Chăm sóc ngô (bắp) – tưới nước cho ngô

1/ Nhu cầu nước của cây ngô (bắp).

Ngô (bắp) là loại cây trồng cạn nên cần ít nước hơn nhiều cây khác chỉ cần đất ẩm và nhất là cực kỳ sợ úng. Một cây ngô bình thường trong một mùa sinh trưởng sản tạo ra một khối lượng chất xanh lớn vì vậy cần một khối lượng nước tương đối lớn khoảng 220 lít. Tuy vậy lượng nước đó không phải rải đều trong suốt chu kỳ sinh trưởng của cây mà ở mỗi thời kỳ nhu cầu có sự khác nhau. Vậy nên việc xác định lượng nước tưới, những giai đoạn tưới nước hợp lý và tưới kịp lúc có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng năng suất ngô. Một vài căn cứ để xác định giai đoạn tưới nước phù hợp cho ngô là: ẩm độ đất, đặc tính sinh lý, thời kỳ phát triển sinh trưởng của cây, trạng thái phía bên ngoài của cây và đặc tính thời tiết khí hậu các mùa, từng vùng.

Ruộng ngô đủ ẩm

Nhu cầu về nước của cây ngô thay đổi theo thời kỳ phát triển của chính nó. Theo Wolfel (1927) giai đoạn đầu, hạt ngô cần hút lượng nước bằng 40 – 44% trọng lượng hạt lúc đầu và mọc nhanh khi ẩm độ đất đạt 80% sức có chứa nhiều nhất ruộng đồng. Hạt ngô không mọc ở ẩm độ đất bằng 10% sức có chứa nhiều nhất ruộng đồng và khi độ no nước 100% hoặc cao hơn, thì sự này mầm bị đình trệ do thiếu oxi. Khi ở giai đoạn cây con, điểm sinh trưởng nằm phía dưới mặt đất, chỉ cần ngập sâu từ 1 – 2 ngày cây có khả năng bị chết ngạt. Cây ngô thời kỳ đầu đến 4 – 5 lá có thể chịu hạn tốt nên ít cần nước, từ 6 – 7 lá trở đi cây bắt đầu cần nước. Ngô cần nhiều nước nhất là ở giai đoạn từ trước lúc trỗ cờ đến chín sữa sáp. Khi tiến hành tưới nước cho ngô cần tùy theo đòi hỏi nước trong mỗi giai đoạn phát triển sinh trưởng của cây ngô. Dựa trên ẩm độ của đất, đồng thời theo dõi thời tiết tránh hiện tượng sau khi tưới bị mưa. Không để cho ẩm độ của đất xuống bên dưới mức khô héo sau khi tiến hành gieo trồng cây giống phát triển ổn định rồi mới tưới nước. Nếu có khả năng nên tưới cho ngô rất nhiều lần. Nói chung, ở mỗi giai đoạn khác nhau cây ngô có mong muốn nước khác nhau cụ thể như sau:

– Thời kỳ đầu: cây giống ( từ nẩy mầm đến 3 – 4 lá). Cây ngô có thể chịu hạn hơn úng. Cây cần có ẩm độ 60 – 65% ẩm độ bão hòa. Ẩm độ thấp, đất thoáng tạo cơ hội cho bộ rễ phát triển tốt. Thời kỳ này cần lượng nước bằng 12% so sánh với cả vụ.

– Thời kỳ 7 – 9 lá đến trổ cờ: đòi hỏi nước của cây ngô tăng dần một ngày cần từ 35 – 40m3 nước/ hecta. Ẩm độ đất 70 – 75%. Lượng nước của thời kỳ này chiếm 21% tổng lượng nước cả vụ.

– Thời kỳ nở hoa đến kết hạt (trước trổ 15 ngày và sau trổ 15 ngày): là giai đoạn khủng hoảng nước của cây ngô. Nếu gặp hạn cây ngô hạ năng suất rõ ràng. Ẩm độ phù hợp ở giai đoạn này là 75 – 80%. Lượng nước cần ở giai đoạn nở hoa chiếm 24 – 28% tổng lượng nước cả vụ.

Giai đoạn nở hoa đến chín sữa cây ngô cần 20 – 24% tổng lượng nước cả vụ.

– Thời kỳ chín (chín sáp đến chín hoàn toàn): nhu cầu nước của cây ngô hạ dần. Ẩm độ đất 60 – 70%, lượng nước cây ngô cần chiếm 17 – 18% tổng lượng nước cả vụ.

Đòi hỏi của tưới nước cho ngô là khiến cho ẩm độ trong đất được đồng đều. Nhất thiết không được tưới tràn làm phá hại cấu tượng của đất và không thể đọng nước trong ruộng sau khi tưới. Ngô là loại cây trồng có khoảng cách rộng. Kỹ thuật tưới là cho nước vào rãnh để ngấm dần những luống trong một hôm, nâng ẩm độ của đất lên 80 – 90% là vừa.

Ruộng ngô thiếu hụt nước

2/ Những biện pháp tưới nước cho ngô

Ở Việt Nam diện tích trồng ngô nhờ nước trời chiếm khoảng trên 70%, diện tích chủ động tưới chiếm khoảng gần 30%. Nguồn nước chính cung ứng cho cây ngô được chia nhỏ ra làm 2 nguồn chính:

– Nước mưa: Đây chính là nguồn cung ứng chính cho ngô, ở nước ta lượng mưa phổ biến từ 1700 – 2000 mm đủ cho nhu cầu phát triển và sinh trưởng của cây ngô, tuy vậy lượng mưa tập trung theo mùa bởi vậy về mùa khô nóng cây không đủ nước để phát triển và sinh trưởng.

– Nao ước, hồ, sông, suối: đây chính là nguồn nước cung ứng cho cây ngô 1 cách chủ động theo sự điều tiết của con người.

Nguồn cung ứng nước tưới cho ngô

Chủ yếu các khu vực trồng cây ngô nước ta và những khu vực trồng ngô lớn ngày nay dựa vào nước trời là chính yếu, với các khu vực sản xuất thuận lợi có thể ứng dụng nhiều biện pháp tưới khác nhau như tưới hốc, tưới rãnh, tưới phun mưa… Việc chọn lựa và ứng dụng hình thức tưới nào cho thích hợp đa phần dựa trên đặc tính và điều kiện sản xuất của mỗi vùng.

2/1/ Tưới hốc

Là hình thức tưới thủ công thường sử dụng xô, gáo, ô doa… để tưới trực tiếp vào từng hốc ngô.

2/1/1/ Điểm mạnh

– Tiết kiệm được nước tưới nhất là ở các khu vực trồng ngô khó khăn về nước tưới.

– Nước được cung ứng trực tiếp vào gốc tạo cơ hội cho bộ rễ hút nước thuận lợi nhất là ở giai đoạn cây giống.

– Không gây cản trở sự trao đổi khí giữa đất và những tầng không khí sát mặt đất.

– Cấu trúc đất ở phần sinh trưởng của bộ rễ cây không bị phá vỡ do lực ảnh hưởng vào trong đất khi tưới nhỏ nên không ảnh hưởng nhiều đến sự phát triển của bộ rễ cây.

Tưới nước bằng xô, gáo

2/1/2/ Điểm yếu

Tốn công lao động, năng suất tưới thấp và thường chỉ ứng dụng được trong hoàn cảnh diện tích trồng nhỏ, ruộng trồng gần nguồn nước tưới.

Hệ thống dẫn nước tưới bằng vòi phun cầm tay

Tưới nước bằng vòi phun

2/2/ Tưới rãnh

Là hình thức tưới cho nước vào rãnh của những hàng cây và thường vận dụng cho những cây trồng cạn có khoảng cách hàng rộng, đây chính là biện pháp tưới để nước chảy theo những rãnh được thiết kế giữa những hàng cây. Nước được thấm dần vào trong đất và cung ứng cho cây trồng. Chủ yếu các khu vực trồng cây ngô nếu chủ động được nước tưới thì đều tưới rãnh là chính yếu.

Tưới rãnh có 2 kiểu là tưới rãnh kín và tưới rãnh hở:

– Tưới rãnh hở là hình thức tưới mà nước không lưu lại trong đất sau khi ngừng tưới. Nước chảy trong rãnh có thể lưu thông từ rãnh này – rãnh khác và từ khác rãnh ở ruộng trên xuống rãnh ở ruộng dưới. loại rãnh này phù hợp với các khu vực đất có độ dốc từ 0,02 – 0,05 và thấm nước kém. Bởi vì phải tưới theo hình thức này vì đất có độ dốc lớn và tính thấm yếu. Nếu giữ nước lại thì phía cuối rãnh tràn ngập, chất lượng tưới kém và trở nên tưới ngập, lưu lượng tưới trong rãnh phải đủ nhỏ để nước được thấm đều và thấm không hết gây nên xói lở bào mòn đất, thường khoảng 0,2 – 0,5l/s, rãnh nông 8 – 10 centimét, rộng 20 – 25 centimét, chiều dài rãnh từ 80 – 120m. Ở trên đất thịt nhẹ rãnh ngắn, ở trên đất thịt nặng rãnh dài hơn. Tốc độ giới hạn không vượt quá 0,1 – 0,2m/s.

– Tưới rãnh kín là hình thức tưới nước vào rãnh có bọt kín ở cuối rãnh, có thể trừ nước trong rãnh khi cần. Tưới nước rãnh kín có 2 kiểu:

+ Rãnh kín có trữ nước: là rãnh khi tưới một phần nước thấm vào trong đất, phần còn lại đọng trong rãnh và thấm dần. Loại này phù hợp dùng ở khu vực đất có địa hình bằng phẳng có độ dốc < 0,002, kích cỡ rãnh có thể

khác nhau phụ thuộc vào tính thấm nước, độ dốc của đất. Nói chung độ sâu rãnh khoảng từ 12 – 20 centimét trở lên và rộng từ 30 – 45 centimét.

+ Rãnh kín không có chứa nước: là rãnh mà sau khi kết thúc tưới một thời gian ngắn tất cả lượng nước thầm hết vào trong đất. Lưu lượng nước trong rãnh khoảng 0,2l/s thì lớp đất ẩm có thể thấm tới 40 – 50 centimét. Thông thường thời gian tưới cho 1 rãnh thường dài hơn so sánh với rãnh kín trữ nước. Để cắt ngắn thời gian tưới và bảo đảm thấm đều thì khi bắt đầu tưới cần 1 lưu lượng nước lớn hơn một chút để đưa nước nhanh về cuối rãnh tiếp đến hạ dần lưu lượng đến giới hạn phù hợp cho tới lúc kết thúc mức tưới.

2/2/1/ Điểm mạnh

– Năng suất tưới cao.

– Không gây cản trở sự trao đổi khí giữa đất và những tầng không khí sát mặt đất.

– Cấu trúc đất ở phần sinh trưởng của bộ rễ cây không bị phá vỡ do lực ảnh hưởng vào trong đất khi tưới nhỏ nên không ảnh hưởng nhiều đến sự phát triển của bộ rễ cây.

Cách tưới rãnh

Tiết kiệm và chủ động được nước tưới, lớp đất mặt vẫn tơi xốp, không bị dí chặt, cấu tạo đất vẫn giữ vững, đất không bị bào mòn, dưỡng chất không bị rửa trôi. Đây chính là biện pháp tưới thông dụng thường hay được vận dụng ở các khu vực trồng ngô trên đất lúa.

2/2/2/ Điểm yếu

– Tốn không ít nước do khi tưới một phần nước ngấm sâu nên mức tốn thất nước lớn, hiệu suất tưới thấp chỉ đạt khoảng 40 – 50%.

– Khó chỉnh ẩm độ đất như ý cho thích hợp với ẩm độ đòi hỏi của từng thời kỳ sinh trưởng của cây ngô.

– Chỉ ứng dụng được với nơi có địa hình tương đối bằng phẳng (độ dốc<50). Lãng phí một phần nước ở cuối rãnh tưới. Gặp khó khăn trong việc vận chuyển công cụ sản xuất qua rãnh. Phải kinh phí tương đối lớn nhân công và thời gian cho việc cải tạo những rãnh nước.

2/2/3/ Cách tưới

Ngô là loại cây trồng cạn, bộ rễ bộ rễ phất triển cực kỳ mạnh nên có thể hút nước khoẻ hơn nhiều cây trồng khác và dùng nước tiết kiệm hơn để tạo thành một đơn vị chất khô.

Tuy vậy cây ngô sinh trưởng nhanh và sinh ra một khối lượng sinh khối lớn nên ngô cần một lượng nước lớn.

Dựa trên nhu cầu nước và khả năng chịu hạn của cây ngô qua từng giai đoạn sinh trưởng để quản lý nước và điều tiết nước 1 cách hợp lý.

– Tưới nước trước khi tiến hành gieo hạt: Nếu gặp hạn, không đủ ẩm độ gieo hạt nên tưới nước theo rãnh. Rạch những rãnh theo khoảng cách 1,5 m để tưới nước. Sau 2 – 3 ngày nước thấm hết, cày rạch hàng reo hạt. Lượng nước tưới khoảng 250 – 300 m3/ hecta.

Giai đoạn nảy mầm: Giai đoạn này lượng nước cấp thiết cho hạt ngô nảy mầm tương đối thấp (khoảng 45% trọng lượng khô tuyệt đối của hạt). Tuy vậy đây chính là thời kỳ đầu và ảnh hưởng đến sức sống của cây sau này nên ruộng luôn duy trì độ ẩm khoảng 70 – 80%, bên cạnh đó việc duy trì độ ẩm giúp cây ngô mọc đều và bảo đảm mật độ cần thiêt.

– Tưới nước trước khi tiến hành gieo hạt: Nếu gặp hạn, không đủ ẩm độ gieo hạt nên tưới nước theo rãnh. Rạch những rãnh theo khoảng cách 1,5 m để tưới nước.

Sau 2 – 3 ngày nước thấm hết, cày rạch hàng reo hạt. Lượng nước tưới khoảng 250 – 300 m3/ hecta.

– Tưới nước ở giai đoạn cây ngô 3 – 4 lá: Nếu đất hạn cần phải tưới nước. Lượng nước cần khoảng 300 – 400 m3/ hecta. Kỹ thuật tưới tối ưu nhất là cách 1 rãnh tưới 1 rãnh.

– Tưới nước cho ngô giai đoạn 7 – 9 lá: Lượng nước tưới 600 – 700 m3/ hecta. Tưới theo từng rãnh một, cho nước vào ngập 1/2 luống, cho nước đi tới 3/4 chiều dài rãnh rồi ngăn nước lại, nước tự ngấm lên luống và xuống cuối rãnh. Ẩm độ đất sau 1 – 2 ngày tưới khoảng 70 – 75% là vừa.

– Tưới cho ngô trước trỗ cờ: Lượng nước cần phải tưới 700 – 800 m3/ hecta, tưới theo rãnh như giai đoạn trên, tiếp đến duy trì ẩm độ đất 70 – 80%. Nếu hạn có thể tưới 1 lần vào giai đoạn chín sáp.

Có thể tham khảo cách đưa nước vào rãnh trong trường hợp có hệ thống khống chế nước như bảng sau:

Loại đất	Mức tưới (m3/ hecta )	Độ dốc	Quy mô luống rãnh		Chiều sâu mức nước so sánh với độ sâu của rãnh	Thời gian ngừng tưới khi chảy tới	Để ý bằng mắt sau 4h
			Khoảng cách rãnh ( centimét )	Chiều sâu rãnh ( centimét )
Cát pha thấm mạnh	<200	<0,003	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 > 1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 80% 3/4 rãnh 90% Mấp mé 90%	Suốt chiều dài của rãnh	40 – 50% diện tích luống ẩm
Cát pha thấm mạnh	200 – 300	0,003 – 0,007	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 > 1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 85% 3/4 rãnh 95% Mấp mé 100%	Suốt chiều dài của rãnh	40 – 50% diện tích luống ẩm
Cát pha thấm mạnh	200 – 300	<0,003	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 > 1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 100% 3/4 rãnh 90% Mấp mé 100%
Cát pha đất có tính thấm mạnh	> 300	0,003 – 0,007	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 > 1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 100% 3/4 rãnh 100% Mấp mé 100%	Suốt chiều dài của rãnh	100% diện tích luống ẩm
		< 0,003	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 > 1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 100% 3/4 rãnh 100% Mấp mé 100%	Suốt chiều dài của rãnh	60 – 80% diện tích luống ẩm
Đất thịt ngấm trung bình yếu	< 200	0,003 – 0,07	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 > 1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 100% 3/4 rãnh 100% Mấp mé 90%	Suốt chiều dài của rãnh	100% diện tích luống ẩm
		<0,003	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 >1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 100% 3/4 rãnh 100% Mấp mé 90%	Suốt chiều dài của rãnh	60% diện tích luống ẩm
Đất thịt	200 – 300	0,003 – 0,007	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 >1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 100% 3/4 rãnh 100% Mấp mé 100%	Suốt chiều dài của rãnh	80 – 100% diện tích luống ẩm
		0,003	0,5 – 0,8 0,8 – 1,5 >1,5	10 – 20 20 – 30 30 – 50	2/3 rãnh 100% 3/4 rãnh 100% Mấp mé 100%	Suốt chiều dài của rãnh	Mặt luống thấm ẩm

Bảng: cách đưa nước vào rãnh trong trường hợp có hệ thống khống chế nước

2/3/ Tưới phun mưa

Là hình thức tưới tân tiến nhằm cung ứng nước cho cây trồng ở dạng mưa nhân tạo bằng những thiết bị riêng gọi là máy phun mưa. Tưới phun mưa có thể phục vụ đầy đủ những đòi hỏi cơ bản về cung ứng nước tưới cho cây trồng. Đây chính là biện pháp tưới bằng phương pháp xịt nước từ dưới mặt đất lên tán cây qua hệ thống máy bơm, ống dẫn nước với những vòi phun cố định, tự động xoay được với góc 3600C, được đặt cao khỏi mặt đất 0,5- 1,0m (dưới dạng phun sương hay phun mù) thường ứng dụng tưới cho cây giống trong vườn ươm hoặc vòi phun hạt lớn di động cầm tay sử dụng để tưới cây ăn trái vào các ngày nắng nóng oi bức (xịt vào 16-18giờ chiều) để gia tăng độ ẩm không khí, hạ độ nóng cho trái, cho cây, chống hiện tượng rụng quả do thời tiết khắc nghiệt.

Cách tưới phun mưa

2/3/1/ Điểm mạnh

– Tiết kiệm được nước tưới nhất là ở các khu vực trồng ngô khó khăn về nước tưới.

– Là hình thức tưới thật sự hữu dụng ở các nơi có địa hình phức tạp vì không phải san phẳng mặt ruộng, có công dụng tốt với đòi hỏi sinh lý, sinh thái của cây, vừa sạch bụi, hạ thấp nhiệt độ, nâng cao ẩm độ không khí của tiểu khí hậu ruộng đồng vùng tưới, nâng cao quá trình đồng hóa của cây. Nước được phân bổ đồng đều trên khắp mặt ruộng, năng suất tưới cao.

– Không gây cản trở sự trao đổi khí giữa đất và những tầng không khí sát mặt đất.

– Cấu trúc đất ở phần sinh trưởng của bộ rễ cây không bị phá vỡ do lực ảnh hưởng vào trong đất khi tưới nhỏ nên không ảnh hưởng nhiều đến sự phát triển của bộ rễ cây.

Đất không bị dí chặt, giữ nguyên hiện trạng cấu tạo đất, đất không bị bào mòn, phân bón không bị rửa trôi.

2/3/2/ Điểm yếu

Kinh phí đầu tư lúc đầu lớn nên khó phát triển đại trà nhất là trong hoàn cảnh khó khăn về vốn, điện, nước… ở những khu vực trồng ngô của nước ta ngày nay. Chỉ ứng dụng được đối với một số loại đất có độ xốp cấp thiết cho nước thấm qua dễ dàng (như một số loại đất có độ xốp lớn, đất than bùn).

Hệ thống tưới phun mưa cho ngô thời kỳ 3 – 4 lá