Sự sinh trưởng và phát triển của cây khoai lang

1/ Những giai đoạn phát triển và sinh trưởng của cây khoai lang

Phát triển và sinh trưởng là hai quá trình thống nhất trong mối quan hệ thúc đẩy cây trồng hoàn tất chu kỳ sống của chính nó. Cây khoai lang có tính đặc trưng là bộ phận thu hoạch (củ) không phải là cơ quan sinh thực mà do cơ quan sinh dưỡng (rễ) phân hoá mà thành. Mặt khác mối quan hệ giữa hai quá trình này vừa có công dụng đẩy nhanh vừa có công dụng khống chế lẫn nhau. Cho nên để có năng suất thu hoạch khoai lang cao, cần ảnh hưởng những giải pháp kỹ thuật nhằm thúc đẩy cả hai quá trình này phát triển thuận lợi.

Dựa trên các đặc tính đa phần và đòi hỏi ngoại cảnh có thể chia phát triển và sinh trưởng của câykhoai lang ra làm 4 giai đoạn.

1/1/ Giai đoạn mọc mầm ra rễ của cây khoai lang

a) Đặc tính

Trong hoàn cảnh thuận lợi, từ 5 – 7 ngày sau khi tiến hành trồng khoai lang bước đầu ra rễ từ những mắt đốt trên thân, nhưng mầm thì phát triển chậm hơn.

Đặc tính đa phần của giai đoạn này là quá trình phát triển của rễ con, mầm của đỉnh sinh trưởng ngọn. Một vài rễ con bắt đầu phân hoá thành rễ củ, bộ phận thân lá phía trên mặt đất phát triển chậm. Nhiệt độ trong không khí càng cao thì càng có lợi rất nhiều cho giai đoạn sinh trưởng này. Nhiệt độ phù hợp 20 – 250C. Giai đoạn này nếu nhiệt độ xuống bên dưới 150C thì khoai lang sẽ chậm ra rễ và mọc mầm; nếu nhiệt độ xuống thấp hơn thế nữa và nối dài trong 5 – 7 ngày có thể dẫn tới dây khoai lang bị chết; ẩm độ đất 70 – 80% ẩm độ nhiều nhất ruộng đồng, đất thoáng. Bên cạnh đó chất lượng dây giống cũng là một nhân tố quan trọng tác động tới khả năng mọc mầm ra rễ của khoai lang.

Để có thể bảo đảm cho giai đoạn mọc mầm ra rễ phát triển thuận lợi cần phải lưu ý tới chất lượng dây giống khi trồng, cách làm đất lên luống, thời vụ và phương thức trồng.

b) Những giải pháp kỹ thuật ảnh hưởng đến mọc mầm, ra rễ khoai lang

Trong cách trồng cây khoai lang, vấn đề trước tiên là cần bảo đảm sau khi tiến hành trồng tỷ lệ cây sống đạt được 100%, là cơ sở để cây khoai lang mọc mầm ra rễ thuận lợi. Để đạt được đòi hỏi đó trong sản xuất cần chú ý tới những vấn đề sau:

– Cách làm đất phải bảo đảm tơi, xốp, thoáng trong hoàn cảnh vụ Đông để kịp lúc vụ phải trồng khoai trên đất ướt thì nhất thiết trước khi đặt dây trồng phải có một lượng đất bột rải lên đỉnh luống nhằm gây giảm bớt ẩm độ trên luống, tạo độ thoáng giúp dây khoai lang ra rễ tốt.

– Chất lượng dây giống tốt: Dây bánh tẻ; không nên trồng dây già, dây gốc, dây đã ra rễ, ra bông trước.

– Chọn thời vụ và thời điểm trồng phù hợp, bảo đảm nhiệt độ từ 150C trở lên. Nhiệt độ càng cao càng có lợi rất nhiều cho dây khoai lang mọc mầm ra rễ.

– Cách trồng: Nếu điều kiện nhiệt độ và ẩm độ đất thuận lợi thì trồng dây phẳng dọc luống. Sau khi trồng xong phải ấn chặt cổ dây. Nếu điều kiện nhiệt độ và ẩm độ không thuận lợi có thể chọn phương thức trồng dây áp tường để có thể bảo đảm tỷ lệ dây sống cao.

– Sau khi tiến hành trồng 10 – 15 ngày nên xới xáo nhẹ xung quanh gốc dây để rễ phát triển thuận lợi.

1/2/ Giai đoạn phân cành kết củ khoai lang

a) Đặc tính

Đặc tính đa phần của giai đoạn này là rễ con tiếp tục phát triển và đạt đến mức nhiều nhất vào cuối giai đoạn này, rễ củ tiếp tục phân hoá tạo thành, cuối thời kỳ này số củ trên một cây đã có xu hướng ổn định (củ hữu hiệu); bộ phận thân lá phía trên mặt đất, nhất là cành cấp 1 bắt đầu phát triển nhanh dần.

Nhiệt độ phù hợp cho giai đoạn này là 25 – 28^oC, nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp đều bất lợi cho quá trình phân hoá tạo thành củ; ẩm độ đất 70 – 80% ẩm độ nhiều nhất ruộng đồng, nhu cầu nước của cây khoai lang bắt đầu được tăng lên nhưng ẩm độ đất cũng chỉ 70 – 80% ẩm độ nhiều nhất ruộng đồng, bảo đảm độ thoáng khí trong luống khoai. Bên cạnh đó một đòi hỏi quan trọng trong giai đoạn này là dưỡng chất cho cây trồng (phân bón). Để giai đoạn này phát triển sinh trưởng thuận lợi cần chú ý tới việc xới xáo làm cỏ, vun, bón thúc và tưới nước cho cây khoai lang.

b) Những giải pháp kỹ thuật ảnh hưởng đến giai đoạn phân cành kết củ khoai lang

Mục đích đa phần giai đoạn này là cần tạo điều kiện thuận lợi để đạt được số củ hữu hiệu cao nhất.

– Số củ trên một cây đa phần dựa vào đặc điểm của giống, tuy vậy cũng cần lưu ý đến những điều kiện sau đây nhằm thúc đẩy quá trình phân hoá tạo thành củ thuận lợi:

– Đất trong luống phải tơi xốp thoáng. Nếu đất bị dí cần phải tiến hành xử lý xới xáo bảo đảm đất tơi xốp, củ phân hoá thuận lợi.

– Lưu ý đến thời vụ để trồng. Ở các thời vụ để trồng nào vào giai đoạn này có điều kiện nhiệt độ khá cao (22 – 240C) và đặc biệt chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm lớn sẽ bảo đảm cho sự tạo thành củ thuận lợi.

– Làm luống cao lớn, nở sườn cũng là một điều kiện thuận lợi giúp củ tạo thành tốt.

1/3/ Giai đoạn sinh trưởng thân lá khoai lang

a) Đặc tính

Đặc tính đa phần giai đoạn này là tốc độ phát triển thân lá – bộ phận phía trên mặt đất tăng nhanh chóng. Thân chính vươn dài, cành cấp 1 và cấp 2 phát triển mạnh để hình thành bộ khung thân lá hoàn chỉnh; tốc độ lớn của củ bắt đầu tăng. Diện tích lá tăng nhanh, đạt đến trị số nhiều nhất, tiếp đến bắt đầu hạ xuống dần dần. Sự phát triển thân lá, nhất là diện tích lá ở giai đoạn này có liên quan chặt chẽ đến tốc độ lớn của củ.

Nói chung nhiệt độ càng cao, sinh trưởng thân lá càng mạnh; nhiệt độ phù hợp cho giai đoạn này là 28 – 30^oC. Nhu cầu nước của cây khoai lang được tăng lên cực kỳ nhanh và gia tăng nhiều nhất khi thân lá đạt tới trị số cao nhất. Tuy vậy để củ phát triển thuận lợi, ẩm độ đất giai đoạn này cũng cần bảo đảm 70 – 80% ẩm độ nhiều nhất ruộng đồng.

Trong giai đoạn này khoai lang cũng cần nhiều dưỡng chất nhất là đạm để phát triển thân lá và kali để củ lớn.

Để tạo cơ hội cho giai đoạn này phát triển sinh trưởng thuận lợi cần ảnh hưởng những giải pháp kỹ thuật phù hợp như bấm ngọn, nhấc dây, cày xả luống và vun, bón phân thúc và tưới nước.

b) Những giải pháp kỹ thuật ảnh hưởng đến sinh trưởng thân lá cây khoai lang

Sự phát triển thân lá của khoai lang phải tuân thủ quy luật: Từ sau khi củ hữu hiệu đã ổn định, thân lá khoai lang bắt đầu phát triển nhanh, khối lượng thân lá tăng dần cho đến lúc đạt trị số nhiều nhất (khoảng sau khi tiến hành trồng 80 – 90 ngày đối với giống trung bình và dài ngày) tiếp đến dần dần hạ xuống cho tới thu hoạch.

Để có thể bảo đảm sự phát triển phát triển này, trong sản xuất cần chú ý những giải pháp sau đây:

– Bón thúc đạm sớm: Thường bón thúc 2 lần (20 – 30 ngày sau trồng và 45 – 60 này sau trồng) nhằm thúc đẩy thân lá phát triển nhanh.

– Bón kali muộn (sau trồng 45 – 60 ngày và 80 – 90 ngày) nhằm ngăn ngừa sự phát triển thân lá, đồng thời có công dụng giúp củ lớn nhanh.

– Bảo đảm ẩm độ phù hợp (70 – 80%). Nếu thiếu ẩm cần phải tưới, có thể tưới rất nhiều lần để có thể bảo đảm nâng cao năng suất.

– Bấm ngọn nhấc dây để ngăn ngừa sinh trưởng thân lá.

1/4/ Giai đoạn phát triển củ khoai lang

a) Đặc tính

Đặc tính đa phần của giai đoạn này là khối lượng củ được tăng lên cực kỳ nhanh, nhất là vào thời kỳ cuối khi thân lá phát triển chậm dần và đi đến sụt giảm.

Nhiệt độ bình quân phù hợp cho giai đoạn này là 22 – 240C; sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm, giữa bề mặt luống khoai và độ sâu củ phát triển. Sự chênh lệch nhiệt độ này càng cao thì tốc độ lớn của củ càng nhanh. Nhu cầu nước ở giai đoạn này cũng được tăng lên, ẩm độ đất phù hợp là 70 – 80% ẩm độ nhiều nhất ruộng đồng. Nhu cầu dưỡng chất (nhất là kali) cũng được tăng lên cực kỳ nhanh; đất cũng phải thoáng khí.

Sự hình thành và phát triển củ chen kẽ với quá trình lớn lên thân lá nên những giải pháp kỹ thuật ảnh hưởng vào giai đoạn sinh trưởng thân lá cũng chính là phục vụ cho sự lớn lên của củ khoai lang. Điều cần chú ý là phải cung ứng đầy đủ kali vào lúc khối lượng củ bắt đầu tăng nhanh để khoai lang cho năng suất cao.

b) Những giải pháp kỹ thuật ảnh hưởng đến phát triển củ khoai lang

Sự phát triển của củ có quy luật ngược lại với sự phát triển thân lá. Khi thân lá bắt đầu hạ xuống là lúc tốc độ lớn của củ tăng nhanh. Cho nên các giải pháp kỹ thuật ảnh hưởng vào giai đoạn sinh trưởng thân lá đồng thời cũng có công dụng thúc đẩy sự hình thành và phát triển của củ. Ngoài giải pháp bón phân kali như đã nêu ở phía trên ở giai đoạn này cũng cần lưu ý ảnh hưởng những giải pháp kỹ thuật như sau:

– Cày xả luống và vun: Mục đích để tạo điều kiện tơi xốp trong luống khoai giúp củ phồng to nhanh.

– Ở những thời vụ dễ bị mưa ngập vào thời kỳ này (vụ Xuân trồng muộn, vụ Hè Thu) cần làm luống cao lớn, dễ thoát nước. Nếu gặp mưa úng ngập phải tiêu thoát nước ngay tránh khoai lang bị thối.

– Có giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ bọ hà hại củ.

– Thu hoạch kịp lúc để có thể bảo đảm năng suất, chất lượng củ.

2/ Mối quan hệ giữa sinh trưởng thân lá và phát triển củ

Đối với các loại cây khoai lang năng suất củ cao hay thấp phụ thuộc đa phần vào tình hình sinh trưởng thân lá tốt hay xấu. Cho nên giữa giai đoạn sinh trưởng thân lá và phát triển củ có một mối quan hệ cực kỳ mật thiết vừa có công dụng đẩy nhanh, vừa có công dụng khống chế.

Mối quan hệ này được gọi là mối quan hệ giữa hai bộ phận trên và dưới mặt đất và được ký hiệu: T/R.

2/1/ Mối quan hệ T/R

Để biết được trị số T/R của một ruộng khoai lang, người ta hay triển khai lấy mẫu xác định khối lượng chất khô của bộ phận thân lá (phía trên mặt đất) và bộ phận rễ củ (dưới mặt đất) ở các thời điểm từ sau khi tiến hành trồng đến lúc thu hoạch (mỗi lần xác định có thể cách nhau 15 – 30 ngày). Chữa số T/R là tỷ lệ giữa hai bộ phận này.

Đem những trị số T/R vẽ lên đồ thị sẽ có được đồ thị đường biểu diễn T/R. (Xem đồ thị đường biểu diễn T/R).

Dựa trên đồ thị đường biểu diễn T/R có thể rút ra những đánh giá sau:

– Đường biểu diễn T/R càng về sau càng thấy hạ dần chứng minh rằng sự phát triển của thân lá càng về sau càng chậm dần, trong lúc đó sự phát triển của củ càng nhanh dần.

– Đường biểu diễn T/R dốc sớm chứng minh rằng quá trình tạo thành củ triển khai sớm.

– Đường biểu diễn T/R càng dốc mạnh và nhanh thì quá trình tập trung vật chất vào củ càng mạnh.

– Điều khiển mối quan hệ T/R phát triển tốt hay xấu là khâu quan trọng trong kỹ thuật nâng cao năng suất khoai lang.

Dựa trên các kết quả thu được cho biết:

+ Trị số T/R ở giai đoạn đầu có thể thay đổi tuỳ giống và thời vụ để trồng… (trị số này thường xuyên lớn hơn 1)

+ Trị số T/R hạ dần từ khi trồng cho đến lúc thu hoạch.

+ Ở giai đoạn thu hoạch trị số T/R càng nhỏ càng tốt, thường tối ưu nhất khoảng 0,3 – 0,4/

Đồ thị đường biểu diễn T/R

2/2/ Quá trình lớn lên của củ khoai lang

a) Sự lớn lên của củ khoai lang trong một ngày đêm

Phan Văn Trì (Trung Quốc, 1962) đã nghiên cứu quá trình lớn lên của củ khoai lang trong một ngày đêm (vào thời kỳ củ khoai lang lớn nhanh nhất).

Kết quả thu được như sau:

Quá trình lớn lên của củ khoai lang trong một ngày đêm ( centimét )

(Nguồn: Tác vật học báo kỳ I 1964 – Tiếng Trung Quốc)

Ghi chú: Những số liệu được nhân lên 20 lần và tính bằng ( centimét ) theo chu vi củ.

Dựa trên kết quả số liệu thu được ở bảng trên ta có thể rút ra đánh giá: Trong một ngày đêm tốc độ lớn của củ khoai lang đa số là vào buổi tối từ 18 giờ đến 6 giờ. Như vậy có nghĩa là ban ngày nhiệm vụ đa phần của cây khoai lang là triển khai quang hợp sản xuất ra chất khô, buổi tối đa số là quá trình vận chuyển tích lũy vật chất khô vào củ.

b) Quá trình phồng to của củ khoai lang

Kết thúc giai đoạn phân cành kết củ số lượng củ của 1 cây khoai lang đã được xác định (củ hữu hiệu). Thường đối với giống ngắn ngày số củ hữu hiệu được xác định vào khoảng sau khi tiến hành trồng 30 ngày với giống trung bình và dài ngày khoảng trên dưới 40 ngày. Kết thúc giai đoạn này, cây khoai lang bước sang giai đoạn lớn lên của củ.

Quá trình lớn của củ khoai lang: Bắt đầu sau khi tạo thành củ hữu hiệu nối dài cho đến lúc thu hoạch. Trong toàn bộ giai đoạn này, thời kỳ đầu cho đến lúc thân lá đạt đến trị số nhiều nhất tốc độ lớn của củ chậm và tốc độ lớn của củ bắt đầu tăng nhanh kể từ sau khi thân lá hạ xuống cho đến lúc thu hoạch. Thời kỳ lớn nhanh nhất của củ khoai lang thường trong vòng một tháng trước khi tiến hành thu hoạch.

Khoai lang có đặc tính giai đoạn chín không rõ rệt. Do đó, trong sản xuất thường phải dựa trên thời gian sinh trưởng của từng giống mà quyết định thời gian thu hoạch để có thể bảo đảm chất lượng và năng suất củ. Nếu vì một nguyên do nào này mà nối dài thời gian cho thu hoạch, năng suất sẽ không được tăng lên nữa nhưng chất lượng của củ sẽ hạ. Đây chính là một vấn đề cần chú ý trong sản xuất khoai lang.