Cẩm nang chẩn đoán bệnh cây – P1: Phần giới thiệu

P1 | P2 | P3 | P4 | P5 | P6 | P7 | P8 | P9 | P10 | P11 | P12 | P13 | P14

Bệnh gây hại cây trồng gây nên các tổn thất rất nghiêm trọng cho thu nhập của đa số nông dân Việt Nam qua việc gây hạ chất lượng và năng suất nông sản. Kinh phí cho những giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ như thuốc trừ nấm càng gây giảm hơn thế nữa thu nhập của người dân.

Một vài bệnh do nấm gây nên có thể sản sinh độc tố nấm, như aflatoxin, nhiễm vào những sản phẩm thức ăn (như ngô và lạc). Sự lẫn tạp độc tố nấm có thể gây ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe con người và động vật.

Thỉnh thoảng bệnh bùng phát thành dịch tàn phá những cây trồng chính. Các dịch bệnh như vậy có thể ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến kinh tế và xã hội của toàn thể một vùng hoặc quốc gia. Ví dụ như trong năm 2006, dịch vàng lùn và lùn xoắn lá đã phá hại lớn trên lúa ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, ảnh hưởng nhiều đến một triệu hecta lúa thuộc 22 tỉnh thành. Bệnh dịch này trực tiếp ảnh hưởng nhiều đến hàng triệu gia đình nông dân.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam từ rất lâu đã nhận ra sự quan trọng của bệnh cây trong nông nghiệp. Bộ có một mạng lưới rộng lớn những trung tâm nghiên cứu và một mạng lưới cán bộ bảo vệ thực vật tại những cấp tỉnh và huyện trên khắp Việt Nam. Các thành viên trong mạng lưới này hỗ trợ công tác chẩn đoán bệnh cây và báo tin về những giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ bệnh. Nhiệm vụ này là một thử thách lớn, do sự phong phú của cây trồng, bệnh gây hại, và sự đa dạng của những khu vực khí hậu ở Việt Nam.

Việc ngăn ngừa, diệt trừ bệnh gây hại thành công dựa vào việc xác định chuẩn xác bệnh và nguyên nhân tạo bệnh. Một vài bệnh thông dụng có thể được chẩn đoán chuẩn xác trên ruộng đồng thông qua những dấu hiệu tiêu biểu. Ví dụ như bệnh ung thư ngô, thối thân do Sclerotinia, tuyến trùng nốt sưng, sưng rễ và gỉ sắt lạc đều có các dấu hiệu tiêu biểu và hiển nhiên khi nhìn bằng mắt thường. Tuy vậy, có rất nhiều bệnh có những dấu hiệu không tiêu biểu tương đương nhau (như héo rũ, còi cọc, vàng lá). Một vài bệnh này có thể được chẩn đoán 1 cách chuẩn xác tại phòng thí nghiệm khi để ý dưới kính hiển vi. Nhiều nấm bệnh và tuyến trùng ký sinh có thể được giám định bằng phương pháp này.

Tuy vậy, một vài nấm và vi khuẩn tạo bệnh chỉ có thể được xác định bằng phương pháp phân lập trên môi trường nhân tạo. Một khi đã được phân lập, những mẫu vi sinh vật sạch có thể được giám định bằng kính hiển vi và, nếu cần, có thể cam kết lại kết quả bằng kỹ thuật phân tử hoặc những biện pháp khác tốn kém hơn. Đa số những nấm bệnh làm thối rễ và thân cây chỉ có thể chẩn đoán bằng phương pháp phân lập trên môi trường nhân tạo. Đa số những bệnh vi rút (virus) chỉ có thể được xác định chuẩn xác trong khu vực phòng thí nghiệm virút. Những bộ kit chẩn đoán có sẵn ngày nay có thể chẩn đoán nhanh và chuẩn xác một vài bệnh do vi rút và vi khuẩn ngay trên ruộng đồng ; tuy vậy, các bộ kit này có giá tương đối đắt.

Cuốn cẩm nang này được biên soạn nhằm trợ giúp trong việc xây dựng và vận hành những phòng thí nghiệm nhỏ để chẩn đoán những bệnh nấm thông thường ở cấp tỉnh tại Việt Nam. Cuốn sách đặc biệt quan tâm, đề cập đến những bệnh nấm gây thối thân và rễ, phá hại đáng kể cho nhiều nông dân Việt Nam mỗi năm. Nhiều bệnh trong số này vẫn chưa được giám định chuẩn xác.

Trong cuốn sách này, những thuật ngữ về nấm được sử dụng với nghĩa truyền thống như vẫn thường sử dụng ở Việt Nam ngày nay. Do đó các thuật ngữ này được sử dụng để đề cập đến nhóm nấm thực cũng như những loài dạng sợi giống nấm trong lớp nấm trứng, và nấm mốc nhờn nội ký sinh. Tuy vậy, sự quan trọng trong việc nắm rõ các tiếp cận mới về phân loại nấm tân tiến đã được nhấn mạnh trong cuốn sách. Một trong các hệ thống phân loại tân tiến những sinh vật này cũng được phổ quát lại trong cuốn sách.

Những bệnh nấm là đối tượng hữu dụng cho việc tập huấn về chẩn đoán. Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Quốc tế Australia (ACIAR) đã hỗ trợ việc xây dựng bốn phòng thí nghiệm chẩn đoán ở cấp tỉnh, bao gồm việc cả việc tập huấn cho cán bộ về kỹ năng trong khu vực phòng thí nghiệm và ngoài ruộng đồng. Đã có tiến triển đáng khích lệ, cho dù phải cần nhiều năm kinh nghiệm và thực hiện để quen với việc chẩn đoán những bệnh do nhiều nguyên nhân gây nên – nấm, vi khuẩn, virút, phytoplasma và tuyến trùng.

Cán bộ phòng thí nghiệm chẩn đoán phải ghi chép lại toàn bộ những thông tin liên quan đến việc chẩn đoán trong một cuốn sổ có mã số lưu trữ và toàn bộ những mẫu bệnh đều phải được ghi chép lại. Thông tin về sự xuất hiện triệu chứng bệnh có thể được nhập vào cơ sở dữ liệu bệnh gây hại cây trồng quốc gia, đây chính là một phần quan trọng trong những tiến trình an ninh sinh học hỗ trợ cho việc xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp. Ngay bây giờ khi Việt Nam đã gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới thì chức năng của cơ sở dữ liệu quốc gia lại càng trở thành quan trọng. Một cơ sở dữ liệu quốc gia về bệnh cây và một mạng lưới những phòng thí nghiệm chẩn đoán sẽ giúp Việt Nam phục vụ được các thử thách trong việc thiết lập và duy trì an ninh sinh học. 1 cách tuyệt vời, những phòng thí nghiệm cần phải duy trì một bộ sưu tập những mẫu vi sinh vật hại và tiêu bản bệnh (xem Shivas and Beasley 2005).

Bệnh chỉ là một trong các nhân tố ảnh hưởng đến sức khỏe thực vật và vậy nên ảnh hưởng đến năng suất cây trồng. Điều đặc biệt là các người làm công tác chẩn đoán bệnh cây phải nắm được toàn bộ những nhân tố ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe cây trồng và có ảnh hưởng qua lại với bệnh – sâu bệnh, cỏ dại, sử dụng thuốc trừ sâu, tính chất đất, khí hậu địa phương và những nhân tố môi sinh khác.

Sự cộng tác chặt chẽ giữa nông dân và cán bộ bảo vệ thực vật sẽ hỗ trợ cho việc chẩn đoán và ngăn ngừa, diệt trừ bệnh thành công. Nông dân có thể cực kỳ giỏi để ý và báo tin quan trọng để trợ hỗ trợ cho việc chẩn đoán từ các để ý và kinh nghiệm của chính họ.

Cuốn cẩm nang này được sắp xếp thành những phần sau: