Kỹ thuật thu hoạch, sơ chế và bảo quản Giảo cổ lam

1/ Thu hoạch giảo cổ lam

1/1/ Mục đích của việc thu hoạch sản phẩm

– Chủ động nguồn thuốc trong chữa trị bởi nguyên vật liệu sử dụng để làm thuốc chỉ phát triển và sinh trưởng theo các mùa, không phải khi nào cũng có được nguyên vật liệu tốt sử dụng trong khu vực phòng, chữa bệnh. Đặc biệt hoạt chất có trong bài thuốc cũng không được phân bổ đều trong toàn bộ những bộ phận hay tồn tại trong cây cả các mùa.

1/2/ Quy tắc chung khi tiến hành thu hoạch sản phẩm

– Quy tắc 1: Thu hoạch đúng giai đoạn

– Quy tắc 2: Thu hoạch đúng bộ phận.

1/3/ Thu hoạch giảo cổ lam

1/3/1/ Thời gian thu hoạch

– Sau 3 – 4 tháng sau khi tiến hành trồng (dựa theo tốc độ phát triển và sinh trưởng của cây) có thể triển khai thu hoạch dược liệu. Thu hoạch dược liệu cần căn cứ vào 2 đòi hỏi: Chất lượng và năng suất sản phẩm. Để đạt được mục tiêu đó cần phải lưu ý các nhân tố sau:

– Tránh thu cây sau các đợt mưa dài, lúc đó hàm lượng hoạt chất thấp và tỷ lệ dược liệu tươi/khô cao (vì cây chứa đựng nhiều nước).

– Nên thu dược liệu vào các ngày nắng lớn, để có thể bảo đảm việc phơi sấy, tạo chất lượng dược liệu tốt, có màu xanh tự nhiên và hương thơm đặc thù của dược liệu giảo cổ lam.

– Không được thu cây sau khi tiến hành bón phân hoặc xịt thuốc. Phải cách ly tối thiểu từ 3 tuần.

1/3/2/ Cách thức thu hoạch giảo cổ lam

– Thu toàn cây chỉ giữ lại phần gốc cách mặt đất khoảng 20 – 30 centimét, để cây có điều kiện tiếp tục tái sinh sau khi chăm sóc.

– Năng suất trung bình đạt 83 – 120 kilogam /sào Miền bắc (360m²)/lần thu.

2/ Sơ chế sản phẩm giảo cổ lam

2/1/ Mục đích sơ chế sản phẩm

– Chủ động nguồn thuốc trong chữa trị

– Dễ bảo quản, dễ vận chuyển, hay chế biến sang những dạng khác

2/2/ Quy tắc sơ chế

– Phơi khô dần dần để lượng nước bề mặt thoát ra dần dần đến những tế bào phía bên trong. Nếu phơi ở nhiệt độ cao ngay lúc đầu, phía ngoài mất nước nhanh dễ rắn chắc lại, khiến cho nước ở phía bên trong thoát ra khó. Vậy nên về sau dược liệu cực kỳ dễ bị ẩm mốc. Mặt khác khi nước rút ra dần dần như vậy, những hoạt chất đã từ từ bị cô đặc (đúng vị trí) ngay trong tế bào, không tạo ra những phản ứng phụ do việc mất nước truyền từ tế bào này qua tế bào khác quá nhanh. Hoạt chất và men đặc hiệu đều bị đông đặc, không gặp được nhau nên không có sự phân huỷ làm mất công dụng.

2/3/ Những biện pháp sơ chế giảo cổ lam

2/3/1/ Cắt nhỏ phơi khô

– Phơi trực tiếp ngoài trời (phơi dưới ánh nắng mặt trời)

– Đây chính là giải pháp kinh tế nhất, đối với các nơi có thời tiết nóng và khô. Biện pháp này chỉ sử dụng với các bài thuốc có hoạt chất không bị ánh sáng mặt trời làm hỏng.

– Thường xếp dược liệu thành lớp mỏng trên nong, khay, liếp, hoặc trên dây, kiểu xếp này nối dài từ vài giờ đến vài tuần tuỳ theo ẩm độ của không khí và kết cấu của dược liệu.

– Hạn chế của biện pháp

+ Công dụng của tia hồng ngoại xẩy ra đồng thời với tia tử ngoại có khả năng làm h hỏng nhiều hoạt chất.

+ Buổi tối, buổi sáng có sương đọng, khi trời mưa phải che, đậy.

2/3/2/ Sấy bằng không khí nóng và khô

– Điểm mạnh của biện pháp này:

+ Sấy nhanh dược liệu ở những điều kiện thời tiết khác nhau.

+ Chủ động khống chế được nhiệt độ và độ thông gió, nước trong những tế bào của dược liệu được thoát ra dần dần.

2/3/3/ Làm khô bằng tia tử ngoại

– Biện pháp này sử dụng đèn để làm khô dược liệu

2/3/4/ Làm khô ở tủ sấy nóng và tủ sâý chân không

– Đây chính là biện pháp tốt trong khu vực phòng thí nghiệm, nó cho phép hạ thời gian cấp thiết để loại nước nên hạ khả năng gây hư hỏng dược liệu.

– Làm khô dược liệu một mặt để bảo quản, mặt khác cũng là dạng một dạng chế biến lúc đầu (cắt nhỏ phơi khô). Thực ra nó là một dạng quá độ để chế ra những dạng thuốc khác: thuốc bột, thuốc sắc, cao…

2/4/ Sơ chế giảo cổ lam

– Cây thu hoạch về, rửa nhanh bằng nước sạch, loại bỏ đất cát, tạp chất, để ráo nước

– Băm độ dài khoảng 2 – 3 centimét, rãi đều trên bạt, phơi nắng và liên tục đảo đều đến khi khô, có ẩm độ đạt khoảng < 12 % là được.

– Nếu thu vào mùa mưa cần có lò sấy dược liệu, nếu để ẩm, ủ lâu dẫn đến dược liệu bị úng lầy, có màu đen, mùi nồng không bảo đảm quy định về quy cách và chất lượng dược liệu.

Hình 1: Giảo cổ lam phơi khô dưới nắng mặt trời

3/ Bảo quản sản phẩm

– Đòi hỏi của dược liệu trong khoảng thời gian bảo quản

+ Bảo tồn được hình thức và chất lượng.

+ Giữ nguyên vẹn những hợp chất như khi còn là loại cây tươi.

– Lưu ý:

+ Ánh sáng mạnh sẽ làm dược liệu mất màu hay đổi sang mầu nâu.

+ Nhiệt độ tăng nâng cao tốc độ những phản ứng hoá học trong bài thuốc, hỗ trợ cho nấm mốc, côn trùng, sâu, mọt…phát triển.

3/1/ Quy tắc bảo quản giảo cổ lam

3/1/1/ Chống ẩm ướt

+ Nước ta mưa nhiều, ẩm độ cao, cực kỳ dễ gây hỏng thuốc. Thường ẩm độ để bảo quản sản phẩm dược liệu là 65 – 70 %. Thế nhưng ẩm độ trung bình ở Việt Nam thường từ 80 – 85 %. Nhiều khi còn đạt ẩm độ tuyệt đối tới 100%. Việc chống ẩm cho những sản phẩm dược liệu cực khó khăn nhất là những dược liệu thuộc loại thuộc loại dễ hút nước nhiều.

– Để giải quyết ẩm độ cao ta có thể xử lý bằng phương pháp:

+ Các nơi có điều kiện thiết bị, để thuốc trong khu vực phòng có máy điều hoà nhiệt độ (khoảng 200C là phù hợp ) điều hoà ẩm độ, quạt thông gió.

+ Các khu vực nông thôn: gói kín bằng giấy xi năng gác trên bếp hoặc đựng vào những chum, vại dậy nắp kín.

3/1/2/ Chống mốc

– Vấn đề cơ bản chống mốc là chống ẩm. Dược liệu đã hút ẩm sẽ bị mốc. Nêu dược liệu bị mốc cần phơi nắng lại hay sao (tuỳ loại). Một vài dược liệu có thể xịt rượu rồi sao. Dược liệu bị mốc khi trời đang mưa, cách tốt nhất đốt lưu huỳnh xông hơi từ 24 – 48 giờ.

3/1/3/ Chống sâu mọt, kiến, chuột, mối, gián

– Sát trùng kho tàng bằng hơi độc dichloroetan, chlorofierin hay SO2, hoặc bằng những thuốc sát trùng khác. Khi dùng những hơi độc, cần đưa hết thuốc ra ngoài, bịt hết lỗ hở, cửa kho, rồi hun thuốc vào kho. Tiếp đến mở cửa kho cho bay hết khí độc, mới đưa dược liệu vào. Dược liệu để trên giá, cách xa tường và nền nhà, trần nhà.

– Đối với chuột, diệt trừ bằng bả chuột, nuôi mèo, chó, sử dụng cạm bẫy

3/2/ Cách thức bảo quản

– Muốn bảo quản dược liệu tốt, với số lượng lớn cần tổ chức chu đáo hệ thống nhà kho, xưởng sơ chế..

– Dược liệu được đặt trên những giá, giữa những giá nên có lối đi lại để kiểm tra liên tục. Trong kho, dược liệu cần sắp đặt ngăn nắp, riêng từng khu vực

– Dược liệu mốc, mọt… cần phát hiện kịp lúc, phơi sấy lại ngay. Thường dược liệu chỉ cất giữ từng năm, hoặc đưa đi kịp lúc để chế trở thành những dạng thuốc sẽ bảo quản được lâu dài hơn.

3/3/ Bảo quản sản phẩm giảo cổ lam

– Bảo quản trong những kho thoáng mát, sạch sẽ, khô ráo. Nếu có kho lạnh để bảo quản dược liệu càng tốt.

– Liên tục kiểm tra thường kì, phát hiện những bao rách, ẩm… để có giải pháp xử lý kịp lúc, tránh dược liệu bị hư hỏng.

4/ Tiêu chuẩn của sản phẩm giảo cổ lam

Dược liệu phải khô đạt ẩm độ < 12 %. Không lẫn đất cát và những tạp chất khác, dược liệu có độ dài 2 – 3 centimét, có màu xanh đẹp, mùi đặc thù dược liệu giảo cổ lam, không bị mốc ẩm.

5/ Những dạng sản phẩm từ giảo cổ lam

Trà giảo cổ lam dạng túi lọc

Hình 2: Những dạng trà giảo cổ lam túi lọc

Giảo cổ lam dạng sơ chế

Hình 3: Giảo cổ lam sau sơ chế (phơi khô)

 Giảo cổ lam ở dạng viên uống

Hình 4: Những dạng viên uống giảo cổ lam