Cây cà gai leo

Thuộc họ Cà: Solanaceae

Cách gọi khác: Cây cà quýnh, cà vạnh, cà lù hay gai bướm, trap khar (Campuchia), Blou xít (Lào).

1/ Đặc tính thực vật học

Cà gai leo là một loài thực vật sống nhiều năm, thuộc loại thân leo hay bò dài, thân dài 0,6 -1m hay cao hơn.

Thân cây nhẵn, hóa gỗ và phân nhiều cành, ở trên có phủ lông hình sao.

Lá hình trứng hay thuôn, phía gốc lá hình rìu hay hơn tròn, mép nguyên hay hơi lượn và khía thùy, mặt trên của lá có gai nhỏ, mặt dưới phủ lông mềm hình sao màu trắng nhạt, phiến dài 3-4 centimét, rộng 12 – 20 centimét, có gai, cuống dài 4-5 milimét.

Hoa tím nhạt, nhị vàng, họp thành xim gồm 2 – 5 hoa.

Quả thường có hình cầu, khi chín có màu đỏ tươi, bóng, nhẵn, đường kính 5 – 7 milimét.

Hạt màu vàng, hình thận, có mạng, dài 4 milimét, rộng 2 milimét.

Cà gai leo ra bông tháng 4 – 9, tạo quả tháng 9 – 12/

2/ Phân bổ và thu hái

Cây cà gai leo mọc hoang ở khắp nơi tại những tỉnh bắc bộ tới Huế. Tập trung nhiều ở những tỉnh Thái Bình, Nam Hà, Thanh Hóa, Nghệ An. Một vài nước cũng có sự phân bổ của cà gai leo như: Lào và Campuchia, Trung Quốc (Quảng Đông, Quảng Tây, Hải Nam).

Thu hái: Rễ và cánh lá có thể thu hái cả năm. Rửa sạch, thái lát, phơi khô hay sấy khô để làm thuốc. Bên cạnh đó, có thể sủ dụng làm dược liệu nấu cao nước, cao mềm hay cao khô.

3/ Đặc tính sinh thái

Cà gai leo là loại cây thích sáng, có thể chịu hạn cao, cây không có khả năng chịu được ngập úng. Cà gai leo thích ứng ở trên nhiều loại khí hậu, nhiều loại đất: Đất phù sa, đất pha cát, đất ba gian. Cả ba bắc bộ, Trung Nam đều trồng được cây thuốc này.

4/ Phân biệt cà gai leo với cà dại

Cà gai leo chỉ một loại với những đặc tính thực vật học ở phía trên. Tuy vậy, trong tự nhiên có 4-5 loại cà gai, chúng thường hay mọc chen kẽ, cà gai leo dễ bị nhậm lẫn với cây cà dại bởi hình dạng gần giống nhau. Dưới đây chính là một vài đặc tính để phân biệt cà gai leo với cà gai dại.

3/ Thành phần hóa học có trong cây cà gai leo

Toàn cây, nhất là rễ chứa ancaloid. Trong rễ còn chứa tinh bột, saponozit, flavonozit solasodin, solasodinon, glycoalcaloid,…

4/ Tính vị, công dụng của cà gai leo

Cà gai leo có vị hơi the, tính ấm, hơi có độc, có công dụng tán phong thấp, tiêu độc, tiêu đờm, trừ ho, hạ đau, cầm máu.

Hoạt chất Glycoalcaloid trong cà gai leo có công dụng công dụng ức chế sự sao chép và làm âm tính virus viêm gan B.

Trong đề tài nghiên cứu cấp Quốc gia “Nghiên cứu thuốc từ Cà gai leo để làm thuốc chống viêm và ức chế sự phát triển của xơ gan” do TS. Nguyễn Thị Minh Khai làm chủ nhiệm đã chứng tỏ được công dụng chống viêm gan, ức chế sự phát triển xơ gan và chống oxy hóa của dạng chiết toàn phần và dạng hoạt chất chính glycoalcaloid trên mô hình thực nghiệm sinh vật. Thuốc được thử nghiệm trên người bệnh tình nguyện, thuốc không có công dụng phụ, được hội đồng khoa học nền móng cho phép nghiên cứu lâm sàng. Trong thử nghiệm lâm sàng thời kỳ 2, kết quả chữa trị trên bệnh nhân viêm gan B mạn tính thể hoạt động cho biết thuốc có công dụng cực kỳ khả quan, ở nhóm bệnh nhân chữa trị bằng thuốc Cà gai leo, những dấu hiệu lâm sàng hạ nhanh hơn, men GOT, GPT và bilirubin về bình thường nhanh hơn (so sánh với nhóm chứng); đặc biệt có 23,3% bệnh nhân mất HbsAg và 44% bệnh nhân xuất hiện anti-HBe. Những thành quả nghiên cứu lâm sàng thời kỳ 3 đối với 90 bệnh nhân viêm gan B mạn hoạt động tại 3 cơ sở Viện Quân Y 103, Bệnh viện TW quân đội 108, Viện Quân Y 354 đều cho kết quả cực kỳ tốt, thích hợp với kết quả thu được ở thời kỳ 2, nhất là Viện Quân Y 354 thấy mất HBsAg 16,6% (âm tính). Trong thời kỳ 3 có theo dõi thêm nồng độ HBV-DNA cho biết thuốc có công dụng ức chế sự nhân lên của HBV sau hai tháng chữa trị. Một điểm đặc biệt nữa trong thời kỳ 3 là viện Quân Y 103 chữa trị thêm cho 7 bệnh nhân nối dài thời gian 6 tháng, kết quả thường có thêm 1 bệnh nhân mất HbsAg và xuất hiện anti-HBs (Nguồn: Khoahoc.vn).

5/ Một vài vị thuốc từ cà gai leo

1/ Trị rắn cắn: Lấy 30-50g rễ Cà gai leo tươi, rửa sạch, giã nhỏ, hoà với khoảng 200 mililít nước đun sôi để nguội, chiết nước cho người bị nạn uống tức thì. Ngày uống 2 lần. Hôm sau, sử dụng 15-30g rễ khô , sao vàng, sắc nước cho uống, ngày 2 lần, sau 3-5 ngày thì khỏi hẳn.

2/ Trị phong thấp: Sử dụng rễ Cà gai leo, vỏ Chân chim, rễ Cỏ xước, Dây đau xương, Dây mấu, rễ Tầm Xuân, mỗi vị 20g, sắc uống.

3/ Trị ho, ho gà: Sử dụng rễ Cà gai leo 10g, lá Chanh 30g, sắc uống làm 2 lần trong ngày.

4/ Trị sưng mộng răng: Sử dụng hạt Cà gai leo 4g, tán nhỏ, cho vào trong cái đồ đồng với một ít sáp ong, đốt lấy khói xông vào chân răng (theo Bách gia trân tàng).

5/ Trị viêm gan, xơ gan, hỗ trợ chống tế bào gây ung thư: Cà gai leo (thân, rễ, lá) 30 g, cây dừa cạn 10 g, cây chó đẻ răng cưa (diệp hạ châu) 10 g. Toàn bộ sao vàng, sắc uống hàng ngày 1 thang.

6/ Trị tê thấp, đau lưng, nhức mỏi: Cà gai leo 10 g, dây gấm 10 g, thổ phục linh 10 g, kê huyết đằng 10 g, lá lốt 10 g. Sao vàng, sắc uống ngày 1 thang. Thường xuyên từ 10 – 30 thang.

7/ Làm giải rượu: Theo kinh nghiệm dân gian, cà gai leo sử dụng chữa ngộ độc rượu cực kỳ tốt. 100 g cà gai leo khô sắc với 400 mililít nước còn 150 mililít, uống trong ngày khi thuốc còn ấm. Hoặc 50 g cà gai leo khô hãm với nước sôi, cho người say rượu uống thay nước. Sử dụng vị thuốc này sẽ mau chóng tỉnh rượu, bảo vệ tốt tế bào gan. Theo kinh nghiệm dân gian, cà gai leo có công dụng bảo vệ tế bào gan mạnh đến nỗi khi uống rượu chỉ cần chà răng hoặc nhấm rễ cà gai leo thì sẽ tránh được say, nếu bị say thì uống nước sắc của rễ hoặc thân lá sẽ mau chóng giải rượu.

8/ Giúp điều trị những bệnh về gan (viêm gan B, xơ gan…): Sử dụng 35 g rễ hoặc thân lá cà gai leo, sắc với 1 lít nước, còn 300 mililít chia uống 3 lần trong ngày, giúp hạ men gan, giải độc gan cực kỳ tốt.

Clip cách trồng cà gai leo

Clip công dụng chữa bênh gan của cà gai leo

N.Ha tổng hợp từ: Các cây thuốc và bài thuốc Việt Nam (GS.TS Đỗ Tất Lợi), vi.wikipedia.org, thaythuoccuaban.com