Rầy mềm (rệp cam)

Trên cam quýt có 2 loại rầy mềm gây bệnh đa phần: Toxoptera aurantii và Toxoptera citricidus. Cả 2 loài trên thuộc họ Rầy Mềm (Aphididae), bộ Cánh Đều (Homoptera).

1/ Phân bổ của 2 loại rầy mềm (rệp cam) Toxoptera aurantii và Toxoptera citricidus

Rầy mềm được ghi nhận tìm thấy ở những quốc gia trồng cam quýt trên toàn cầu như Ấn Độ, Đài Loan, Đại Hàn, Inddoonessia, Malaysia, Miến Điện, Nhật, Sri – Lanka, Trung Quốc, Philippines, Úc Châu.

2/ Ký chủ của 2 loại rầy mềm (rệp cam) Toxoptera aurantii và Toxoptera citricidus

– Ngoài cam quýt, những loài rầy mềm còn gây bệnh trên cây chanh, nhưng không quá quan trọng, ở trên mảng cầu, mít. Riêng loài Toxoptera aurantii còn có khả năng sống trên cây ca cao, cây thuộc họ bầu bí, dưa,…

3/ Đặc tính hình thức biểu hiện ra bên ngoài và sinh học của 2 loại rầy mềm (rệp cam) Toxoptera aurantii và Toxoptera citricidus

3/1/ Toxoptera aurantii Boyer de Fonscolombe

– Thành trùng có 2 dạng như những rầy mềm khác:

+ Dạng có cánh: chân và râu đầu màu vàng nâu hơi nhạt, cuối mỗi đốt màu nâu.

+ Râu đầu có 6 đốt, ngắn hơn cơ thể. Cơ thể dài từ 1,44 – 1,80 milimét. Vòi chích hút nối dài đến đốt chậu sau. Ống bụng dài màu nâu đến nâu đỏ gần như nâu sẫm. \

– Dạng không cánh: Cơ thể dài 1,7 – 1,8 milimét, màu nâu đỏ. Râu đầu 6 đốt.

3/2/ Toxoptera citricidus Kyrkaldy

– Thành trùng có 2 dạng:

+ Dạng có cánh: Cơ thể từ màu nâu đỏ đến đen, nhưng ngực đậm hơn. Râu đầu ngắn hơn cơ thể, màu nâu đỏ, chân và đoạn cuối của râu màu trắng, những đoạn nối những đốt râu cũng màu trắng. Chiều dài cơ thể từ 1,6 – 2,1 milimét, rộng từ 0,8 – 1 milimét. Vòi chích hút nối dài khỏi đốt chậu chân sau, đốt cuối vòi nhọn và đẹp. Những chân màu sậm, riêng đốt chày màu nhạt. Bụng màu nhạt, có rất nhiều đốt đạm nằm không tập trung. Ống bụng dạng trụ màu đậm.

+ Dạng không cánh: Cơ thể màu nâu đỏ, lớn hơn dạng có cánh, chiều dài từ 1,7 – 2,1 milimét, rộng từ 1,1 – 1,35 milimét. Ở trên cơ thể có rất nhiều lông dài và nhiều đốm màu không tập trung. Loài này thường đẻ con. Một rầy mềm cái có khả năng đẻ từ 1 – 16 con trong một ngày và đẻ trên 100con trong suốt thời gian sống là 12 – 33 ngày. Ấu trùng thay da 4 lần trong thời gian từ 4 – 16 ngày tùy điều kiện môi trường và thức ăn. Dạng có cánh phát triển khi thức ăn non mềm, trong điều kiện khí hậu phù hợp. Rầy mềm hoàn tất tuổi đời khoảng 3 tuần, nếu gặp điều kiện thích hợp có thể 12 thế hệ trong vòng 1 năm.

4/ Tập quán sinh sống và cách gây bệnh của 2 loại rầy mềm (rệp cam) Toxoptera aurantii và Toxoptera citricidus

– Cả ấu trùng và thành trùng đều gây bệnh cho cây bằng phương pháp hút và chính nhựa lá và cành non gây giảm khả năng phát triển của cây. Lá non bị cong và biến đổi về hình dạng.

– Đồng thời gây bệnh của rầy mềm cũng khiến cho quả bị chín sớm và hạ chất lượng. Bên cạnh đó phân do rầy mềm thải ra chứa đường sẽ cuốn hút nấm đen tới đóng trên thân hay lá sẽ gây giảm khả năng quang hợp của cây.

– Rầy mềm có nguyên nhân lây bệnh “ Tristeza”. Lá bị nhiễm bệnh Tristeza trông cực kỳ giống dấu hiệu cây bị thiếu dinh dưỡng và rễ cây bị suy giảm, tiếp theo là chết những cành non. Capoor và Rao (1967) đã ghi nhận là chỉ cần 3 rầy mềm đủ để gây bệnh 100% cây. Khi chích hút cây bị bệnh, rầy chỉ cần khoảng một phút để chích hút virus vào cơ thể và chỉ cần khoảng 3 phút là có thể lây bệnh sang cho cây mạnh. Tuy vậy, virus này không có thể lưu tồn lâu bên trong cơ thể rầy và có thể không còn khả năng lây bệnh sau 24h.

5/ Giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ 2 loại rầy mềm (rệp cam) Toxoptera aurantii và Toxoptera citricidus

– Rầy mềm có cực kỳ nhiều thiên địch,. Nếu thiên địch không khống chế được mật số rầy có thể dùng một số loại thuốc trừ sâu thông dụng để trị, tuy vậy rầy cực kỳ dễ phát triển mật số trở lại vì khả năng sinh sản cực kỳ cao và do đó nên rầy mềm có thể lây bệnh từ cây này sang cây khác một cách đơn giản.

–  Cắt tỉa và tiến hành thiêu hủy cành vượt, cành có rất nhiều rầy, tạo thoáng đãng.

–  Tưới đủ ẩm và cung ứng đầy đủ dưỡng chất cho vườn cây.

–  Cần theo dõi vườn liên tục, nhất là vào những đợt cây cam ra đọt non, nếu nhận thấy rầy có mật số cao thì có thể dùng thuốc hóa học để phun xịt. Những hoạt chất có thể dùng như Pymetrozin, Dầu khoáng D-C-Tron Plus 98,8 EC; Vibamec 1/8EC hoặc 3/6EC; Virofos 20EC; Bascide 50EC; Trebon 10 EC; Supracide 40 EC; Suprathion 40EC… Về liều lượng và hướng dẫn sử dụng bạn có thể đọc chỉ dẫn của hãng sản xuất có in sẵn trên bao bì.

Chú ý: Tránh xịt thuốc tràn lan, mà chỉ xử lý trực tiếp vào các chỗ có rầy bu bám (đọt non, lá non, cành non…) để bảo tồn những loài thiên địch quan trọng trong vườn như bọ rùa đỏ, kiến 3 khoang, ong ký sinh…