Cây ngò rí (rau mùi)

Những cách gọi khác nbsp;

– Tên khoa học: Coriandrum Sativum L.

– Tên gọi tiếng anh: Coriander

– Tên tiếng Đức: Coriandre, Korlander

Ở Việt Nam: cây ngò rí bắc bộ nước ta gọi là rau mùi, bên cạnh đó còn có một vài tên khác như: hương quy, nguyên tuy, ngổ thơm…

1/ Xuất xứ của cây ngò rí

– Có thể Ngò rí (rau mùi) là một trong các cây gia vị giai đoạn đầu được dùng bởi con người và được biết tới từ cực kỳ sớm, khoảng 5/000 năm trước Công Nguyên.

– Ngò rí là loại cây bản địa vùng Trung Đông và Nam Âu, và dần cũng biết đến ở Châu Á.

– Với đặc điểm dễ thích nghi với rất nhiều điều kiện sinh thái khác nhau mà cây ngò rí được canh tác khắp nơi trên toàn cầu, từ những khu vực Nhiệt Đới, Á Nhiệt Đới tới vùng Trung Đông, ở vùng khí hậu nhiệt đới, cây ngò rí sinh trưởng cực kỳ tốt nên được sử dụng để sản xuất với quy mô lớn.

– Ở nước ta, trước đây cây ngò rí được canh tác tập trung đa phần ở những khu vực phía Bắc, nhưng ngày nay loại rau này cũng được canh tác nhiều ở những tỉnh phía Nam sử dụng để ăn sống. Đặc trưng ở Bạc Liêu người dân đã ứng dụng vào sản xuất ở quy mô lớn và đạt được hiệu quả kinh tế cực kỳ cao.

2/ Giống cây rau mùi

– Là cây có trái tự khai, đây chính là loại cây hàng niên. Tùy điều kiện tự nhiên của các mùa vụ và kỹ thuật khác nhau mà ngò Rí có chu kỳ sinh trưởng cực kỳ khác nhau..

– Dựa theo cỡ hạt mà ngò Rí được chia thành 2 loại: Loại hạt lớn có kích cỡ từ 3-5 mmm và hạt hạt loại nhỏ có kích cỡ dưới 3 milimét. Hàm lượng dầu và hướng dẫn sử dụng của 2 loại này cũng khác nhau. Loại hạt lớn được canh tác nhiều ở vùng Cận nhiệt đới và Ôn đới ( Ấn Độ, Ma Rốc, Ai cập) có chu kỳ sinh trưởng ngắn và hàm lượng dầu thấp, thường dưới 1% loại này thường hay được nghiền và trộn với sản phẩm khác. Loại hạt nhỏ được canh tác ở các khu vực ôn đới lạnh hơn ( Trung và Đông Âu), có chu kỳ sinh trưởng dài và chứa đựng nhiều dầu, thường để trích tinh dầu.

3/ Đặc điểm thực vật của cây ngò rí

– Cây ngò rí là thảo mộc có lá, hoa, trái cực kỳ đẹp và đặc biệt, có nơi trồng trong vườn ươm làm cây cảnh bài trí.

Đặc tính thực vật học của cây ngò rí

3/1/ Rễ cây rau mùi

– Cây ngò rí có rễ cọc, thô, hơi sằn sùi, màu nâu nhạt, có hình dáng giống như củ cà rốt, dài trung bình 10 centimét. Dựa theo giống và điều kiện đất mà rễ có thể phát triển dài hơn. Từ rễ chính mọc ra nhiều rễ nhỏ, tập trung nhiều nhất là ở phần tiếp xúc giữa thân và rễ, các rễ cây đễ bị đứt nên cũng có tiềm ẩn nguy cơ nấm bệnh tấn công. Rễ ăn cạn, chịu úng kém.

Rễ cây ngò rí

3/2/ Thân ngò rí

– Thân ngò rí cao từ 40-58 centimét, tròn xốp, có rất nhiều đốt, ở mỗi đốt mang lá và cành. Tán rộng từ 20- 40 centimét. Vỏ có màu xanh, hơi tím. Ở phần gốc có màu sậm hơn phần ngọn, ruột thân màu trắng lốp. Tử khi gieo đến trước ra hoa lòng thân ngắn và chỉ bắt đầu vươn cao khi cây trồng được khoảng 30 ngày (khi chuẩn bị ra hoa ).

3/3 Lá cây ngò rí.

– Lá mọc giai đoạn đầu hình mũi mác, còn lá kế tiếp có hình dáng giống như hình của bàn nạo dừa nên nông dân thường gọi là loại lá bàn nạo. Lúc cây còn nhỏ, thân chưa vươn cao lá có bẹ lớn ôm thân, phiến lá như một cái quạt với các thùy lớn màu xanh xám. Khi cây vườn cao chuẩn bị ra hoa lá nhỏ lại, phiến lá hình sợi màu xanh sáng, có hương thơm.

Lá cây ngò rí

3/4 Hoa ngò rí ( Rau mùi )

– Phát hoa ngò Rí hình tán, có từ 3 đến 10 hao nhỏ, màu hơi hồng tím, xanh nhạt hay trắng tùy giống. Hoa có 5 cánh với hình dáng không bình thường, có 5 tiểu nhị, 5 lá dài và 2 vòi nhị, còn các tán hoa sau chỉ có hoa đực. Thường các hoa lưỡng tính có nhị đực trưởng thành trước nhụy cái. Sau khi nhị đực già, vòi nhụy mới bắt đầu nhận phấn nên hoa không tự thụ phấn được mà sự thụ phấn xẩy ra là nhờ hạt phấn từ các cây khác do côn trùng mang tới. Tuy vậy, phấn cũng có thể được cung ứng bởi các hoa đực trên cùng một cây, kỹ thuật thụ phấn này yêu cầu khi không cần nhờ đến côn trùng vì hoa đực nằm ở vị trí cao hơn, khi hạt phấn tung ra rớt xuống với các hao cái nằm phía dưới.

Hoa của cây rau mùi

– Hạt phấn được sinh ra từ các túi phấn màu tím và mật hoa được tiếp ra nêm ướm, cả hai có công dụng cuốn hút ong, bướm trong giai đoạn nở hoa, hỗ trợ cây thụ phấn. Cho dù pột phần hoa ngò Rí có thể thụ phấn, nhưng nuôi ong trong vùng  trồng sẽ nâng cao khả năng đậu trái từ 50- 70%

3/5 Trái cây ngò Rí ( thường gọi là hạt)

– Trái là bế quả thường có hình cầu, khi còn non màu xanh nhạt, bóng láng, khó ngửi. Khi chín có màu nâu nhạt và có hương thơm, với một đầu hơi nhọn còn đàu kia bằng phẳng. Ở trên vỏ trái có gân sọc và đây chính là vị trí trái nứt để bung ra hai hạt màu tắng sữa. Thông thường thời gian từ khi ra hoa đến khi hạt chín khoảng 25-30 ngày. Kích cỡ trái khoảng 3-5 milimét. Trọng lượng trung bình tue 1000 trái khoảng 9 g. Trái có chứa khoảng 1% tinh dầu, 5% tro, malic acid và chất béo. Hàm lượng tinh dầu trong trái đát quan trọng đối với việc trồng trọt loại cây này.

Trái còn gọi là hạt cây ngò rí

4/ Tác dụng đem lại từ cây ngò rí

Toàn bộ những bộ phận của ngò rí đều được dùng từ thân, lá, hạt, rễ. – Trong 100 g hạt ngò rí có khoảng 100g tinh bột, 20% chất béo, 10% protein     và khaorng 30 chất xơ, giầu vitamin và tinh dầu – Hạt được làm gia vị và được gọi là chất gia vị thiên nhiên cực kỳ an toàn cho người dùng. Khi sử dụng làm gia vị, hạt được xay mịn. Để gia tăng hương thơm khi dùng nên rang nhẹ trước khi xay – Bên cạnh đó hạt rau mùi còn được sử dụng để trích tinh dầu sử dụng trong công nghệ xà phòng, nước tăm, làm dầu thơm – Tinh dầu ngò rí có công dụng tốt cho hệ thần kinh, khống chế đường huyết, hạ cholesterol, để làm thuốc sổ – Bên cạnh đó trái ngò rí còn sử dụng trị đau bụng, viêm màng kết, thấp khớp – Thân và lá ngò rí được sử dụng chữa bệnh trĩ, nhức đầu, viêm sưng – Khi mụn nhọt, nghiền mịn hạt ngò rí thêm ít nước và đắp lên sẽ nhanh khỏi hẳn. – Ở Thái lan, rễ cây ngò rí được sử dụng để tạo thêm hương vị cho thịt và bột cà ri

– Lá ngò rí được thái nhỏ và dùng tươi, là gia vị không còn xa lạ trong những món như: canh, cháo, hầm,…