Nhân giống cây mai vàng vô tính – Xây dựng vườn ươm và biện pháp chiết cành

Giống như nhiều thực vật khác, có thể nhân giống mai bằng phương pháp giâm cành, chiết, tháp hoặc ghép. Một chồi non, một mắt ngủ, khi tháp vào cây cùng họ có khả năng sống và phát triển thành cây mới, cho hoa trái cùng đặc điểm với cây mẹ và có thể cho cây giống khác.

Trước đây khoảng gần một trăm năm, nghệ thuật chiết, ghép và giâm cànhcây kiểng nói riêng và cây ăn quả nói chung còn quá lạ lẫm đối với nghệ nhân thời đó. Do đó, ngày trước ông và bà mình chỉ biết nhân giống mai bằng phương pháp mà hiện nay chúng ta cho rằng thông thường nhất, đó là trồng bằng hạt.

Điểm mạnh: Cây giống giữ được trọn vẹn các đặc điểm của cây mẹ, nhưng không thể sản xuất đại trà với số lượng lớn.

1/ Xây dựng vườn ươm

1/1/ Vị trí vườn ươm

Vị trí vườn ươm không bị ngập úng, đây chính là điều tối quan trọng khi làm vườn ươm. Nền của vườn ươm bao giờ cũng phải cao hơn khu vực chung quanh để giúp tránh nước đọng lại làm thối cành giâm hoặc cành chiết,…

1/2/ Độ thoáng đãng

Chọn vị trí vườn ươm ở các nơi có gió nhẹ, để không khí không bị “tù”. Các chỗ ít thoáng đãng, cành giâm và chiết thường bị nấm, vi khuẩn tạo bệnh. Các chỗ có gió quá mạnh sẽ làm ẩm độ không khí trong vườn hạ nhanh, có khả năng làm cành giâm và chiết bị khô.

Vậy nên, nếu vị trí vườn ươm không đạt đòi hỏi thì phải chủ động sinh ra các nhân tố cấp thiết. Ví dụ: Nếu như không thoáng đãng thì phải sử dụng đến quạt gió, nếu gió quá mạnh thì phải sử dụng lưới che chắn chung quanh để cản bớt. Thậm chí việc che chắn còn có thể linh động theo tình hình của từng ngày.

1/3/ Ánh sáng và giàn che nắng

Do cành giâm bị cắt rời khỏi thân cây mẹ, nên ánh sáng quá gắt (cường độ cao) cành sẽ không sống được. Ngược lại thì các chỗ không có ánh sáng mặt trời rọi vào (nhất là buổi sáng sớm ) thì cũng không đạt đòi hỏi (cây sẽ mọc yếu ớt), trừ khi sử dụng đèn điện để tạo ánh sáng.

Nên làm giàn che để “lược” bớt ánh sáng mặt trời rọi vào khi nắng gắt. Tỷ lệ nắng còn khoảng 30% kể từ khoảng 8 giờ sáng đến khoảng 16 giờ chiều.

Nếu diện tích nhỏ (khoảng 20 m²) thì mái che có chiều cao khoảng 2,4 m. trường hợp diện tích lớn thì nâng chiều cao mái che lên (mái che cao giàn sẽ thoáng và ánh sáng sẽ lây lan đều). Theo kinh nghiệm, khi giàn ươm đã làm xong, đừng nên vội vàng ươm đồng loạt ngay mà phải ươm thử một ít, nhằm kiểm tra xem có đạt đòi hỏi không (nhất là trong các ngày nắng gắt).

Cách kiểm tra là triển khai ươm 5 – 10 chậu, cành giâm cứ để lá tất cả. Tiếp đến, tưới nước cả vườn ươm như thể đang chăm sóc cả vườn ươm. Nếu 2 – 3 ngày sau những lá của cành giâm thử chuyển sang màu vàng nhưng không bị khô thì đạt đòi hỏi. Còn ngược lại lá bị héo khô là không đạt đòi hỏi. Trong trường hợp này, cần phải xem lại nguyên do nào ẩm độ không khí không đạt đòi hỏi.

1/4/ Làm luống (liếp) ươm

Luống ươm có chiều dài dựa theo giàn ươm, nhưng chiều rộng nhiều nhất khoảng 1,2 m, nhằm tạo thuận lợi cho thao tác khi chăm sóc. Về chiều cao của luống, miễn sao đừng bị đọng nước là được. Mặt bằng của từng luống nên phủ bề mặt bằng cát để dưỡng ẩm (nếu có cỏ mọc cũng dễ nhổ). Lớp cát nên thấp hơn vòng bao xung quanh (viền) để làm chỗ dựa cho bao nylon hoặc chậu không bị đổ.

1/5/ Chậu, nguyên vật liệu trồng mai vàng

Ngày nay, ở trên thị trường có rất nhiều loại nguyên vật liệu để có chứa đất trồng (tạm gọi chung là chậu) gồm: Chậu đất nung, chậu nhựa, giỏ tre, túi ni lông, khay nhựa 105 lỗ

Chúng ta dùng loại nào cũng được, nhưng cần lưu ý đến những chi tiết sau:

Đừng nên sử dụng loại có kích thước quá lớn (sẽ dễ gây úng nước sau này, hao chất trồng và chiếm nhiều chỗ). Do cành mai không lớn, nên chúng ta chỉ chọn loại có chiều cao nhiều nhất khoảng 10 centimét, miệng chậu nhiều nhất cũng cỡ 10 centimét.

Nếu sử dụng túi nylon (nhựa), chúng ta nên chọn loại có màu đen (vì màu trắng hoặc màu khác có độ trong suốt, sau này rêu xanh phát triển). Túi nylon phải được bấm 8 – 10 lỗ ở phần đáy chậu.

1/6/ Giá thể trồng cây mai vàng

Giá thể trồng trong chậu ở thời kỳ ươm cành phải dưỡng ẩm tốt (nhưng không được đọng nước trong một thời gian dài 4 – 5 tháng). Vậy nên, Giá thể trồng nên sử dụng một trong một số loại sau:

* Tro trấu

Tro trấu là một trong các loại chất trồng cực kỳ tốt, do nó đạt những đòi hỏi kể trên. Nhưng lưu ý tro trấu phải đen (dạng than trấu), càng lớn càng tốt. Vì bị nát (nhuyễn) quá sẽ khiến cho úng nước và phải để hơn một tuần (kể từ thời điểm kéo ra khỏi lò đốt).

Nếu kéo ra dùng ngay sẽ làm cành giâm chết (bao gồm cả đã tưới nước cho nguội).

Do vỏ trấu mỏng, nên than trấu dễ gãy nát. Do đó, khi đổ vào chậu đừng nên nén quá chặt (nén chặt cũng gây nên úng nước).

Nên hỏi kỹ nguồn tro trấu, vì nếu sử dụng tro trấu của những lò muối thì mọi việc sẽ thất bại.

* Bột xơ dừa khô

Bột vỏ dừa sử dụng để ươm cành tương đối tốt. Nhưng nó có rất nhiều chất “chát” và có trường hợp bị mặn dễ làm hư cây. Để giải quyết các vấn đề này, chúng ta nên ngâm bột xơ dừa trong nước khoảng 1 – 2 ngày. Tiếp đến vắt cho ráo nước rồi đổ vào chậu.

Do bột vỏ dừa có thể dưỡng ẩm cực kỳ cao. Do đó, khi đổ bột vỏ dừa vào chậu phải nén hơi chặt (dễ).

* Cát

Cát xây dựng (loại xây) có hạt lớn vừa phải, sử dụng ươm cành cực kỳ tốt. Vì chúng dưỡng ẩm nhưng không gây đọng nước (đừng nên sử dụng cát vùng có nước mặn).

Với các loại nguyên vật liệu sử dụng để ươm cành nêu trên, gần như hoàn toàn không có chút đất và bất kể thứ phân bón nào cả. Vì sao vậy?

Bởi vì cành giâm ngay lúc này nó không “ăn uống” gì được hết. Nó chỉ cần điểm tựa để khi rễ mọc ra có chỗ mà bám vào ổn định và cần ẩm độ của không khí để cành không bị teo tóp lại.

Chỉ lúc nào cành giâm có rễ và lá thì lúc đó nó mới hút nước và phân bón. Và đến lúc đó chúng ta mới tính chuyện bón phân.

Việc bón phân sẵn vào thời kỳ này chẳng các vô ích mà còn có khả năng làm cành giâm bị chết vì những chất hóa học hoặc nấm mốc,…có trong phân bón thâm nhập vào vết cắt.

2/ Nhân giống cây mai vàng bằng cách chiết cành

Đối với biện pháp nhân giống hữu tính bằng gieo hạt, cây mai con lớn lên sau này sẽ có bộ rễ đẹp, nhưng khi ra bông sẽ không được đẹp như cây mẹ. Còn chiết cành thì cây mai chiết ra bông y như cây mẹ và nhánh chiết cũng được tương đối lớn, nhưng không có bộ rễ đẹp.

Nếu nhánh chiết mọc sát đất, thì cũng sử dụng dao cắt bỏ một khoanh vỏ rồi kéo nhánh xuống chôn dưới đất và đóng một cây móc để giữ nhánh chặt, cắm thêm một cây nọc giữ phần ngọn đừng cho lay động. Và cứ để yên như vậy, tưới ẩm hằng ngày, vài ba tháng sau, xới đất nhẹ xem rễ, nếu rễ mọc mạnh thì cưa cắt đem trồng.

2/1/ Thời gian chiết cành

Thời gian chiết cành nên chọn vào thời kỳ đầu mùa mưa. Và nên chọn lúc cây mai sắp hết pha động (lúc lá đã xanh đậm nhưng chưa già). Vì ngay lúc này còn lột vỏ cành mai được.

Vậy khi lá nó đang còn non (pha động) cực kỳ dễ lột, vì sao không chiết? Tuy dễ lột, nhưng nó cũng dễ liền da (do nhựa xuống nhiều) làm nó khó ra rễ. Mặt khác, phần lá non sẽ ngã sang màu vàng và khi đem trồng nó cực kỳ yếu.

2/2/ Chọn cành

Cũng như chọn cành để giâm, cành chúng ta dự định chiết là các cành ở vị trí từ ½ cây trở lên và phía có rất nhiều ánh sáng.

– Độ lớn: Đừng nên chọn cành chiết quá lớn. Chỉ nên chọn các đoạn cành phía ngoài cùng, nếu có phân nhánh càng tốt. Thường các đoạn cành này lớn khoảng bằng cỡ chiết đũa ăn cơm (nhưng phải có ít nhất khoảng 15 lá còn tốt).

– Độ dài: Độ dài đoạn cành chiết khoảng 20 – 30 centimét (hai đến ba tấc). Nếu cành dài quá và lá quá nhiều, sẽ xuống nhựa làm liền da (cành chiết không ra rễ được).

Tâm lý chung là, người ta muốn chiết cành lớn và dài, để khi đem ra trồng trong một thời gian ngắn, sẽ có một cây mai lớn. Tuy vậy, lớn thì có lớn nhưng mau lớn thì không. Vì khi được cắt rời khỏi thân mẹ, bộ rễ ít ỏi kia chưa đủ sức lo cho cái cành “quá khổ” đó được, làm cây mất sức, và với cây mai khi đã mất sức, việc hồi phục yêu cầu nhiều thời gian, công sức.

2/3/ Cách chiết cành và chăm sóc

1) Khoanh và tách vỏ

Trên đoạn cành vừa nêu, chúng ta chọn vị trí có phân nhánh (chỏng 3), sử dụng dao bén cắt đứt lớp vỏ xung quanh một vòng bên trên và một vòng bên dưới. Tiếp đến, rạch một đường dọc nằm trong hai điểm trên và tách vỏ ra (tránh để sót lại một chút da “vỏ” nào hết).

Chiều dài từ vết cắt khoanh tròn ở trên và bên dưới khoảng 2 – 2,5 lần so sánh với đường kính cành tại điểm lột vỏ.

Sau khi tách vỏ ra, chúng ta nên để khoảng 1 – 2 tiếng (dựa theo tình hình trong ngày). Mục đích để cho lớp nhựa giữa phần gỗ và vỏ khô lại. Tiếp đến, có thể sủ dụng loại thuốc giúp kích thích ra rễ Viprom bôi vào vết cắt bên trên. Cũng có thể nhúng nguyên vật liệu bó bầu chiết rồi bó vào mà dường như không cần bôi như trên.

2) Nguyên vật liệu bó bầu chiết

Nguyên vật liệu để bó cành chiết có tương đối nhiều, từ đất mùn xốp, xơ dừa khô, rễ lục bình,… bó vào dưỡng ẩm để rễ sau này có chỗ bám vào là được. Nhưng dễ thao tác, hiệu quả rất cao người ta hay sử dụng một trong hai loại sau:

+ Rễ lục bình

Rễ lục bình được lấy ở phần cuối (cực kỳ mịn). Tiếp đến rửa sạch bùn rồi đem phơi thật khô. Khi đem ra bó vào cành thì nhúng nước cho ướt đều và vắt cho ráo nước rồi mới bó. Nếu rễ lục bình có dính phèn sắt (màu vàng) thì hãy đem ngâm vào nước vôi (khoảng 1 kilogam vôi + 30 lít nước), lắng lấy phần nước trong, thời gian ngâm khoảng 1 – 2 giờ rồi vắt ráo đem phơi khô.

Khối lượng bầu chiết đừng nên quá lớn. Nếu cành chiết có đường kính khoảng bằng chiếc đũa ăn cơm thì bầu chiết có đường kính khoảng 5 centimét và độ dài khoảng 5 centimét. Từ kích thước này, suy ra nếu cành nhỏ hơn nữa thì bầu chiết nhỏ bớt lại và bầu chiết cũng lớn hơn nếu cành lớn hơn.

Vì sao phải có một mức chuẩn tương đối như vậy? Vì nhỏ quá bầu chiết sẽ không đủ chỗ cho rễ bám và lớn quá thì có khi nó bị dư ẩm độ làm hư rễ.

+ Xơ dừa khô

Xơ dừa khô được lấy ở phần gần cuống trái dừa, vì nơi này xơ sẽ mềm và mịn. Xơ dừa được xé tơi ra và ngâm nước vôi như trường hợp ngâm rễ lục bình để tẩy bớt chất chát.

Tiếp đến, phơi thật khô và khi bó vào cành chiết làm giống như rễ lục bình.

Sau khi quấn rễ lục bình hay xơ dừa khô vào cành chiết, chúng ta sử dụng nylon trong suốt quấn quanh bầu chiết và cột kín ở 2 đầu. Lưu ý khi cột đầu phải chặt, làm thế nào cho bầu chiết không bị xoay khi cành chuyển động, bao nylon kín dưỡng ẩm tốt cho bầu. Vì cột lỏng lẻo thì khi bầu chiết xoay sẽ làm hư rễ.

3) Cắt cành chiết và ươm sau khi ra rễ

Chiết và cắt cành chiết sau khi mai ra rễ

– Cắt cành chiết:

Do bầu chiết được bao bọc quanh bằng nylon trong suốt, nên chúng ta liên tục để ý, lúc nào thấy rễ đã ngã sang màu hơi vàng là cắt bầu chiết khỏi thân cây mẹ.

Sau khi tiến hành cắt xong, chúng ta nên cắt bỏ bớt khoảng 1/3 chiều dài của cành chiết để giúp nó hài hòa lại mà mọc mạnh. Nếu phần còn lại có lá nhiều quá thì cũng rất nên tỉa bỏ bớt vài lá. Vì lá nhiều sẽ thoát nước nhiều, trong khi đó bộ rễ còn ít chưa đủ sức cung ứng nước…

Trong khoảng thời gian bầu chiết còn ở phía trên cây, nếu bầu chiết bị khô thì sử dụng ống kim tiêm bơm nước vào để gia tăng ẩm độ. Vị trí bơm vào ở dưới cùng của bầu chiết. Và có một vài trường hợp bầu chiết bị liền da không ra rễ được thì mở bầu ra làm lại từ đầu.

– Ươm cành chiết:

Khi tháo bầu, nên ngâm bầu trong nước khoảng 15 phút, cho rễ hút no nước, rồi mới tháo bao nylon ra trồng, như thế cây chiết sẽ không mất sức, sống mạnh hơn.

Chúng ta sử dụng chậu hoặc túi nylon có kích thước lớn hơn chậu giâm cành khoảng 1,5 lần. Hoặc đem trồng hay giâm vào giỏ tre.

Riêng chất trồng thì trộn 1 phần trấu + 2 phần tro trấu hoặc 1 phần tro trấu + 1 phần bột vỏ dừa khô.

Tháo dây và lớp nylon ra khỏi bầu chiết và đặt cành chiết vào chậu (lưu ý không được vùi gốc sâu khỏi cổ rễ cành chiết).

Cắm một cây nọc cho cứng, cột chặt nhánh mai đừng để lay động cây sẽ chết.

Che nắng hay để vào chỗ râm mát 10 – 15 ngày, chỉ tưới nước vừa đủ ẩm. Khi cây chiết sống mạnh đem dần dần ra nắng, để cây quang hợp tươi tốt hơn.

Những phần khác như: chăm sóc, sang chậu,..giống như giâm cành

Ngoài kỹ thuật chiết như trên, chúng ta có thể chiết bằng phương pháp sau đây mà kết quả cũng tốt. Cách này, còn được gọi là chiết treo.

Chúng ta chọn bất cứ cành mai nào cũng được, miễn nó có vị trí thuận lợi cho thao tác là được. Trước khi muốn chiết cành nào thì hãy cuốn cho nó hơi cong ngay điểm chúng ta dự định là gốc sau này. Và chúng ta cứ để cho điểm đó ổn định khoảng 10 – 15 ngày (khi uốn nên chọn pha động).

Khi nó đã ổn định chúng ta sử dụng dao bén cắt bớt 1/3 hoặc 1/2 tại điểm uốn (bên dưới ). Tiếp đến để khô vài tiếng đồng hồ rồi ấn vào chậu treo và cột chặt vào. Trong khoảng thời gian treo, chúng ta cứ tưới vào chậu để dưỡng ẩm thường xuyên. Khoảng 2 tháng sau, chúng ta xới nhẹ để xem rễ ra nhiều trong chậu chưa. Và nếu đã có rễ nhiều thì cắt cành chiết rời khỏi cây mẹ. Lưu ý trước khi cắt nên tỉa bớt cành và lá như kỹ thuật chiết thông thường.