Quy ước thẩm mỹ, ý nghĩa con số sử dụng trong nghệ thuật cây cảnh (bonsai)

1/ Quy ước thẩm mỹ về cây cảnh nghệ thuật

Một cây dáng thếbonsai đẹp là loại cây có sự hài hòa hài hoà toàn diện từ việc tạo dáng, kỹ thuật uốn nắn cây đến sự chọn lựa chậu và trưng bày. Để có các đòi hỏi có một vài quy tắc tạo hình sau

1/1/ Các quy ước cơ sở

– Nguyên tắc hài hòa hài hoà: Nguyên tắc này biểu thị sự hài hòa hài hoà về đường kinh gốc, thân và cành, hài hoà với kích cỡ chậu, màu sắc chậu tạo sự phối màu, đường nét được tôn thêm..

– Nguyên tắc tỷ lệ – kích cỡ: Kích cỡ thân, cành, chiều dài thân cành, độ lớn của tán… kích cỡ của cây so sánh với chậu, vị trí trồng cây trong chậu.

– Nguyên tắc thị giác:

+ Mặt trước: Đề cập đến điểm để ý cây hay mặt trước của cây, vì mỗi cây chỉ một điểm thể hiện hết nét đẹp của cây từ gốc rễ đến thân cành và lá cây.

+ Màu sắc: hình dạng, màu lá, vỏ cây với màu sắc chậu, sự kết hợp màu sắc những vật bao phủ, bài trí như cỏ rêu hay ngôi chùa, hòn đá…

+ Nguyên tắc trồng cây, sắp xếp cây: Vị trí trồng cây trong chậu (Cây lớn trồng ở gần, cây nhỏ trồng xa, những cây không nên trồng cùng trên một dường thẳng ngang theo chậu…), sự phân cành( cây phía bên ngoài cành tàn ngả ra ngoài để đón ánh sáng), phông nền khi trưng bày cây.

1/2/ Một vài quy ước cụ thể

1/2/1/ Rễ cây

– Rễ nổi phía trên mặt đất, nhìn rõ nơi xuất phát (lộ căn- phơi căn)

– Rễ phân bổ đều xung quanh gốc thân tạo sự vững chãi cho thân và sự kiếm tìm thức ăn.

Riêng với dáng hoành – bán huyền hay huyền – thác đổ;… thì rễ tập trung phía đối mặt với hương nghiêng tạo sự cân bằng.

– Rễ không mọc quặt vào thân, mọc bên này vòng sang bên kia.

– Rễ không những mọc ở 1 phía của thân

1/2/2 Thân cây

– Vỏ cây biểu thị sự già nua, trưởng thành như mốc mác, sần sùi u bướu, nứt nẻ…tạo vể từng trải sự phong sương đây là nét đẹp của cây

– Vỏ không có vết sẹo dây cuốn trên vỏ

– Màu sắc, hình dáng vỏ thích hợp với màu chậu

Thân cây thể hiện sự già nua và bộ rễ cây đẹp

– Gốc lớn hơn thân và ngọn (thân bồ ngọn chỉ) phần dưới đầy đặn càng tăng cường thêm vẻ trưởng thành cho cây

– Thân có những hình dạng ổn định, thích hợp với cấu trúc cành và màu sắc vỏ

Thân cây hài hòa

1/2/3/ Cành, tán lá

Cành là cấu trúc thể hiện rõ dáng thế muốn thể hiện của cây, cây dáng thế đẹp cành phân bổ như sau;

– Cành phân bổ xoắn trôn ốc từ dưới lên phía trên

– Kích cỡ cành có độ lớn hạ dần từ dưới lên phía trên, cành lớn bên dưới cảnh nhỏ ở phía trên

– Chiều dài cành có độ dài hạ dần từ dưới lên phía trên

– Độ lớn của mỗi cành theo quy luật lớn ở gốc và thon dần về phía ngọn cành

– Những cành không xuất phát từ 1 điểm, cành mọc song song không phát triển, cành không được mọc kiểu xương cá

– Cành không mọc ở chỗ lõm của thân (phần âm của thân)

– Cành/ nhánh 1 sắp xếp gần vuông góc với mặt trước, nhánh thứ 2 tạo voí mặt trước nửa góc vuông (góc 450), nhánh 3 nằm phía mặt sau của thân tạo cho cây chiều sâu

– Những cành tán của cây hình thành 1 hình tam giác

• Kỹ thuật lấy cành

– Lấy cành nằm sát góc chuyển của thân hoặc ngay đỉnh của góc chuyển

– Không lấy cành ở ngay sau góc chuyển

– Không lấy cành ở giữa 2 góc chuyển

– Không lấy cành ở phía trên góc chuyển

+ Khi cắt vát thân để tạo ngọn mới

– Lấy cành liền sát mặt cắt đối mặt với ngọn mới

– Không lấy cành đối mặt với mặt cắt vì cùng phía với ngọn + Cành dưới cùng lấy 2/3 chiều cao cây

+ Cành dưới cùng bự nhất rồi hạ dần lên phía trên theo độ hạ của thân cây (dường kính cành = 2/3 đường kính thân nơi tiếp giáp)

+ Khoảng cách những cành hạ dần từ dưới lên phía trên

+ Hai cành liên tục không được trùng hướng

Tán cây là một trong các nhân tố hình thành nét đẹp hoàn thiện cho cây, căn cứ theo dáng cây, ý tưởng định thể hiện mà có một vài kiểu tán:

• Những kiểu tán cây sắp xếp tán lá theo dáng thế cây

– Dáng thẳng, dáng nghiêng, hơi nghiêng nhìn những cành tán nằm ngang

– Dáng huyền nhai – thác đổ sắp xếp cành tán nằn 2 bên cành uốn lượn, ngọn hơi vươn lên tạo sự mềm mại uốn lượn

– Kiểu gió đùa – bạt phong: Thân nhánh tạt về một bên, thân nghiêng theo hướng gió. Nếu bạt phong hồi đầu thì ngọn hơi quay ngược lại hướng gió thổi

– Kiểu văn nhân: Thân cao mảnh song bền vững, những nhánh thưa, mảnh và dài chia thành những khối rõ ràng. Nhằm tạo sự mảnh khảnh nhưng kiên cường vững trãi.

– Kiểu đa thân một gốc nhiều thân: có thân chính là trung tâm của bố cục, lớn hơn những thân con, những nhánh năng ngang, song che lấp nhau, mỗi cây có một không gian riêng, ngọn cao thấp khác nhau nhăng tạo cảm giác sâu xa.

– Dáng rừng cây nhiều thân từ nhiều gốc: Số thân là số lẻ, thân lớn ở mặt trước thân nhỏ phía sau, ngọn cây cao thấp khác nhau

2/ Ý nghĩa một vài con số sử dụng trong nghệ thuật cây cảnh

Trong nghệ thuật cây cảnh thì số cành, số thân thường hay được lấy theo số lẻ, đó là theo quan niệm phương đông số lẻ tương trưng cho sự trường tồn vĩnh cửu, ngoại trừ số 2 đó là sự biểu thị sự hoà hợp trời đất, âm dương… Đồng thời số chẵn thường không dùng là do quan niệm Sinh – Lão – Bệnh – Tử..

Chúng tôi giới thiệu một vài ý nghĩa của những con số có thể thường sử dụng trong nghệ thuật cây cảnh để bẻ cành tạo tán, hay bày trí cây theo bộ..

* Số 2:

Biểu thị sự đối lập nhưng mang tính hài hoà lâu bền.

Âm và Dương đối lập nhưng hài hoà: Trời – Đất; Ngày – Đêm; Nam- Nữ..

* Số 3:

Thể hiện mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, các nét truyền thống văn hoá trong quan hệ trên dưới, gia đình… và có nhu cầu của con người trong đời sống

+ Tam tài: Thiên – Địa – Nhân

+ Tam tai: Thuỷ – Hoả – Phong

+ Tam đa: Phúc – Lộc – Thọ (Nhiều con cháu- tiền tài nhiều – sống lâu sử dụng 3 cây hay 1 cây có 3 tán hoăc 3 cây cùng gốc…)

+ Đông tàn tam hữu: Tùng – Trúc – Mai (Đại phu Tùng – Ngự sử Mai – Quân tử trúc)

+ Tam cương: Trung – Hiếu – Nghĩa (3 quy tắc của người đàn ông trong mối qua hệ Vua – tôi; trên dưới…)

+ Tam tòng: Phụ – Phu – Tử (3 quy tắc của người phái nữ trong quan hệ gia đình)

* Số 4:

Biểu thị sự bàn giao tiết trong năm, các niềm tin của con người trong đời sống vói các con vật linh thiêng trong đạo phật, mối quan hệ trong của sống

+ Tứ thời: Xuân – Hạ – Thu – Đông (Tùng – Cúc – Trúc – Mai; Lan – Sen – Tùng – Cúc)

+ Tứ linh: Long- Ly/ Lân – Quy – Phượng (Trúc hoá long – Mai hoá phượng – Liên hoá quy – Lựu hoá lân hay Đa – Sung – Sanh- Si)

+ Tứ đức: Công – Dung – Ngôn – Hạnh (Nữ công gia chánh- Dung nhan – Lời ăn lời nói – Đức hạnh)

* Số 5

Thể hiện quy luật vạn vật của trời đất, niềm tin tôn giáo, nguyên tắc cương thường của người con trai, ước mong của con người trong đời sống

+ Ngũ hành: Kim – Mộc – Thổ – Thuỷ – Hoả

+ Ngũ phương – ngũ đế: Đông – Tây – Nam – Bắc – Trung tâm

+ Ngũ phúc: Phúc – Lộc- Thọ- Khang – Ninh (Nhiều con cháu – tiền tài nhiều – sống lâu – gia dình an lành – sức khoẻ tốt; thường sử dụng thế cây 5 tán hay 1 bộ 5 cây)

+ Ngũ thường, ngũ luân: Nhân – Lễ – Nghĩa – Trí/ Tri – Tín (quan hệ đồi thường quan hệ trên dưới xã hội, hiếu nghĩa, tri thức kiến thức, tín nghĩa trong đời sống quan hệ).

* Số 7

Thể hiện mong uớc đối của con người đối với cuộc sống và xã hội

+ Thất hiền: 7 nhà hiền triết không màng đến công danh lợi lộc sống ở rừng Trúc lâm (Kê khang, Nguyễn Tịnh, Sơn đào, Hương tú, Lưu linh, Nguyễn Hàm, Vương mậu)

+ Bảy điều răn:

– Dưỡng nội khí: ít nói

– Dưỡng tinh khí: Kiêng sắc dục

– Dưỡng tạng khí: Kiêng nhổ nước bọt

– Giũ huyết khí: ít ăn thức ăn cây nóng

– Giữ can khí: Không gianạ hờn

– Giữ vị khí: không ăn uống quá độ

– Giữ tâm khí: Không lo nghĩ quá độ

* Số 9

Cửu phẩm: Thể hiện uớc mong gia đình dòng tộc được danh giá, có cuộc sống giầu sang được cậy nhờ khi khó khăn” Một người làm quan cả họ được nhờ”.