Cây hoa huệ

Huệ còn được gọi là dạ lai hương (thơm buổi tối ) hoặc vũ lai hương (thơm lúc mưa) (danh pháp hai phần: Polianthes tuberosa), là loài hoa nổi bật là, nở về đêm, có thể tỏa hương về buổi tối với mùi hương ngào ngạt. Ở Việt Nam, hoa huệ sử dụng để cắm trong những dịp cúng, lễ, còn được gọi là huệ ta, để phân biệt với hoa huệ trong bức tranh nổi tiếng “Thiếu nữ bên hoa huệ” là huệ tây (Lilium longiflorum), còn gọi là hoa loa kèn.

Hoa Huệ – Biểu tượng cho Sự thanh khiết.

Huệ có thể là:

* Tên một loài thực vật có hoa: Polianthes tuberosa, thường để cắm trong những dịp cúng, lễ,…;

* Tên một vài loài thực vật có hoa khác như huệ tây (còn được gọi là loa kèn – Lilium, trong đó có loài huệ tây nổi trội Lilium longiflorum trong bức tranh “Thiếu nữ bên hoa huệ”); lan huệ (Hippeastrum); huệ da cam (Clivia miniata)…

* Một định nghĩa trong Phật giáo: bát-nhã (có nghĩa là huệ, trí huệ)

Cây huệ ta (Polianthes tuberosa) và cây Huệ tây (ilium longiflorum)

Đặc tính cây hoa huệ

Hoa huệ thuộc họ Thùa (Agavaceae), hình dạng giống cây tỏi. Hoa huệ có màu trắng, bao hoa hình phễu, hương ngào ngạt, toả hương về buổi tối.

Củ huệ, cây huệ con và bông huệ

Hoa huệ có hai giống, huệ đơn còn được gọi là huệ xẻ, cây thấp hoa ngắn và thưa. Huệ kép còn được gọi là huệ tứ diện, cây cao, hoa dầy và bông dài hơn.

Hoa huệ đơn (huệ xẻ) và hoa huệ kép

Những giống hoa huệ trồng đại trà ở Việt Nam

– Bên cạnh đó còn có huệ đỏ (Clivia miniata)

Hoa huệ đỏ (Clivia miniata)

Cây hoa huệ là loại cây ưa ánh sáng, cho hoa cả năm. Tuy vậy, hoa huệ nở đa phần vào mùa hè còn mùa đông cho ít hoa, hoa nhỏ, bông ngắn hơn.

Hoa huệ có kết cấu cánh tương đối nổi bật là, khi không khí có ẩm độ cao, các khí khổng (lỗ trao đổi khí) trên cánh hoa tự động mở lớn để dầu thơm thoát ra ngoài. Buổi tối tuy không nắng, nhưng ẩm độ không khí lại cao hơn ban ngày, bởi vậy những khí khổng mở lớn cho hương thơm thoát ra (mở túi thơm). Chính vì vậy, vào ban ngày hoa huệ chỉ toả hương thoang thoảng, nhưng buổi tối nó lại thơm ngào ngạt.

Hoa huệ toả hương thơm theo ẩm độ, do đó không những buổi tối, mà vào ban ngày, bao gồm cả khi trời mưa, ẩm độ không khí cao, hoa huệ cũng thơm hơn ngày nắng.

Thói quen nở về đêm của huệ tạo thành qua quá trình tiến hóa tiến hoá. Do hoa tỏa ra hương thơm để cuốn hút côn trùng đến thụ phấn, duy trì nòi giống, do đó hoa thụ phấn dựa vào một số loại côn trùng hoạt động vào buổi tối nhất là hoa huệ thụ phấn nhờ bướm đêm, nên phải nở vào buổi tối để cuốn hút các loài côn trùng này.

Nguồn gốc mùi thơm hoa huệ

Các ngày trời mưa, huệ cũng toả hương thơm ngào ngạt.

Tục ngữ ta có câu “hoa không phơi nắng không thơm”, ấy là vì khi ánh nắng rọi xuống, nhiệt độ được tăng lên, làm dầu thơm trong cánh hoa thoát ra nhiều. Nhưng đêm thì làm cái gì có nắng, vậy mà hoa huệ lại toả hương thơm hơn cả ban ngày. Vì sao?

So sánh với những loài hoa nở ban ngày, hoa huệ có kết cấu cánh tương đối đặc biệt. Mỗi khi không khí có ẩm độ cao, các khí khổng (lỗ trao đổi khí) trên cánh hoa tự động mở lớn để dầu thơm thoát ra ngoài. Buổi tối tuy không nắng, nhưng ẩm độ không khí lại cao hơn ban ngày, bởi vậy những khí khổng mở lớn cho hương thơm thoát ra. Do đó, tuy ban ngày hoa huệ chỉ toả hương thoang thoảng, nhưng buổi tối nó lại thơm ngào ngạt.

Cũng vì hoa huệ toả hương thơm theo ẩm độ, nên nếu lưu ý bạn sẽ thấy không những buổi tối, mà ngay đến ban ngày, vào các hôm có mưa, ẩm độ không khí cao, hoa huệ cũng thơm hơn ngày nắng. Vì lẽ đó, hoa huệ còn có tên là dạ lai hương (thơm buổi tối ) hoặc vũ lai hương (thơm lúc mưa).

Mặt khác, hoa huệ thơm về đêm cũng vì một lẽ cực kỳ giản đơn, ấy là chủ yếu các giống huệ đều nở về đêm. Thói quen này của huệ có thể đã tạo thành qua nhiều thế hệ tiến hoá. Bình thường, hoa tỏa ra hương thơm để mời côn trùng đến thụ phấn, duy trì nòi giống. Hầu hết hoa thụ phấn dựa vào một số loại côn trùng hoạt động vào ban ngày, do đó chúng nở vào ban ngày để quyến rũ ong bướm. Tuy vậy, hoa huệ thụ phấn nhờ bướm đêm, nên nó phải chuyển giờ nở sang đêm để chiều lòng “khách” vậy.

Người ta tin rằng mùi thơm của huệ không tốt cho sức khoẻ nên ít ai cắm huệ trong khu vực phòng ngủ, nếu có thì buổi tối phải đưa ra ngoài sân.

Chọn và bảo quản củ huệ giống

Dựa theo mục đích lấy bông vào ngày rằm 15 hoặc 30 thì tính ngày xuống giống cho thích hợp.

Việc trồng hoa huệ ở Việt Nam

Ở Việt Nam, hoa huệ là thứ hoa được sử dụng nhiều trong việc cúng, lễ mà ít sử dụng để tặng nhau. Cắm huệ vào bình nên rửa chân hoa và thay nước hằng ngày để giữ hoa được lâu. Nước cắm hoa nên nhỏ vài giọt thuốc tím hay thuốc đỏ để diệt trừ khuẩn gây thối chân hoa.

Hoa Huệ được canh tác nhiều tại bắc bộ và một vài vùng ở trung bộ. Hoa huệ được tiêu thụ nhiều nhất vào mùa lễ hội, đi chùa sau tết âm lịch ở Việt Nam.

Ngày nay, huệ đang được canh tác đa phần ở những tỉnh phía Bắc Việt Nam, nhất là những khu vực trồng hoa lân cận Hà Nội.

Sử dụng hoa huệ trong những dịp lễ tết đã là một thói quen tiêu sử dụng của Việt Nam.. do đó nhu cầu tiêu thụ hoa huệ rất rộng lớn. Tuy vậy, do quá trình độ thị hoá nên diện tích trồng Huệ tại đây đã bị thu nhỏ mau chóng, trong khi đó nhu cầu về hoa Huệ trên thị trường ngày càng nâng cao do đó giá hoa Huệ nhiều năm vẫn ở mức cao.

Bình quân từ 10 – 15 nghìn một chục, đặc biệt trong những dịp lễ, tết giá hoa có thể tăng gấp rưỡi đến gấp hai. Mỗi sào Huệ sau khi trừ đi mọi kinh phí khoảng 8 triệu đồng, thu tiền lãi từ 9 đến 10 triệu đồng 1 năm. Nếu thời tiết thuận lợi có thể thu lãi được 15 đến 20 triệu đồng/sào.

Nhiều nông dân ở những tỉnh lân cận tp hồ chí minh đã chuyển sang trồng hoa huệ để phục vụ nhu cầu thị trường. Tại Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu nhiều người dân đã thay đổi nhờ trồng hoa Huệ.

Hoa huệ cũng được coi là nguyên vật liệu để chế biến một vài món ăn bổ dưỡng.