Cây diêm mạch

1/ Đặc tính thực vật học

Diêm mạch thuộc họ Rau Muối (Chenopodiacea), là loại cây trồng mỗi năm, song tử diệp (cây có hai lá mầm), mọc thành bụi rộng, thông thường có lớp lông bụi mịn bao trùm. Diêm mạch có thời gian sinh trưởng từ 90 –  220 ngày phụ thuộc vào từng giống.

– Rễ: rễ cọc, phân nhánh mạnh. Độ ăn sâu của rễ dựa vào đất, mùa vụ và liên quan chặt chẽ đến chiều cao của cây, độ ăn sâu của rễ ảnh hưởng đến khả năng chịu hạn, khả năng chống đổ và tỉ lệ thuận với chiều cao cây. Những giống có chiều cao cây từ 1,7 – 2m rễ ăn sâu 1,2 – 1,5m. Đa số rễ tập trung đa phần ở độ sâu 10 – 30 centimét.

– Thân: thân thảo, mềm, có rất nhiều đốt hình thành. Chiều dài của thân dựa vào giống, mật độ và môi trường, thân dài từ 0,5-2m. Khi còn non, thân trương nước, lúc chín rỗng ruột, khô và xốp. Phần gốc hình tròn, góc cạnh ở đốt. Thân có rất nhiều màu sắc: đỏ, vàng, xanh, hồng,… phụ thuộc vào từng giống khác nhau. Khi chín thân có màu vàng nhạt hoặc màu đỏ hồng tùy giống.

– Lá: lá đơn, mọc cách, có hình ngọn mác hoặc ngọn giáo. Hầu hết lá có màu xanh, một số loại giống có mài tía hoặc màu hồng tía,… Trên bề mặt của lá non có lớp lông tơ bao trùm. Lá thường có 3 đến 20 răng cưa ở mép lá, số lượng răng cưa phụ thuộc vào đặc điểm của từng giống. Cuống lá dài và hẹp, nối liền phần phiến và thân. Lá mọc từ thân có cuống dài hơn lá mọc từ nhánh. Phiến lá mỏng, hệ thống gân lá có rất nhiều hình dáng khác nhau.

– Hoa: hoa thường mọc thành cụm, hình chùy. Hoa lưỡng tính, ở trên bông có cả hoa đực và hoa cái. Tỷ lệ hoa đực và hoa cái dựa vào giống, hoa diêm mạch chưa đầy đủ, không có cánh hoa. Chiều dài bông từ 15 – 70 centimét phụ thuộc vào từng giống, môi trường và mùa vụ gieo trồng. Ở trên bông chính có rất nhiều nhánh cấp 1 và cấp 2/

– Hạt: hạt có hình mũ, hình trụ, hình elip… Phụ thuộc vào từng giống. Đường kính hạt từ 1,8-2,6 milimét. Hạt có kết cấu ngoài cùng là vỏ hạt, lớp vỏ có màu trắng, vàng, hồng, đen…Vỏ hạt và phần ngoại nhũ có lớp saponin. Saponin đa phần nằm ở lớp vỏ hạt, một phần nhỏ ở ngoại nhũ. Chất này có vị đắng ngăn không cho côn trùng, chim thú ăn hạt. Saponin cực kỳ dễ loại bỏ bằng phương pháp trước khi nấu ăn hoặc chế biến hạt thông thường hay được ngâm vào nước và đãi sạch.

2/ Đòi hỏi ngoại cảnh

– Nước: Có thể thấy cây diêm mạch là loại cây chịu ánh sáng mạnh trong thời điểm mùa hè và sự bốc hơi nước cực kỳ cao. Khả năng chịu hạn của diêm mạch đa số là do khả năng phân nhánh của rễ cao, rễ ăn sâu, tỏa rộng. Bên cạnh đó, lá của diêm mạch có cực kỳ nhiều lông tơ trên và dưới bề mặt phiến lá, ở trên lá còn có rất nhiều bông, trong bông chứa đựng nhiều tinh thể canxi có thể hút ẩm, điều tiết sự thoát hơi nước. Trong các ngày nắng gắt, lá có thể thu nhỏ bề mặt như những cây trồng thuộc họ hòa thảo, nhằm né mất hơi nước với cường độ mạnh. Vậy nên, diêm mạch được coi là loại cây trồng chính cho những năm hạn hán và các khu vực khô hạn ở Nam Mỹ.

– Đất: Diêm mạch là loại cây dễ để trồng, có thể thích nghi rộng, không kén đất phát triển sinh trưởng tốt trên tất cả các loại đất: đất nghèo dinh dưỡng, đất khô cằn, đất nhiều sỏi đá, đồi gò, đất chua, đất kiềm, đất mùn, đất cát ven biển… Diêm mạch trồng tốt ở đất có khả năng thoát nước tốt, pH 6 – 8,5/ Có thể chịu đất có độ mặn cao vùng ven biển, cát,…

– Ánh sáng: Diêm mạch có nguồn gốc từ những nước Nam Mỹ nằm gần đường xích đạo, có thời gian chiếu sáng trong ngày tương đương như ở Việt Nam, tuy vậy có một số loại giống diêm mạch tại vùng ven biển Chile phát triển và sinh trưởng vào mùa hè có thời gian chiếu sáng tới 14h/ngày. Nói chung, diêm mạch là loại cây có xuất xứ từ vùng gần xích đạo, cần lượng ngày ngắn ổn định cho quá trình phát triển sinh trưởng, khi ở vĩ độ cao cây sẽ ra bông muộn và thời gian chín nối dài hơn.

– Nhiệt độ: Diêm mạch là loại cây có khuôn khổ thích nghi rộng với nhiệt độ. Nói chung diêm mạch phát triển và sinh trưởng trong giới hạn nhiệt độ từ 7 – 35^oC, với sự chênh lệch giữa ngày và đêm từ 10 – 12^oC (tốt nhất từ 10 – 18^oC), chủ yếu các giống diêm mạch chết khi nhiệt độ xuống bên dưới -15^oC.

3/ Giá trị dinh dưỡng

– Hạt Diêm mạch có hàm lượng protein cao nhất trong hầu hết các loại hạt, đây chính là protein tương đối hoàn hảo giúp đẩy mạnh sức khỏe, đặc biệt thích hợp với tất cả các người ăn chay để thay thế cho protein từ thịt động vật.

– Một số loại vitamin và dưỡng chất chứa trong hạt Diêm mạch cũng cực kỳ phong phú: 9% nước, 70% glucid, 15% protein và 2,3 % lipid (oméga 3), chất xơ và nhiều dưỡng chất, magné, sắt, đồng, kẽm, phosphor và vitamin B2 (riboflavin) và vitaminC.

– Hàm lượng glucid chứa trong hạt Diêm mạch có công thức gần giống với với một số loại ngũ cốc, không chỉ vậy, những acid amin cấp thiết có trong hạt Diêm mạch tương tự với sữa giúp chúng ta bổ sung cho cơ thể một cách đạt hiệu quả cao.

– Hạt Diêm mạch không chứa gluten nên cực kỳ dễ tiêu, có thể dùng cho mọi đối tượng, bao gồm cả người già, trẻ em và phái nữ mang thai.

– Mùi vị thơm ngon, dễ chịu tạo cảm giác ngon miệng, dễ dùng. Diêm mạch có mùi thoang thoảng của hạt dẻ, chút mùi của lúa mạch và mùi ngô non,.., có thể sủ dụng để chế biến những món ăn từ ngọt đến mặn thay cho nhiều loại hạt khác trong những công thức nấu ăn.

– Đặc biệt hạt Diêm mạch phù hợp với mọi người và mọi lứa tuổi, từ người già, trẻ thơ, phái nữ mang thai, đang chô con bú đến cả các người liên tục vận động đều có thể dùng hạt Diêm mạch để bổ sung năng lượng hàng ngày, Thậm chí NASA (Cơ quan hang không và vũ trụ Hoa Kỳ) đã dùng Diêm mạch để làm thức ăn cho những phi công trên vũ trụ.

– Hạt Diêm mạch chứa hàm lượng canxi và sắt nhiều hơn cả gạo và lúa mì, chất đạm và chất xơ nhiều hơn một số loại ngũ cốc khác chính vì thế đây được biết đến như là món quà tuyệt diệu đối với sức khỏe, đặc biệt tốt cho tim mạch, xương và răng.

– Một số loại axit amin chứa trong hạt Diêm mạch còn đóng góp vào vai trò quan trọng trong suốt quá trình chuyển hóa và tham dự và cơ chế sinh năng lượng của mọi tế bào, sửa chữa những mô hư tổn, sản xuất nội tiết và tái tạo hồng cầu,…