Cây Địa hoàng

Thuộc học hoa mõm chó (Scrophulariaceae).

1/ Nguồn gốc phân bổ, giá trị dược liệu

– Cây Địa hoàng có xuất xứ từ Trung Quốc, ngày nay tồn tại 2 loại trồng đại trà:

+ Loại Địa hoàng Hoài Khánh: Có lịch sử trồng lâu đời ở vùng Hà Nam – Trung Quốc nên đã lựa chọn được giống tốt có diện tích trồng cao và sản lượng lớn.

+ Loại Đại hoàng Kiền Kiều: Trồng nhiều ở Hàng Châu – Chiết Giang.

Bên cạnh đó còn có loài Địa hoàng Hồ Bắc.

– Địa hoàng là loại cây thuốc quý được mệnh danh là thân dược. Bộ phân sử dụng để làm thuốc là củ, dưới 2 dạng chính là Sinh địa và Thục địa.

+ Sinh địa (củ Địa hoàng sấy khô): Sinh địa có vị đắng, tính hàn, công dụng thanh nhiệt, mát máu, trị thương hàn, yết hầu sưng tấy, thổ huyết, Băng huyết, kinh nguyệt không đồng đều, năng lực của Sinh địa là bổ chân âm, lương nhiệt tình là bài thuốc bổ dương cường tráng.

+ Thục địa (Sinh địa đã được chế biến): là thuốc bổ tinh tủy, nuôi can thận, sáng tai mắt, đen râu tóc, là thuốc bổ tu dương cường tráng. Các người làm việc trí óc nhiều, lo nghĩ hại huyết, túng dục, hao tinh sử dụng cực kỳ tốt. Bên cạnh đó còn làm thức ăn mùa hè có công dụng bổ dưỡng cơ thể và  giải nhiệt.

Bên cạnh đó có công dụng với huyết quản, công dụng lợi tiểu, công dụng cầm máu, công dụng đối với vi trùng.

2/ Đặc tính thực vật học

– Lá: lá đơn mọc cách, màu xanh vàng, mọc vòng theo hình tròn ốc quanh thân. Xòe rộng phía trên mặt đất thành 1 hình gần tròn. Phiến lá của màu xanh, hình trứng ngược đến bầu dục dài, ngọn lá hơi tròn, đuôi lá tù, mép lá có răng cưa tù không đồng đều nhau.

– Thân lá: thân thảo, cây mọc cao 20 – 30 centimét, khi ra cây cao 40 – 50 centimét, vỏ thân màu xanh nâu. Toàn thân có lông tiết dài, mịn, màu tro bao trùm. Mỗi nách có mỗi mầm nhưng không phát triển.

– Địa hoàng thuộc loại rễ củ, sau trồng 8 – 10 ngày, rễ bắt đầu đâm ra ở củ hom.

+ Rễ tơ: Xuất hiện trên mầm của củ hom, và cả trên các rễ củ sau này, ít có thể tạo thành củ, nhiệm vụ chính là hút dưỡng chất cho cây. Rễ có kích cỡ ngắn rễ nhiều.

+ Rễ nửa chừng: có thể tạo thành củ, nhưng do điều kiện khí hậu, ngoại cảnh bất thuận là dễ dài và lớn hơn rễ tơ, tồn tại bất lợi vì nó tiêu hao dinh dưỡng.

+ Rễ củ: Thường hay xuất hiện sau trồng 45 – 50 ngày, tìm thấy ở mầm sát vết bẻ hoặc ở  ngay vết bẻ.

– Hoa, quả, hạt: hoa thường mọc thành chùm trên ngọn thân cây, đài hình chuông, phía trên nứt thành 5 cánh, tràng hình ống hơi uốn cong, đầu khía 5 cánh giống hình môi.

+ Quả bế đôi, hình tròn trứng dài 1,3 – 1/6 centimét, đường kính 0,6 – 0,9 centimét, có cánh dài bao búp.

3/ Những thời kỳ sinh trưởng

Thời gian sinh trưởng của cây từ 170 – 180 ngày gồm những giai đoạn sau:

– Giai đoạn nảy mầm: Vụ đông từ 15 đến 20 ngày, vụ xuân hè 25 – 30 ngày.

+ Thời điểm này cây giống yếu, sống nhờ dinh dưỡng củ cây con. Sinh trưởng thân lá chậm và phụ thuộc lớn vào ngoại cảnh như: ẩm độ đất, độ sâu lấp đất,…

– Giai đoạn phát triển thân lá: bắt đầu khi cây 4 – 5 lá thật.

+ Lúc đầu cây giống vẫn sinh trưởng chậm và phụ thuộc đa phần dinh dưỡng củ cây con.

+ Khi cây 6 – 7 sức sinh trưởng của thân tăng dần và phát triển mạnh mẽ khi cây có từ 9 – 10 lá.

+ Khi cây 24 – 25 lá tốc độ sinh trưởng chậm dần và gần như là dừng lại khi cây đạt đến số lá nhiều nhất 37 – 38 lá.

Chú ý: Bón đủ phân, ẩm độ và chăm sóc kịp lúc để cây sinh trưởng nhanh cho năng suất thân lá cao, tán lá rộng để đạt năng suất cao.

– Giai đoạn già chín: sau khi tiến hành trồng 100 ngày, sinh trưởng chậm dần, số lá đạt nhiều nhất, đường kính lá cực đại và chậm lại. Bộ phân Sinh địa có sự nhảy vọt về độ phình củ, và đạt đến độ lớn nhiều nhất. Ở trên ngọn cây hoa bắt đầu tạo thành và cây đồn dinh dưỡng để cho hoa phát triển gây ảnh hưởng nhiều đến chất lượng củ, nên ngắt hoa tập trung dinh dưỡng cho củ.

4/ Đòi hỏi sinh thái

– Nhiệt độ: Cây sinh trưởng tốt ở nhiệt độ 18 – 25 độ, nhiệt độ thấp hơn 10 độ cây sẽ ngừng phát triển lá biến đổi về hình dạng.

– Ẩm độ và lượng  mưa: đòi hỏi về lượng mưa không nhiều tập trung vào 2, 3 tháng đầu thuận lợi cho phát triển thân lá. Lượng mưa bình quân năm khoảng 700 – 800 milimét.

– Đất: ưa đất cát pha, đất phù sa, đất có độ phì cao, tầng trồng trọt sâu, độ pH: 5,5 – 7/