Ung thư ngô

Bệnh phấn đen ngô là một bệnh phổ biến ở những nước trên toàn cầu và gây nên tác hại lớn, nhưng ở nước ta trước đây và ngày nay ít phổ biến hơn và thường gây thiệt hại trên một số loại giống ngô nhập nội hoặc một số giống trồng ở miền núi, vùng Tây Bắc. Bệnh đang có xu hướng phát triển rộng hơn ở những khu vực nên cần lưu ý có giải pháp cấp thiết ngăn ngừa không cho bệnh lây lan rộng.

1/ Dấu hiệu bệnh ung thư ngô (Ustilago zeae Ung)

+ Bệnh phấn đen (ung thư ngô) gây thiệt hại trên toàn bộ những bộ phận của cây ngô: thân, lá, bẹ lá, cờ, bắp, thậm chí có khi hại cả rễ khí sinh phía trên mặt đất. Đặc thù tiêu biểu của vết bệnh là hình thành những u sưng nên còn được gọi là ung thư ngô (Ustilago zeae Ung).

+ U sưng lớn hoặc nhỏ, ban đầu chỉ sùi lên như một bọc nhỏ màu trắng, nhẫn, lớn dần thành hình bất định, phồng to nhiều khía cạnh, màng trắng, phía bên trong là một khối rắn vàng trắng sau trở thành bột đen dễ bóp vỡ, đó là khối bào tử hậu. U sưng ở thân và bắp thường rất lớn, còn ở lá thì u nhỏ hơn. Trên ruộng những u sưng thường hay xuất hiện giai đoạn đầu trên bẹ lá, sau còn ở lá thì u nhỏ hơn, sau xuất hiện thêm nhiều ở lá, thân, bông cờ và bắp. Bộ phận bị nhiễm bệnh dễ thối hỏng, nhăn nhúm, dị dạng.

2/ Nguyên do tạo bệnh ung thư ngô (Ustilago zeae Ung)

+ Nấm tạo bệnh Ustilago zeae Ung. thuộc bộ Ustilaginales lớp Nấm Đảm. U bệnh khi đã thuần thục phía bên trong có chứa một khối lớn sợi nấm đã trở thành bào tử hậu.

+ Bào tử hậu hình cầu, màu hơi vàng, có gai, vỏ dầy, đường kính khoảng 8 – 13 micromet. Ở trên ruộng đồng, những u sưng vỡ tung ra những bào tử hậu và trở nên nguồn phát tán trên những bộ phận non khác của cây.

+ Bào tử hậu nẩy mầm tạo ra ống mầm (đảm) với những bào tử đảm, có khi bào tử đảm phân chồi tạo thêm bào tử thứ sinh. Bào tử hậu nảy mầm trong giọt nước ở nhiệt độ phù hợp nhất là 23 – 250C, nảy mầm chậm ở nhiệt độ 15 – 180C.

+ Bào tử đảm và bào tử thứ sinh nảy mầm thâm nhập qua biểu bì mô non sinh ra sợi nấm sơ sinh tế bào một nhân, về sau phát triển phối hợp cùng nhau thành sợi thứ sinh hai nhân, từ đấy phát triển hình thành khối bào tử hậu. Trong giai đoạn sinh trưởng của cây, sự tạo thành bào tử hậu có thể xẩy ra 3 – 4 đợt hoặc nhiều hơn.

+ Bào tử hậu có khả năng sống được cực kỳ lâu trong môi trường tự nhiên, thường thì có thể bảo tồn được 3 – 4 năm, thậm chí tới 6 – 7 năm trong những tàn tích cây bị bệnh, ở trên những u vết bệnh rơi trên đất ruộng. Bào tử hậu vẫn còn sống trong phân do trâu bò ăn bộ phận cây bị hại thải ra. Vậy nên bào tử hậu ở u vết bệnh, ở trên đất, bám dính trên hạt giống đều là nguồn gây bệnh giai đoạn đầu truyền từ năm này năm sau khác. Nấm bệnh thông liên tục lan qua gió, nước tưới, thâm nhập vào biểu bì qua vết thương sây sát. Vậy nên bệnh có thể phát triển mạnh vào giai đoạn mưa gió, hoặc sau khi vun xới vội vàng gây sây sát. Sâu bệnh lá, thân, gây thiệt hại nhiều là điều kiện hỗ trợ cho bệnh xâm nhập và lây nhiễm phát triển thêm nhiều hơn. Bệnh phát sinh, phát triển còn liên quan tới ẩm độ của đất. Nói chung đất có ẩm độ 60% phù hợp cho ngô thì bệnh ít phát triển hơn so sánh với đất có ẩm độ thay đổi thất thường khi quá khô (<10%) hoặc khi quá ẩm (>80%). Bệnh cũng phát triển nhiều hơn ở các ruộng ngô trồng dầy, bón nhiều đạm vô cơ.

3/ Giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ bệnh ung thư ngô (Ustilago zeae Ung)

+ Dọn dẹp sạch những bộ phận cây bị hại trên ruộng đồng. Làm vệ sinh sạch sẽ ruộng ngô, nhất là ở các khu vực đã bị nhiễm bệnh nhiều năm để tiêu huỷ nguồn gây bệnh ở dạng bào tử hậu trong những u vết bệnh trên lá, thân, bắp. Tiếp đến cày bừa kỹ đất. Ngâm nước hoặc để đất ướt cho bào tử chóng mất sức nảy mầm.

+ Hạt để cây giống lấy ở ruộng không bị nhiễm bệnh, ở những ruộng ngô để cây giống nếu chớm có bệnh cần sớm ngắt bỏ những bộ phận có u sưng chưa vỡ ra đem xử lý đốt, rồi phun dung dịch 1 – 2% TMTD hoặc một số loại thuốc như Bayleton 25WP (0,4 – 0,5 kilogam/ hecta ); Dithan M45,80 WP (1,5 – 2 kilogam/ hecta ); Score 250ND (0,3 – 0,5 l/ hecta )… 7 – 10 ngày xưa và sau khi trỗ cờ. Xịt thuốc ngăn ngừa, diệt trừ sâu bệnh lá, thân, bắp.

+ Hạt giống xử lý bằng Bayphidan 10 – 15g.a.i/tạ hạt hoặc, TMTD 0,3 kilogam /tạ hạt.

+ Triển khai luân canh ngô với nhiều loại cây trồng khác (lúa), thời gian ít nhất 2 năm mới trồng lại ngô. Đồng thời lựa chọn trồng những giống tương đối giống kháng bệnh. Đẩy mạnh chăm sóc, bón thúc kali, xới vun cẩn trọng tránh gây sây sát đến cây.

+ Thực thi giải pháp kiểm dịch chặt chẽ. Bệnh phấn đen ngô trước đây ở nước ta đã được coi là một trong những đối tượng kiểm dịch. Đối với những giống ngô nhập nội cần phải tiến hành kiểm tra nguồn gây bệnh trên hạt, không nhập hoặc là phải tiệt trùng triệt để hạt giống, trồng trong những nơi quy định để tiếp tục kiểm tra và phòng diệt trừ bệnh. Việc trao đổi chuyển vận hạt giống cần tuân thủ những thủ tục kiểm dịch. Những giống ngô mới trồng ở nước ta đều bị nhiễm bệnh nặng hơn những giống địa phương cũ bởi vậy cần quản lý giống theo vùng, bao vây diệt trừ, ngăn ngừa bệnh lây lan rộng.