Nguyên lý tạo hình và biện pháp dấu hiệu nguyên lý tạo hình cây cảnh

1/  Nguyên lý tạo hình và biện pháp dấu hiệu nguyên lý tạo hình

– Non, nước, cây, đá trong tự nhiên bao la có các hình dáng khác nhau, cảnh trí phong phú, nhưng con người với tư cách là chúa tể của tự nhiên, có thể sinh ra các cảnh quan nghệ thuật cây cảnh bằng trí tưởng tượng phong phú của bản thân.

Thân cây được cắt tỉa, uốn quấn, có thế lạ lùng, tràn đầy cảm giác thẩm mỹ. Trong ảnh là loại cây cảnh cây thông đen kiểu thân cong, tác giả là Thiệu Hải Trung ở vườn thực vật Thượng Hải

a. Cây cảnh được tạo ra từ rễ, thân và cành cây

– Cây càng nhỏ thì khả năng uốn nắn ảnh hưởng càng lớn. Dựa trên đặc điểm đó, khi tạo cây cảnh, người ta có thể tiến hành cắt tỉa uốn quấn thân cành cây theo ý muốn để thực thi mục đích tạo hình. Chẳng hạn, để rễ trơ hình thành thế rồng cuộn hổ ngồi, thân thẳng thì thẳng đứng, thân cong thì quanh co uốn lượn nhiều tư thế, thân nghiêng thì có cảm xúc giống như đi vào tranh vẽ. tạo hình cây thông ví dụ, thông qua những nguyên lý hội họa như khéo vụng lẫn nhau, bình trung ngụ kỳ (trong cái bình thường có cái kỳ lạ), lộ trung hữu tàng (trong cái lộ ra phía bên ngoài có cái tiềm ẩn phía bên trong ), có thể hình thành các cảnh đẹp như tranh vẽ có phong cách đặc biệt như thông đón khách, thông ngọa long (rồng nằm), thông thám hải (dò biển)…

b. Sự tương quan giữa những bộ phận của cây

– Mỗi bộ phận của cây có tính độc lập cao độ, nếu cắt một đoạn cành, một đoạn rễ cây, trong một điều kiện ổn định có thể trồng thành một thân cây mới. Tuy vậy, cả một thân cây lại là một chỉnh thể thống nhất, giữa những bộ phận có mối liên lạc mật thiết và tác động lẫn nhau, hiện tượng tác động lẫn nhau giữa những bộ phận của cây gọi là hiện tượng tương quan của cây.

– Theo nhu cầu tạo hình, người ta cắt cành trên để nuôi cành dưới, ngắt ngọn để cho ra mầm…, đây là một trong các nguyên lý cơ bản trong việc tạo chậu cây cảnh.

Trong ảnh là loại cây cảnh cây thong kim tiền kiểu rừng cây, tác giả Thiệu Hải Trung ở vườn thực vật Thượng Hải. Cây cảnh được hình thành từ các cây nhỏ kết hợp với đá hòn. Tạ kiểu cây cảnh này phải tuân thủ quy luật của nét đẹp tự nhiên, thưa rậm so le, đan chéo nhau, giống như không có ý tạo như vậy, nhưng thực ra lại đầy suy nghĩ kỳ diệu đọc đáo

c. Tính nghệ thuật của biện pháp ghép tổ hợp

– Ghép là một biện pháp sắp xếp tổ hợp 1 cách hữu cơ những nguyên vật liệu tạo cây cảnh theo đòi hỏi của cảnh quan để tạo ra một cảnh quan thống nhất. Ghép phải thông qua những công đoạn gia công nghệ thuật như cắt tỉa, lựa chọn… phải tuân thủ “quy luật của cái đẹp”, chứ không phải lắp ghép chồng đống 1 cách máy móc. Chẳng hạn như tạo chậu non bộ, kiểu rừng cây, kiểu dựa đá…, đều phải lắp ghép tổ hợp 1 cách nghệ thuật. Do đó, biện pháp ghép tổ hợp cũng là một trong các nguyên lý cơ bản trong nghệ thuật tạo hình cây cảnh.

“Co rồng còn lại một thước, thấy cái lớn trong cái nhỏ”, là một trong các thủ thuật thuật trong phát minh cây cảnh. Cây này là loại cây thông kiểu rừng cây. Sáu bảy cành liễu rủ xuống đung đưa trong gió, hai ba đứa trẻ vui đùa trong số đó, thật là một cảnh tượng hương thông sóng động. Tác giả là Hồ Vận Hoa ở Lâm Viên Thượng Hải

d.  Biện pháp dấu hiệu

– Biện pháp dấu hiệu của nghệ thuật cây cảnh phải tuân thủ quy luật nghệ thuật ổn định, coi trọng nét đẹp bề nổi và sự sâu xa ý vị của ý cảnh.

– Lấy ít thắng nhiều, biến phức hình thành giản đơn

+ Đây chính là một trong các thủ thuật quan trọng của cách bài trí lâm viên cổ điển, cũng là một thủ thuật cơ bản trong phát minh cây cảnh. Trong nghệ thuật cây cảnh, chỉ cần mấy hòn đá núi, mấy gốc cây cũng có thể thể hiện được nét đẹp của tự nhiên bao la. Thông qua cắt tỉa và cách trình bày bố cục, biến phức tạp thành giản đơn, sắp xếp hợp lý, đạt đến trình độ “thúc long thành thốn” (khiến cho rồng co lại còn một tấc), “tiểu trung kiến đại” (trong cái nhỏ thấy cái lớn), hoặc là “phiến sơn đa tư” (núi nhỏ mà nhiều tư thế), “thốn thạch sinh tình” (đá nhỏ nhưng đầy ý vị), làm cho người thưởng thức thu được một ý cảnh phong phú và một cảm giác đầy thi vị.

– Thuận theo tự nhiên, coi trọng cái “thần”

+ Khi phát minh cây cảnh phải nắm rõ thói quen và diện mạo tự nhiên của cây cảnh, thân cây uốn éo, rễ cây trồi lên, thế cây lạ… đều là tài liệu tốt để tạo cây cảnh. Coi trọng “trực trung cầu khúc” (tìm cái cong trong cái thẳng), “bình trugn sinh kỳ” (trong cái bình thường tạo ra cái kỳ lạ), nhấn mạnh sự biến hóa của đường nét, không được dài quá hoặc thẳng quá, mục đích của việc dùng biện pháp “cắt thân để cành” chính là muốn “tìm cái cong trong cái thẳng” ấy. Việc phát minh cây cảnh còn quý ở chỗ tìm ra cái “thần” của chính nó, nắm bắt được hình mẫu, tính đặc thù, phong cách, bản chất, thể hiện được tinh thần nội tại của cây cảnh, thế mới là cái “thần” đáng lựa tìm.

– Trông cái xa qua cái gần, nhìn cái sâu qua cái nông

+ Cây cảnh vừa và nhỏ là một trong các loại cảnh quan có khoảng cách gần mang tính tĩnh, nếu muốn sinh ra ý cảnh cao xa, sâu sắc, thì trong suốt quá trình phát minh, cần lưu ý dùng thủ thuật nghệ thuật “cảnh cận ý viễn” (cảnh gần nhưng ý nghĩa sâu xa). Ví dụ như thủ thuật “tam viễn” (ba cái xa) trong việc tạo chậu non bộ: “cao viễn” (cao xa), cần dùng thủ thuật so sánh cao thấp, để làm nổi trội độ cao của chính nó ; “thâm viễn” (sâu xa), cần nâng cao tầng thứ giữa trước và sau, tạo cảm giác sâu xa; “bình viễn” (xa bằng), khiến cho đỉnh núi thấp bằng, mặt nước rộng, để sinh ra ý cảnh xa và rộng.

+ Còn “nhìn cái sâu qua cái nông”, tại đây vừa là để chỉ thủ thuật tạo hình sử dụng cái thấp nông để tạo cái cao sâu, vừa hàm có chứa ý nghĩa là trong cảnh quan giản dị ẩn có chứa một hàm ý sâu sắc.