Các giống cây bonsai tháng giêng

I. Những loài cây bonsai

– Hiện nay, có khoảng 120 loài cây được dùng trong việc sinh ra bonsai và nhiều hơn một chút nếu tính cả những giống cây trồng. Con số này hơi ít, nhưng người ta cho rằng trước thời Bunka-Bunsei (1804 – 1829) trong thời kỳ sau của thời Edo, khi việc làm vườn rất thịnh hành, đã có tối thiểu từ 2 loài bonsai: thông Nhật Bản (trắng, đen và đỏ), bách xù, tuyết tùng Nhật Bản, thông rụng lá Nhật Bản, mận Nhật Bản, anh đào, trà hoa và đỗ quyên, nhưng không xác định rõ vì không có cây nào được giữ lại. Tuy vậy, có thể nói rằng số lượng loài cây được dùng trong bonsai hiện nay đã được tăng lên đáng kể. Khi tình yêu bonsai tỏa ra trong xã hội, từ giới quý tộc, samurai, những thiền sư, đến văn nghệ sĩ và dân chúng nói chung, người ta bắt đầu phối hợp những loài cây không giống nhau vào cuộc sống hằng ngày của họ để tìm cách thể hiện phong vị của mỗi mùa. Sự cân đối của cây lá kim và cây rụng lá (lá, hoa, quả) đóng góp vào vai trò quan trọng trong việc phổ biến và phát triển bonsai.

– Những loài cây được dùng trong bonsai phải khỏe và sống lâu. Chúng cũng phải có thể chịu được cắt tỉa mà vẫn đâm chồi đẹp. Lá của chúng nhỏ và những nhánh phải mảnh mai và ken nhau dầy đặc. Màu sắc cũ kĩ của vỏ cây cũng phải được thể hiện. Chẳng hạn, một cây thông trắng Nhật Bản với lá kim ngắn, thẳng sẽ được ưa thích hơn loài có lá kim dài và xoắn. Bách xù thì hãy tránh loài có lá lớn và các loài có lá mảnh mới có giá trị. Vỏ cây thông đen Nhật Bản nên thô ráp, xù xì trong dáng vẻ lộng lẫy của chính nó.

– Một vài loài bonsai Nhật Bản kể cả thông đen Nhật Bản đã được mang ra nước ngoài, nhưng cho dù bonsai đã phổ biến trên toàn cầu, cực kỳ ít loài cây từ nước ngoài được đưa vào Nhật. Việc này có thể là do những vấn đề như kiểm dịch thực vật, nhưng sẽ cực kỳ thú vị khi có một sự trao đổi rộng rãi những loài bonsai trong tương lai.

– Khi lựa chọn phong cách bonsai, cần nghiên cứu thêm về các phong cách phù hợp với các cây cụ thể. Hình dạng của cây khiến người xem nhận ra được loài cây, thậm chí ở khoảng cách xa, có thể quan trọng hơn chúng ta nghĩ.

Sau nhiều năm sương giá

Trái tim xanh của cây thông năm mới

Không thay đổi.

Tháng Giêng

– Trưng bày tokonoma để mừng năm mới. Cây thông đen đóng một vai trò nổi trội trong phong cảnh mỹ lệ của Nhật Bản và như một cây thông thường xanh có hàm ý tôn vinh, biểu trưng cho sự trường thọ và thịnh vượng, được dùng rộng khắp trong thời điểm Tết. Loài cây này có thân thẳng, đứng vững chãi và yên lặng. Nó có chất lượng và tính cách chính trực, phù hợp cho việc chào mừng tia nắng giai đoạn đầu của năm mới.

Trưng bày Tokonoma mừng năm mới

1/ Thông đen Nhật Bản (kuromatsu)

– Thỉnh thoảng Nhật Bản được miêu tả là “xứ sở của thông”. Matsushima, Miyajima, Amano-hashidate… vô số địa danh của Nhật Bản đặc biệt nổi tiếng về thông đen. Thông đen từ rất lâu là sự có mặt quen thuộc đối với người Nhật, trở nên một vật phẩm để thờ cúng trong Thần đạo. Hiện nay, với tư cách là bonsai, thông đen và thông trắng Nhật Bản là hai loại bonsai lá kim quý tương đối phổ biến. Loài cây này, thế thẳng đứng phóng khoáng (moyogi) với thân dầy, gợi lên hình ảnh một con chim đại bàng đang giang cánh, vỏ cây xù xì tráng lệ và lá hướng thẳng lên đầy sức mạnh. Chất lượng này không thể có được trừ phi cây đã được chăm sóc tốt trong nhiều năm. Với hình dạng và khí chất như thế, loài cây này nhìn đẹp đến mức mê đắm với các người yêu bonsai.

Thông đen Nhật Bản (Kuromatsu)

2/ Vân sam yezo (ezo-matsu)

– Trước chiến tranh, loài cây khúc khuỷu sử dụng trong bonsai được vận chuyển từ đảo Kunashiri, thuộc quần đảo Kuril, vào trong nước Nhật Bản với số lượng lớn, chẳng mấy chốc đã sinh ra một nhu cầu lớn về vân sam Yezo mà hiện nay vẫn còn được nhắc đến. Không hề khó để hình dung chất lượng được đề cao của vân sam Yezo, được miêu tả như một tuyệt tác của thiên nhiên khiến con người ngạc nhiên. Ở trên toàn bộ, điểm nổi trội nhất của loài cây này là vẻ uy nghi và hình dạng biến hóa. Mọc trên khu vực đất hoang vắng ở phía bắc Nhật Bản, vân sam phải chống chịu điều kiện thiên khắc nghiệt từ năm này năm sau khác. Khi được chăm sóc cẩn trọng trong chậu cảnh, dáng vẻ tuyệt đẹp của cây sẽ trở thành vững chắc. Đây chính là loài cây mang dáng vẻ uy nghi với lịch sử kỳ lạ sẽ tiếp tục cuốn hút trí tưởng tượng của đa số người.

Vân Sam Yezo (ezo-matsu)

3/ Thông năm lá Nhật Bản (goyomatsu)

– Thông năm lá Nhật Bản tương đối đa dạng, có loài ở bắc bộ và có loài ở nam bộ, được gọi là thông Shikodu, thông Nasu, thông Azuma… phụ thuộc vào nơi chúng mọc lên. Vô số cây cổ thụ có giá trị về mặt lịch sử đã được tìm ra ở những khu vực này. Thông trắng và thông đen là hai loại bonsai quý có trái hình mũ, riêng thông trắng liên tục đoạt giải nhất trong những triển lãm bonsai Kokufu mỗi năm. Ngược lại với thông đen lộng lẫy và mạnh mẽ, thông trắng tinh tế, tao nhã, tán lá dầy đặc phù hợp với mọi kiểu dáng tạo hình cây và thể hiện nét đẹp phong phú. Loài cây này, thế thẳng đứng phóng khoáng (moyogi), có hình dạng của một cổ thụ ung dung tự tại, rễ bám vào trong đất 1 cách mạnh mẽ, liên quan đến việc chăm sóc nhiều năm trên khay.

Thông năm lá Nhật Bản (goyomatsu)

4/ Mận dại (yabai)

– Là loài cây có hoa chóng tàn, thuộc họ hoa hồng (Rosaceae) và có xuất xứ từ Trung Hoa. Mận dại (tiếng Nhật là ume hay yabai) du nhập vào Nhật bản từ thời Nara (thế kỷ thứ 8) và trở nên một loài cây có hoa báo hiệu cho mùa xuân. Các loài cây truyền thuyết như Tobiume, Oshukubai (hai loài mận Nhật Bản) cực kỳ nổi tiếng và được trang trí với shochikubai (thông trúc mận – biểu trưng cho Phúc Lộc Thọ) trong suốt đợt tết, trở nên một phần không thể không có trong đời sống của người Nhật. Mận dại phổ biến với vị thế bonsai từ thời kỳ đầu thời Minh Trị (1868 – 1912), vô số cây mận dại cổ thụ đã được truyền lại từ thời xưa Thế chiến thứ hai. Các đóa hoa mỏng manh nở phía trong sương giá tỏa mùi thơm ngọt ngào, có một khí chất cực kỳ thích hợp với nét đẹp cổ kính của vỏ cây. Loài cây này giống như một viên đá quý thuần khiết với sự sinh động của thân cay khô già cỗi, làm say lòng người xem. Đặc biệt trong giai đoạn ra hoa, cây có nét đẹp giản dị và thanh nhã.

Mận dại (yabai)

5/ Thông đỏ Nhật Bản (akamatsu)

– So sánh với thông đen, thông đỏ có lá mềm và sáng hơn. Đặc thù này thường cực kỳ nổi trội trong thế cây. Ngược lại với thân dầy, uy nghi mà cực kỳ thích hợp với thông đen, thân mảnh mai, dễ lay động của thông đỏ được đông đảo người yêu thích. Với thế văn nhân (bunjingi) tinh tế, thông đỏ giữ vị trí đứng đầu trong bonsai suốt thời Minh Trị, khi bonsai văn nhân rất thịnh hành và được dùng để trang trí trong những phòng chính (zashiki) của nhà hàng, miếu thờ, đền thờ. Loài cây đặc biệt này có chất lượng của văn nhân và đậm vẻ giản dị, thanh cao trong dáng dấp mảnh khảnh. Khi ngồi lặng lẽ để ngắm loài cây này, người ta tưởng như có thể nghe thấy âm thanh của gió thổi qua các rặng thông.

Thông đỏ Nhật Bản (akamatsu)

6/ Trà hoa (tsubaki)

– Người ta tin rằng, như một loài cây góp thêm phần tạo thành những khu rừng cận nhiệt đới, cây trà hoa thường mọc cực kỳ nhiều ở vùng tây nam của những hòn đảo Nhật Bản từ thời tiền sử. Trà hoa Nhật Bản (trà hoa dại) với các bông hoa đơn đỏ thắm, phân bổ khắp những khu vực ven biển Thái Bình Dương của Nhật Bản. Đồng loạt giống trà hoa trồng trong vườn đã được sinh ra và ngay bây giờ chúng là một nhóm lớn cây có hoa. Màu sắc của trà hoa đã biến thành một phần không thể không có của mùa xuân. Các chiếc rễ cây lộ ra mang một vẻ tao nhã khó tả; cách những cành nhánh sắp xếp gợi cảm giác dịu dàng và cực kỳ tự nhiên. Sự tương phản tuyệt đẹp giữa các bông hoa cao quý và lá không bao giờ tạo cảm giác buồn chán.

Trà hoa (tsubaki)

7/ Quất cảnh (kinzu)

– Là một loài cây thuộc họ cam quýt (Rutaceae), có xuất xứ từ nam bộ Trung Hoa và Ấn Độ, quất cảnh được du nhập vào Nhật Bản trong thời Edo (1603 – 1868) và trở nên phổ biến như một trong các loại bonsai nhỏ. Lá cây quất cảnh thon dài, dai, có hình oval và mọc so le. Những cuống lá có cánh; nhánh cây có rất nhiều gai, vô số bông hoa trắng nhỏ với năm cánh nở ở nách lá vào mùa thu. Thường các cây có lá lớn và nhánh thô khiến rât khó tạo hình để làm bonsai, nhưng cùng với quất cảnh, là loài cây thấp lùn, việc này thật dễ dàng vì lá của chúng mọc dầy đặc. Loài cây này, với thân dầy trong thế thẳng đứng phóng khoáng (moyogi), cuốn hút ánh mắt ngắm nhìn bằng vẻ mạnh mẽ và tôn nghiêm. Cây cho các quả nhỏ màu vàng sậm trên những nhánh trong suốt mùa đông lạnh lẽo, phối hợp với màu lá xanh cả năm tạo cảm giác êm ấm, dễ thương.

Quất cảnh (kinzu)

8/ Phật thủ (bushukan)

– Là một loài cây bụi thường xanh, thuộc họ cam quýt (Rutaceae), có xuất xứ từ Lumbini (Nepal) và Ấn Độ, được canh tác như một loài cây trong vườn ở những khu vực ôn đới và từ rất lâu đã được xem như một trong các loại bonsai. Ở trên các nhánh cây xòe rộng của chính nó có rất nhiều gai ngắn. Lá phật thủ dài, hình oval, mọc so le; cuống lá không có cánh. Vào đầu hạ, các bông hoa trắng lớn với năm cánh nở bung trên những nhánh cây. Mùa đông, quả phật thủ chín chuyển sang màu vàng, nứt ra ở phía đầu quả hình thành hình những ngón tay, trông giống bàn tay của tượng Phật, vậy nên mà có tên như thế. Các nhánh cây phật thủ tỏa ra 1 cách tinh tế, trông cực kỳ ấn tượng. Cây có dáng nửa thác đổ kiêu hãnh và mềm mại. Không gian ngan ngát mùi thơm ngọt ngào của loại trái cây được liên tưởng với bàn tay Phật này có khả năng làm dịu tâm hồn.

Cây phật thủ (bushukan)