Cây dưa lê (dưa thơm)

1/ Đặc tính thực vật học

Rễ: Bộ rễ dưa lê có cấu trúc giống như bộ rễ của dưa hấu nhưng yếu hơn, gồm rễ chính dài 0,6-1,0m và có khoảng 9-12 rễ phụ ăn tỏa ra phía trên mặt đất. Do đó dưa lê chịu hạn tốt nhưng yếu hơn dưa hấu và chịu ấm tương đối (Mai Thị Phương Anh, 1996; Phạm Hồng Cúc và cs., 1999). Rễ mọc trải rộng 80-120 centimét ở tầng đất mặt 15-20 centimét.

Thân: Thân dưa lê thuộc dạng thân thảo, mọc chậm thời kỳ đầu (3 tuần sau khi tiến hành gieo ). Thân trong rỗng xốp, phía bên ngoài thân có rất nhiều lông tơ, đốt trên thân mang nhánh, lóng thân phát triển cực kỳ nhanh, chiều dài thân chính từ 2-8m (Whitaker et al., 1962). Thân dưa lê có rất nhiều mắt, mỗi mắt có một lá, một chồi nách và tua cuốn, nếu có khả năng thuận lợi cho phát triển và sinh trưởng số lượng cành có thể đến 28 cành/cây (Mai Thị Phương Anh, 1996; Davis et al., 1965).

Lá: Dưa lê thuộc loài trong họ bầu bí nên có 2 lá mầm, hai lá mầm đầu tiên mọc đối xứng nhau qua đỉnh sinh trưởng, hình trứng. Dưa lê có 2 lá mầm nhỏ, đây là chỉ tiêu nhận xét tình hình sinh trưởng của cây. Dưa lê có trung bình tổng số lá trên thân chính là 45,8 lá và tuổi thọ trung bình của lá mầm là 20 ngày, lá thật là 26 ngày (Tạ Thu Cúc, 2005). Lá thật dạng lá đơn, mọc xen, cuống dài, phiến và cuống lá đều có lông tơ. Lá có hình xoan, dài 6-15 centimét, dạng lá hơi lõm ở giữa chia 3 đến 7 thùy cạn và màu sắc từ xanh nhạt đến xanh đậm.

Hoa: Có những dạng hoa đực, hoa cái, hoa lưỡng tính trên cùng một cây.
Tùy giống và điều kiện trồng mà có đủ hay chỉ một hoặc hai dạng. Hoa thường mọc nbsp;đơn độc ở nách. Hoa đực xuất hiện trước, ở nách lá có thể một hay nhiều hoa đực, thụ phấn nhờ côn trùng. Hoa cái ở vị trí lá thứ bảy trở đi dễ đậu quả và cho quả tốt (Whitaker et al., 1962 và Mai Thị Phương Anh, 1996). Hoa thường mọc thành chùm và có cuống ngắn, mọc từ nách của thân chính và những nhánh (Knott, 1967). Hoa nở từ buổi sáng và theo thứ tự từ hoa gốc đến ngọn. Hoa có năm cánh màu vàng, hoa cái có bầu noãn nằm ở hạ cuống khi hoa nở hướng lên và quả hướng xuống, hoa cái xuất hiện sau hoa đực khoảng một tuần.

Quả: Cực kỳ đa dạng trong kích thước và hình dáng, hình cầu hoặc hình thuôn, bằng phẳng hoặc có nếp nhăn, vỏ của quả không có lông, bằng phẳng tới xù xì và có lưới, màu xanh xám đến vàng sẫm, vàng nâu hoặc xanh, vàng tươi, hồng hoặc xanh, nhiều hạt. Kích cỡ quả từ 200g đến vài kilogam, thịt quả cũng khác giữa những giống có thể là màu trắng, xanh, vàng, hồng hoặc cam, còn khi chín có giống có hương thơm (Nonnecke, 1989; Foster et al., 1995).

Hạt: Hầu hết hạt được tạo ra từ đế hoa có rất nhiều ngăn, trong một chất nhày, hạt dẹt, màu nâu đen, đỏ nâu, trắng hoặc màu kem, bằng phẳng, dài 5-15 centimét.

2/ Những thời kỳ sinh trưởng của dưa lê (dưa thơm)

– Giai đoạn cây giống: Bắt đầu khi gieo đến khoảng 6-7 ngày. Hạt chứa đựng nhiều
dưỡng chất nên thuận lợi trong suốt quá trình mọc. Nhân tố quan trọng trong thời
gian nảy mầm là nhiệt độ. Nhiệt độ phù hợp là 25 – 300C (Iselin et al., 1974; Phạm Hồng Cúc và cs., 1999; Tạ Thu Cúc, 2005). Hạt nảy mầm tối ưu nhất khi nhiệt độ đất ít nhất là khoảng 160C. Trong giai đoạn này ẩm độ của đất cũng cực kì quan trọng. Ở thời kỳ này hai lá mầm sinh trưởng cực kỳ nhanh, gây ảnh hưởng rất rộng lớn đến đời sống của cây, nhất là giai đoạn cây giống (Tạ Thu Cúc, 2005).

– Giai đoạn tăng trưởng: Từ khi cây có 1 lá thật đến lúc bước đầu ra hoa đực
(khoảng 18 ngày sau khi tiến hành gieo ), ngay lúc này cây có khoảng 6 – 7 lá. Đặc tính của thời kì này là thân lá sinh trưởng cực kỳ chậm, lá nhỏ, lóng cây nhỏ và ngắn, thân ở trạng thái đứng, thân thẳng, chưa có thể phân cành. Tốc độ ra rễ chậm nhưng mạnh hơn thân lá (Tạ Thu Cúc, 2005).

– Giai đoạn ra hoa kết quả: Sau khi cây có 6 đến 7 lá thật đến khi đậu trái nbsp;
(30 – 33 ngày sau khi tiến hành gieo ) và có khoảng 18 lá trên thân chính. Ở giai đoạn này thân lá phát triển mạnh, thân chuyển sang dạng bò, những nhánh cấp 1 cấp 2 và tua cuốn được tạo thành thường xuyên, cây mau chóng chiếm diện tích dinh dưỡng (Tạ Thu Cúc, 2005).

– Giai đoạn phát triển quả: Từ khi đậu trái đến lúc thu hoạch. Hoa sau khi tiến hành thụ nbsp;
phấn thì phát triển thành quả cực kỳ nhanh, nhất là 20 ngày đầu, tiếp đến chậm lại dần
đến khi quả tiến tới chín. Giai đoạn này ảnh hưởng đến năng suất, ngay lúc này dưa cần
nhiều nước và dưỡng chất để tập trung nuôi quả (Trần Khắc Thi, 1996).
Khoảng 7 – 10 ngày trước khi thu hoạch, hạ tưới nước 50 % vì đây chính là thời gian giúp tăng hương vị và chất lượng của quả bằng phương pháp nâng cao hàm lượng chất rắn hòa tan của quả dưa lê. Khoảng 1 tuần trước khi tiến hành thu hoạch nbsp;vỏ của quả chuyển từ xanh sang hơi vàng (Drost and Hefelbower, 2010).

3/  Đòi hỏi ngoại cảnh của dưa lê (dưa thơm)

– Nhiệt độ: Dưa lê là loại cây trồng nhiệt đới nên phù hợp nhiệt độ cao. Nhiệt độ phù hợp cho cây phát triển và sinh trưởng 25 – 300C. Nhiệt độ thấp gây nguy hiểm và có khả năng làm chết héo cây giống, do rễ cây không hấp thụ được nước từ đất và khi mặt trời lên nước bốc hơi từ lá nhanh hơn rễ hút nước do đó dẫn tới héo nhanh và chết. Nhưng dưa lê cực kỳ yếu, chịu nhiệt độ thấp nhất là giai đoạn ra bông tạo thành quả, hiện tượng rụng nụ, phấn không tung và thụ phấn không thực thi được khi nhiệt độ xuống bên dưới 150C. Vào buổi sáng và nhiệt độ phù hợp để cây ra bông và tạo quả 20 – 220C vào buổi sáng và 25 – 270C vào buổi trưa. Sự phát triển sẽ bị ngăn ngừa khi nhiệt độ thấp hơn 150C và khi cao hơn 350C.

– Ánh sáng: Cây dưa lê là loại cây thích sáng. Do đó cây cần nhiều ánh sáng ngay từ khi xuất hiện lá mầm giai đoạn đầu cho đến lúc kết thúc sinh trưởng, nắng nhiều và nhiệt độ cao là hai nhân tố nâng cao chất lượng dưa. Cây thiếu ánh sáng hay do trồng với mật độ dầy, bị che khuất sẽ hạ tỉ lệ đậu trái, kích cỡ quả và khả năng tích lũy đường trong quả kém (Mai Thị Phương Anh, 1996). Trời âm u, mây nhiều dẫn tới chất rắn hòa tan trong quả hạ. Đòi hỏi ánh sáng cho dưa từ 8 – 12 giờ. Quang kì ngắn phối hợp nbsp;với cường độ ánh sáng mạnh sẽ thúc đẩy cây ra bông cái nhiều, tăng tỷ lệ đậu trái, quả chín sớm, cho năng suất cao.

– Độ ẩm: Dưa lê thuộc nhóm cây trồng chịu hạn nhưng không có khả năng chịu úng. Hệ rễ của các cây này ăn sâu, phân nhánh nhiều nhưng chúng có khối lượng thân lá lớn, thời gian ra bông, quả nối dài, năng suất trên đơn vị diện tích cao nên các nbsp;giai đoạn sinh trưởng quan trọng cần phải cung ứng đầy đủ nước. Độ ẩm phù hợp nbsp;cho phát triển dưa lê là khoảng 75% – 80%. Giai đoạn cần nước là giai đoạn sinh trưởng thân lá, giai đoạn hình thành thân lá và giai đoạn quả phát triển (Tạ Thu Cúc, 2005). Độ ẩm đất cao trong thời kỳ chín sẽ gây giảm chất rắn hòa tan trong quả, dẫn tới chất lượng của quả nbsp;hạ. Độ ẩm đất cao trong thời kỳ phát triển sẽ nâng cao sâu bệnh.

– Đất và dinh dưỡng: Dưa lê phù hợp cho loại đất tơi xốp, tầng trồng trọt nbsp;
sâu, đất phù sa, thịt nhẹ, trong suốt quá trình trồng trọt cần bón đầy đủ và hài hòa NPK
và phân chuồng. Cây đòi hỏi nhiều nước và dưỡng chất nhất là ở thời kỳ nbsp;
ra bông và đậu trái (Phạm Hồng Cúc và cs, 1999; Drost and Hefellbower, 2010). Sự tăng trưởng của dưa lê tốt hay xấu thay đổi theo cơ cấu của đất.

– pH: Dưa lê phát triển tối ưu nhất trên đất có khả năng thoát nước tốt như đất thịt pha cát có độ pH từ 6-6,5/ Một số loại đất có pH< 6 thì cây bị vàng lá và ít hoa cái.