt đới ẩm, nhiệt độ buổi tối cao gây giảm TSS ở vùng nhiệt đới. Hàm lượng Acid thấp và hạ nhanh khi nhiệt độ cao, hàm lượng acid cao nhất ở vùng bán sa mạc hoặc vùng sa mạc Á nhiệt đới.