Cây hà thủ ô trắng

Tên khoa học:

– Streptocaulon juventas Merr. (khai thác tại Việt Nam)

– Cymanchum bungei Decne (khai thác tại Trung Quốc)

Thuộc họ: Thiên lý (Asclepiadaceae)

Cách gọi khác: Bạch thủ ô, thái sơn hà thủ ô, thái sơn bạch hà thủ ô, hòa thượng ô…

Đặc tính thực vật học, miêu tả sơ bộ về cây hà thủ ô trắng

Hà thủ ô trắng là loại cây dây leo, dài từ 2 đến 5 mét. Thân và cành màu nâu đỏ, có rất nhiều lông, khi già thì nhẵn dần, lông dần biến mất. Vì cây có rất nhiều lông trông như mốc nên có nơi còn được gọi là dây mốc.

Đặc tính thực vật học hà thủ ô trắng (bạch thủ ô)

Hoa màu nâu nhạt hoặc vàng tía mọc thành xim, cực kỳ nhiều lông

Hoa hà thủ ô trắng

Toàn cây bấm thân, lá, trái non chỗ nào cũng ra nhựa trắng như sữa non, nên cây còn có tên là sữa bò.

Tên Mã liên an: có nghĩa là ngựa liền với yên, chuyện kể rằng: Xưa có một ông tướng cưỡi ngựa, ngựa đang di bỗng bị cảm chết, được một người sử dụng cây này chữa trị sống lại, người tướng liền biếu cả ngựa và yên để tạ ơn ngừa đã cứu sống.

Củ hà thủ ô trắng

Củ phía bên trong có màu trắng và chứa đựng nhiều nhựa. Củ thường nhỏ hơn hà thủ ô đỏ

Phân bổ và thu hái hà thủ ô trắng

– Loại cây có tên là “củ vú bò”, “dây sữa bò”, “cây sừng bò” (khai thác tại Việt Nam)

Mọc hoang ở khắp những khu vực đồi núi của nước ta. Cây thông thường ưa các nơi đất đồi cứng như: Vĩnh Phúc, Hà Tây cũ, Tuyên Quang, Cao Bằng.

– Loại cây “ngưu bì tiêu” (khai tại Trung Quốc)

Như vậy, “hà thủ ô trắng” khai thác trong nước và “hà thủ ô trắng” nhập của Trung Quốc, sẽ là rễ củ của các cây thuộc những chi khác nhau.

Cây được đào cả năm để sử dụng để làm thuốc, nhưng tối ưu nhất là đào vào mùa đông, hay đầu xuân. Đào về thái mỏng, phơi khô dùng dần.

Thành phần hóa học trong hà thủ ô trắng

Củ hà thủ ô trắng chứa đựng nhiều tinh bột, ancaloit, tanin pyrogalic là chính yếu. Và một chất có phản ứng alcaloid có tinh thể chưa xác định

Công dụng dược lý của hà thủ ô trắng

Hà thủ ô có công dụng hạ Cholesterol huyết thanh, được minh chứng rõ trên mô hình gây cholesterol cao ở thỏ nhà, thuốc còn có công dụng gây giảm hấp thụ cholesterol của ruột thỏ, theo tác giả, thuốc có thành phần hữu hiệu phối hợp với cholesterol ( Tư liệu tham khảo Tân y học 5 – 6, 1972). Thuốc có công dụng phòng ngừa và hạ nhẹ xơ cứng động mạch. Có thể công dụng hạ xơ cứng động mạch và do thuốc có thành phần Lecithin ( Tư liệu tham khảo Tân y học 5 – 6, 1972).

Thuốc làm chậm nhịp tim. Nâng cao nhẹ lưu lượng máu động mạch vành và bảo vệ được cơ tim thiếu máu.

Thuốc có thể gia tăng sức chống lạnh của chuột nhắt. Hà thủ ô trắng có công dụng đẩy mạnh miễn dịch.

Thuốc giữ được tuyến ức của chuột nhắt già không bị teo mà giữ được mức như lúc chuột còn non, công dụng này có ý nghĩa chống lão hóa nhưng cơ chế còn cần nghiên cứu thêm.

Thuốc có công dụng nhuận tràng do dẫn chất oxymethylanthraquinone nâng cao nhu động ruột ( Trích yếu văn kiện nghiên cứu Trung dược – Nhà xuất bản Khoa học xuất bản 1965, trang 345 – 346). Hà thủ ô sống có công dụng nhuận tràng mạnh hơn Hà thủ ô chín.

Công dụng kháng khuẩn và virus: thuốc có công dụng ức chế đối với trực khuẩn lao ở người và trực khuẩn lî Flexner. Thuốc có công dụng ức chế virus cúm ( Học báo Vi sinh vật 8,164, 1960).

Glucozit Hà thủ ô trắng có công dụng ức chế tế bàoung thư.

Tính năng công năng của hà thủ ô trắng

Hà thủ ô trắng có cùng tác dụng với <strong target=”_blank” title=”Hà thủ ô đỏ rừng Hòa Bình loại nguyên củ”>hà thủ ô đỏ, có công dụng khiến cho người già trẻ lại, giúp ích cho sự giao hợp được lâu bền, tóc bạc hóa đen.

Hà thủ ô trắng còn là bài thuốc chữa trị cảm sốt cực kỳ tốt. Chuyển kể về Bác: Theo lời kể của một người dân tộc có tham dự kháng chiến, Bác Hồ bị cảm sốt nặng vào tháng 7-1945, được một ông lang người dân tộc sử dụng củ cây này chữa khỏi bệnh. Bởi vậy Bác Hồ có dặn những đội viên trong đội tuyên truyền giải phóng quân, hễ thấy cây này thì hãy hái lấy một nắm mang theo trong mình, phòng khi cần đến.

Tim mạch: Kích thích nhẹ sự co bóp tim, co mạch ngoại vi. Kích thích hô hấp nhưng không gây thay đổi huyết áp. Kích thích nhẹ
nhu động ruột, lợi tiểu, an thần nhẹ, hạ nhiệt cơ thể, tăng sức lực, tăng cân. Đem chế với Đậu đen vị đắng hạ nhưng có tác dụng dược lý không thay đổi.

Đau khớp: Cho bệnh nhân đau khớp dạng thấp uống Hà thủ ô trắng với liều 15g/ ngày thường xuyên 30 ngày, bệnh nhân hạ đau rõ ràng, không có phản ứng phụ.

Đường ruột: Hà thủ ô trắng ức chế sự co thắt cơ trơn ruột cô lập, gây nên bở histamin và acétylcholin. Hà thủ ô trắng gia tăng tỷ lệ sống hoặc nối dài thời gian cầm cự với súc vật đã tiêm liều độc nọc rắn Hổ mang.

Tăng thị lực: Dây và lá Hà thủ ô trắng kết hợp với lá Bồ cu vẽ chữa trị cho 86 bệnh nhân viêm hắc võng mạc trung tâm thanh dịch (chorioritinite centrale séreuse). Kết quả là 87% số bệnh nhân tăng thị lực, các bệnh nhân hết ám điểm là bệnh nhân tăng thị lực từ 6/10 trở lên và một vài tăng thị lực dưới 5/10/ Một vài bệnh nhân tăng thị lực dưới 5/10 hạ ám điểm.

Chữa rắn cắn: Lá và rễ Hà thủ ô trắng tươi chữa rắn cắn: Khi bị rắn cắn, cho nạn nhân nhai rễ, lá Hà thủ ô trắng tươi nuốt nước, bã đắp vào chỗ rắn cắn đã hút máu và nọc độc.

Ngoài ra cây thuốc còn kích thích nhẹ sự co bóp tim, co mạch ngoại vi. Kích thích hô hấp nhưng không gây thay đổi huyết áp. Kích thích nhẹ nhu động ruột, lợi tiểu, an thần nhẹ, hạ nhiệt cơ thể, tăng sức lực, tăng cân. Đem chế với Đậu đen vị đắng hạ nhưng có tác dụng dược lý không thay đổi.

Cho bệnh nhân đau khớp dạng thấp uống Hà thủ ô trắng với liều 15g/ ngày thường xuyên 30 ngày, bệnh nhân hạ đau rõ ràng, không có phản ứng phụ.

Bên cạnh đó tác dụng và liều sử dụng của hà thủ ô trắng được những thầy thuốc Việt Nam coi bài thuốc giúp nối dài tuổi thọ, giao hợp được lâu bền, tóc bạc hóa đen. Trong những đơn thuốc, người ta vẫn thường sử dụng một nửa hà thủ ô đỏ, một nửa hà thủ ô trắng. Có khi để nguyên không chế biến, hoặc cũng có khi chế biến như đối với hà thủ ô đỏ. Liều và cách sử dụng giống như hà thủ ô đỏ. Trong kháng chiến tại những khu vực dân tộc, người dân sử dụng củ và thân lá cây này chữa cảm sốt, cảm nắng, sốt rét. Có nơi người ta sắc cây này với nước cho phái nữ không có sữa uống để giúp ra sữa

Chế biến hà thủ ô trắng

Theo Trung y:

Lấy hà thủ ô đã được cắt miếng cho vào chậu, đổ rượu ngon vào tẩm 1 đêm, cứ 10 kilogam hà thủ ô thì sử dụng 2,5 kilogam rượu. Ngày hôm sau bỏ vào chõ đồ 4 giờ, kéo ra phơi râm cho khô, lại tẩm lại đồ 2 lần nữa là được. Miếng hà thủ ô sẽ thành sắc đen nâu.

Theo kinh nghiệm Việt Nam:

– Rửa sạch, ngâm nước vo gạo 2 ngày đêm, ngày thay nước 1 lần; rửa lại, đổ nước đậu đen vào cho ngập (1 kilogam hà thủ ô 100g đậu nấu với 2 lít nước cho nhừ nát) nấu cho đến lúc gần cạn (nên đảo luôn cho được chín đều), củ trở thành mềm kéo ra bỏ lõi (nếu có), thái hoặc bào mỏng rồi phơi cho khô, nếu còn nước đậu đen thì tẩm phơi cho tới hết (cách này thường sử dụng ).

Muốn làm kỹ nữa thì trước khi thái miếng làm cửu chưng cửu sái.

Khi đun nấu, đặt một cái vỉ ở đáy vật dụng để khỏi cháy khét.

– Hà thủ ô đỏ, có thể thêm hà thủ ô trắng Tylophora juventas Woodson, họ thiên lý, mỗi thứ đều nhau, ngâm nước vo gạo 4 ngày đêm, ngày thay nước gạo 1 lần. Cạo bỏ vỏ hà thủ ô, lấy đậu đen đãi sạch rồi cho dược liệu vào chõ, cứ một lượt hà thủ ô thì một lượt đậu đen; đổ cho chín nhừ đậu đen, bỏ đậu đen lấy hà thủ ô phơi khô, rồi lại đồ; làm như vậy (phơi, đồ) 9 lần. Cuối cùng lấy hà thủ ô thái hay bào phiến hoặc sấy khô và tán bột.

Rượu hà thủ ô sau khi điều chế rồi, tán bột, bỏ vào túi vải, ngâm rượu 400 trong 10 ngày với tỷ lệ 1/4/ Lọc pha thêm sirô đơn càng tốt (nửa rượu hà thủ ô với 1 sirô). Ngày uống 2 lần, mỗi lần 30 – 60 mililít trước bữa ăn.

Dùng hà thủ ô trắng

Ngày sử dụng 15-20g dưới dạng thuốc sắc để uống

Sử dụng để ngâm rượu

Có thể dùng để nấu cháo với lượng như trên

Bên cạnh đó có thể dùng kèm với hà thủ ô đỏ

Kiêng kỵ khi sử dụng hà thủ ô trắng

Khi sử dụng hà thủ ô trắng phải kiêng ăn tiết canh lợn, cá, lươn, rau cải, hành tỏi.

Không sử dụng Hà thủ ô trắng (rễ, dây, lá) cho người tạng lạnh, người bệnh thuộc hư chứng.

Admin tổng hợp từ: Cây thuốc và các bài thuốc Việt Nam – GS. TS. Đỗ Tất Lợi, Từ điển cây thuốc Việt Nam – Võ Văn Chi; rcmp.org.vn; vi.wikipedia.org, phununet.com; thuocvuonnha.com.