Công nghệ sản xuất và chăm sóc mạ khay (chia sẻ cách chi tiết)

Để sản xuất và chăm sóc mạ khay hiệu quả cần sự quan tâm đến các phương pháp cơ bản sau:

1/ Về giống và thời vụ sản xuất và chăm sóc mạ khay

Những giống có thời gian sinh trưởng ngắn đều có thể dùng để gieo mạ khay. Nên chọn lựa những giống nằm trong cơ cấu giống của tỉnh, huyện, xã để có thể bảo đảm cơ cấu giống thích hợp. Ngoài ra cần sắp xếp thời vụ hợp lý để rải vụ, phục vụ nhu cầu mạ cho địa phương.

2/ Chuẩn bị giá thể làm mạ khay

Giá thể để gieo mạ khay gồm: đất bột, mùn cưa (hoặc rơm rạ đã xử lý hoai mục) và phân bón.

2/1/ Chuẩn bị và tiến hành xử lý đất làm mạ khay

– Đất để gieo mạ khay có đòi hỏi tương đối nghiêm ngặt. Nên chọn lựa loại đất đỏ Bazan, đất phù sa, đất màu. Không chọn đất có thành phần cơ giới nhẹ, đất cát, đất cát pha vì đất này khả năng giữ nước và phân kém.

Đất đỏ bazan được sử dụng để chuẩn bị làm giá thể mạ khay

– Không dùng đất có rất nhiều sỏi đá, đất nơi ao tù nước đọng, đất nơi trũng lầy thụt vì chứa đựng nhiều khí độc ảnh hưởng nhiều đến phát triển và sinh trưởng của bộ rễ.

Phơi ải đất làm mạ khay

– Đất sau khi được chọn phải xử lý phơi ải và và sàng phân loại để tiến hành loại bỏ tạp chất, loại bỏ hạt có kích cỡ lớn. Đất được làm song chia thành 2 phần (khoảng 70-80% sử dụng để trộn giá thể; 20-30% sử dụng để phủ bề mặt sau khi tiến hành gieo hạt).

Sàng phân loại đất làm mạ khay

Phơi đất làm mạ khay sau sàng

2/2/ Chọn lựa và xử lý mùn cưa làm giá thể mạ khay

– Nên dùng mùn cưa từ những cây gỗ tạp, mùn tạp. Không chọn mùn cưa từ gỗ lim, sến, táu, mùn cưa từ những cây chứa đựng nhiều tinh dầu.

Mùn cưa sử dụng làm giá thể mạ khay

– Mùn cưa được đưa về được đổ thành đống như đối với đất và để mùn cưa biến màu ta mới triển khai phân loại và sàng. Sau khi sàng mùn song triển khai đánh đống cho mùn hả hơi trong một số ngày mới sử dụng để trộn vào giá thể.

Sàng mùn cưa làm giá thể mạ khay

2/3/ Chọn lựa và xử lý phân bón làm giá thể mạ khay

Chỉ nên dùng phân đơn, phân hữu cơ vi sinh hoặc phân bón chuyên sử dụng để cho cây mạ (dạng bột). Hạn chế dùng phân tổng hợp NPK dạng hạt vì hạt phân lớn, khó tan ngay, dinh dưỡng không đều và dễ gây sót phân. Đối với đạm hoàn hảo nhất là nên dùng đạm ure hạt nhỏ, lân và kali clorua dạng bột mịn, không vón cục.

Sau khi lựa được thành phần làm giá thể, cần trộn giá thể gieo mạ khay. Có thể ứng dụng 3 cách phối trộn như sau:

– 1m3 đất + 0,4-0,5m3 mùn cưa + 1,6 kilogam đạm ure + 8 kilogam lân + 1,6 kilogam kali clorua.

– 1m3 đất + 0,3 m3 mùn cưa + 1,7 kilogam đạm ure + 10 kilogam lân + 1,7 kilogam kali clorua.

– 1m3 đất + 0,3 m3 mùn cưa + Phân bón chuyên sử dụng để cho cây mạ (mạ khay, mạ dược, mạ sân)

Trộn giá thể làm mạ khay

Giá thể sau khi được trộn phối cần đưa vào kho ủ, tủ bạt để tạo cơ hội cho những phản ứng sinh hoá trong khối giá thể xẩy ra. Kho ủ phải bảo đảm khô ráo, không nắng mưa. Thông thường thời gian ủ giá thể từ 15-20 ngày. Trước khi đưa ra làm mạ phải phơi giá thể trên nền sân từ 12-15 giờ để thoát hết chất độc trong suốt quá trình ủ, tiếp đến mới đưa vào khay để gieo mạ.

Ủ mạ giá thể làm mạ khay

3/ Chuẩn bị khay làm mạ

Thông thường để đủ mạ cấy cho 1 sào cần từ 10-12 khay. Nếu cấy thủ công thì làm mạ trên khay nào cũng được; tuy vậy làm mạ cho máy cấy thì tuỳ theo từng máy cấy để chọn lựa khay cho thích hợp. Ví dụ: Máy cấy xuất xứ từ Nhật Bản (Kobota) kích cỡ hàng sông cấy là 28 centimét, loại khay tương ứng là 30×60 centimét ; Máy cấy xuất xứ từ Hàn Quốc kích cỡ hàng sông cấy là 23 centimét, loại khay tương ứng là 25×60 centimét ; Máy cấy xuất xứ từ Trung Quốc kích cỡ hàng sông cấy là 21 centimét, loại khay tương ứng là 23×60 centimét.

4/ Chuẩn bị hạt giống gieo mạ khay

– Hạt giống phải bảo đảm sáng, mẩy, sạch sâu hại, không có lẫn tạp, tỷ lệ nảy mầm cao >85%.

– Lượng giống cấp thiết trên một khay mạ:

Đối với khay 30 x 60 centimét: Hạt khô dạng hạt nhỏ cần 75-80g/khay; hạt khô dạng hạt lớn cần 150-155 g/khay.

Đối với khay 25 x 60 centimét: Hạt khô dạng hạt nhỏ cần 60-65g/khay; hạt khô dạng hạt lớn cần 125-130 g/khay.

– Xử lý hạt giống trước khi ngâm ủ: Để có thể bảo đảm mật độ gieo, cần tiến hành xử lý loại bỏ lép lửng trước khi ngâm: triển khai phơi lại hạt giống trong nắng nhẹ 4-5 giờ, sàng sẩy loại bỏ hạt lép, lửng (đối với lúa thuần) và hạt lép (đối với lúa lai).

– Hạt giống sau khi được tiến hành xử lý cần rửa sạch và ngâm tiếp vào nước sạch từ 24-36 h (đối với lúa lai), 48-60h (đối với lúa thuần) ở vụ Xuân. 16-18h (đối với lúa lai), 24-36h (đối với lúa thuần) ở vụ Mùa tuỳ theo từng giống. Cứ 6-8 giờ (đối với lúa lai) và 8-10 giờ (đối với lúa thuần) thay nước đãi chua 1 lần. Sau khi hạt hút đủ nước (hạt trong, phôi mầm trắng đều) thì vớt ra, rửa sạch, để ráo và ủ thúc mầm.

Ngâm giống làm mạ khay

 – Ủ giống: Vụ xuân chọn những nơi kín gió, tạo mọi điều kiện để gia tăng nhiệt ngay từ ngày đầu đạt 30-320C. Vụ mùa ủ nơi thoáng mát, bao che giản đơn hơn. Cần phải tiến hành kiểm tra liên tục tránh thóc giống ủ nóng quá, ngọt qua nước để rửa chua và bảo đảm đủ ẩm. Hạt giống sau khi ủ phải bảo đảm nứt nanh hoàn toàn; rễ, mầm không dài quá ½ chiều dài kích cỡ hạt lúa.

Hạt giống đạt chuẩn gieo mạ khay

5/ Gieo mạ khay

– Chuẩn bị khay trước khi tiến hành gieo mạ: Cho giá thể vào 2/3 khay. Sắp xếp khay thẳng hàng và theo khối lượng giống có thể đem theo 1 lần.

Cho giá thể vào mạ khay (2/3 khay) gạt bằng giá thể

– Chuẩn bị vật dụng và dụng cụ gieo mạ gồm: Nước tưới; thùng ô doa tưới nước lỗ nhỏ; cân đồng hồ, tấm chắn hạt rơi vãi; thúng đựng; xe rùa; xe vận chuyển khay…

– Gieo mạ:

+ Trước khi tiến hành gieo, sử dụng ô doa tưới đẫm nước lên phần giá thể đã được chuẩn bị trên khay, đợi ráo nước mới tiến hành xử lý gieo mạ.

+ Để mật độ gieo đồng đều, cần chia lượng giống gieo trên số khay đã xác định thành 2 phần (một phần 70% hạt giống, một phần 30% hạt giống) và gieo thành 2 lần. Có thể gieo hạt thủ công hoặc bằng máy gieo hạt.

Hạt giống đủ tiêu chuẩn được máy gieo vào khay

+ Sau khi tiến hành gieo hạt bảo đảm mật độ trên khay, ta sử dụng ô doa tưới nước lại lần nữa để lúa trồi mầm giống lên phía trên và trải đều phía trên mặt khay.

Phủ đất kín phía trên mặt khay gieo mạ

+ Triển khai phủ lớp đất phía trên mặt kín hết hạt giống trong khay (bề dầy của đất phủ khoảng 0,5-0,7 centimét ).

6/ Chăm sóc mạ khay sau gieo

– Thời kỳ hoạt hoá mầm mạ: sau khi tiến hành gieo, xếp khay mạ thành chồng cao rồi đem vào nhà ủ, giữ nhiệt cho mạ tiếp tục mọc qua lớp đất mặt và kích thích mạ mọc đều trong khay. Thông thường thời gian để trong nhà ủ khoảng 50-60 giờ. Khi mạ đủ thời gian và với bao lá mầm trên khay đều, khoẻ, thì đưa mạ ra khu vực chăm sóc để thuận lợi cho chăm sóc và theo dõi mạ cho tới lúc cấy.

Mạ được ủ hoạt hóa đạt chuẩn

– Thời kỳ chăm sóc mạ non: Mạ sau khi qua thời kỳ hạt hoá mầm được chuyển ra khu vực chăm sóc trong khoảng thời gian 5-7 ngày (tuỳ theo vụ), trong thời kỳ này phải lưu ý khống chế nhiệt độ ở mức vừa phải (mùa hè phải làm nhà che bằng lưới đen hoặc để nơi có bóng râm để giúp tránh hiện tượng khô héo táp lá, mùa đông phải bao phủ nilon để giúp tránh rét), liên tục kiểm tra ẩm độ và tưới ẩm kịp lúc, không để tình trạng thiếu nước trên khay nhất là ở vụ mùa.

Tưới nước cho mạ

– Thời kỳ lột mạ và chăm sóc mạ cấy: Khi mạ đạt 1,5-2 lá thật, ngay lúc này các rễ mạ quấn vào nhau và hình thành 1 tảng, triển khai lột mạ ra khỏi khay và đặt mạ xuống nền đất có trải 1 lớp nilon mỏng (không đặt mạ trực tiếp xuống nền sân gạch, xi măng vì nền hút ẩm và không giữ nhiệt được chân mạ). Chăm sóc thời kỳ này phải lưu ý đến nhiệt độ, ẩm độ và sâu hại trên mạ.

Mạ khay được sản xuất tại công ty cổ phần công nông nghiệp Việt Mỹ

– Luyện mạ: Đối với vụ Xuân, thời gian gieo mạ nhiệt độ thấp và thường rét đậm, rét hại nối dài, vậy nên mạ sau khi được lột ra khỏi khay và đặt trên nền nilon phải được bao phủ nilon 100%. Để mạ thích ứng dần với điều kiện khí hậu phía bên ngoài và tạo cơ hội cho mạ cứng cây, đanh dảnh cần triển khai luyện mạ, thời gian khoảng 4-5 ngày trước khi cấy.

Mạ khay được chăm sóc trong nhà kính

Cách luyện mạ như sau: Nếu nhiệt độ ngoài trời <16^oC phải tủ kín luống mạ; khi nhiệt độ ngoài trời >16^oC mở một đầu hoặc hai đầu nilon, chiều tối phải đậy lại; khi nhiệt độ >20^oC cần lật mở cả nilon sang 1 bên, chiều tối đậy lại. Trước khi đưa mạ ra ruộng cấy phải mở nilon hoàn toàn.

Mạ đạt chuẩn khi cấy: đạt 2,5-3,5 lá; chiều cao cây từ 10-20 centimét, cứng cây, đanh dảnh, sạch sâu hại.

Mạ khay đạt chuẩn đem cấy

Một vài chú ý đối với cấy máy: Ruộng đồng trước khi cấy phải bằng phẳng, nhuyễn bùn, sạch cỏ dại. Nhất thiết phải để bùn lắng 1 ngày sau khi bừa tráng lần cuối mới đưa máy xuống cấy. Khi cấy chỉ để nước săm sắp mặt ruộng hoặc chỉ cần nhão bùn và điều chỉnh mật độ máy cấy thích hợp với từng giống. Gữi mực nước nông trong ruộng sau khi cấy. Triển khai chắm dặm kịp lúc các vị trí khuyết mật độ ngay sau khi lúa bén rễ, chỉ chắm dặm hàng tay, không chắm dặm hàng sông. Chủ động bón phân thúc đẻ nhánh sớm khi lúa bén rễ hồi xanh và có lá mới. Những giải pháp cách chăm sóc khác và ngăn ngừa, diệt trừ sâu hại gây bệnh trên cây lúa tương đương biện pháp cấy truyền thống.

Mạ khay được cấy bằng máy cấy Nhật bản Kubota

Bài: Kỹ sư Trịnh Hà – Trung tâm Khuyến Nông Thanh Hóa

Ảnh: Kỹ sư Lê Tuyển Hùng – Công ty TNHH VRAT