Những nhân tố ảnh hưởng nhiều đến sự ra bông của cây măng cụt

Dựa trên vị trí ra bông, măng cụt được xếp vào nhóm ra bông ở chồi ngọn cùng nhóm với vải, nhãn, bơ và xoài. Cây măng cụt có thể tạo thành hoa từ chồi nách hoặc mô phân sinh ngọn, trải qua 3 thời kỳ chính: phân hóa mầm hoa, khởi phát hoa và nở hoa. Ở thời kỳ phân hóa mầm hoa tạo ra những thay đổi của mô phân sinh ngọn, từ mô phân sinh dưỡng thành mô phân sinh tiền hoa. Sau thời kỳ phân hóa mầm hoa 2 – 3 ngày. Thời kỳ nở hoa là sự tăng trưởng những cơ quan hoa, làm chồi phồng lên thành búp hoa và búp hoa tiếp tục nở thành hoa. Tuy vậy búp hoa sau khi tạo thành có thể không tiếp tục tăng trưởng và nở thành hoa mà đi vào trạng thái ngủ nghỉ. Nên để diễn ra sự kiện hoa nở thì trước thời kỳ khởi phát hoa phải chắc chắn đã diễn ra sự phân hóa mầm hoa. Mà tác động từ những nhân tố phía bên ngoài nbsp; và phía bên trong quyết định rất rộng lớn đến sự chuyển đổi từ gia đoạn sinh trưởng sang sinh dưỡng hoặc ngược lại ở mô phân sinh đỉnh. Điểm nhất là trong giai đoạn mang quả số lá trên cây măng cụt hạ đáng kể, do măng cụt không ra lá mới mà hoàn toàn ngược lại bị rụng cực kỳ nhiều lá trong thời kỳ trước thu hoạch. Trong khi lá là bộ phận quan trọng sản xuất ra carbohydrate cấp thiết cho chồi hoàn thiện sinh trưởng và phân hóa mầm hoa. Vậy nên mà trong môi trường tự nhiên măng cụt ra bông tỷ lệ thấp vì chưa tích lũy đủ 16 carbohydrate trước mùa ra bông. Do đó sự ra bông của cây măng cụt tác động bởi cả nhân tố ngoại sinh và nội sinh.

1/ Tác động của nhân tố ngoại sinh đến sự ra bông của cây măng cụt

1/1/ Tác động của nhân tố môi trường đến sự ra bông của cây măng cụt

Nhân tố môi trường ảnh hưởng nhiều đến sự ra bông đa số là quang kỳ, nhiệt độ và độ hữu ích của nước.

– Nhiệt độ thấp: là nhân tố thúc đẩy sự ra bông và nhiệt độ cao là nhân tố ức chế sự ra bông chứ không phải nhân tố quang kỳ dài.

– Nhiệt độ thấp và khô hạn: trong một thời gian dài sinh ra “stress” sẽ ngăn không cho hoặc ức chế hoạt động tạo ra vật chất dự trữ, quá trình lớn lên ngừng lại, tạo ra điều kiện cấp thiết để mầm hoa tạo thành dẫn tới sự ra bông.  Nhiệt độ thấp ảnh hưởng đến toàn bộ những bộ phận của cây nhưng ảnh hưởng đa phần ở chồi. Ở miền Đông Miền nam, kết quả từ một vài khảo sát cho biết sự xuất hiện đợt lạnh của mùa Noel (trước giai đoạn ra hoa ) có liên quan đến sự ra bông trên cây măng cụt.

 – Sự khô hạn: nhân tố cấp thiết trong quy trình hướng dẫn xử lý ra bông. Ở khu vực đất phù sa ven sông Thành phố hồ chí minh, các năm nước sông dâng cao không khống chế được khô hạn thì măng cụt ra bông tỷ lệ cực kỳ thấp, thậm chí không ra bông. Ở đồng bằng sông Cửu Long tạo khô hạn 6 tuần có tỷ lệ ra bông cao hơn 2 hoặc 4 tuần.

Hoa măng cụt

1/2/ Tác động của giải pháp trồng trọt tới sự ra bông của cây măng cụt

– Tỉa cành bấm ngọn cành măng cụt để cây ra lá mới nhiều và sớm góp thêm phần tạo tiền đề cho cây ra bông thuận lợi. Salekpetch (2000) đã thí nghiệm bấm ngọn cành trên cây măng cụt, kết quả cho biết cây ra lá mới nhanh hơn, nhiều hơn và tiếp đến cây ra bông với tỷ lệ cao, dẫn tới nâng cao năng suất.

– Chế độ phân bón Chế độ phân bón cho măng cụt có liên quan đến sự tích lũy carbohydrate cũng như những chất điều hòa sinh trưởng trong cây nên góp thêm phần thúc đẩy hay ngăn không cho sự ra bông. Sau khi thu hoạch bón phân có tỷ lệ N cao sẽ kích thích ra lá mới, tốt cho ra bông. Ngược lại lần bón đón hoa cần tỷ lệ P và K cao để cây phân hóa mầm hoa.

1/3/ Tác động của nhân tố nội sinh đến sự ra bông của cây măng cụt

1/3/1/ Dưỡng chất và chất đồng hóa (hay tỷ số C/N)

Chất đồng hóa cơ bản nhất được cho rằng carbohydrate. Những giải pháp trồng trọt như bón nhiều phân kali, lân, tạo khô hạn, khấc cành, xử lý hỗ trợ cây tạo thành nhiều lá mới được biết đến như là các ảnh hưởng góp thêm phần nâng cao tỷ số C/N trong cây để cây ra bông thuận lợi. Để giải thích chức năng của đạm và carbohydrate trong sự phân hóa mầm hoa, Pharis và King (1985) đã khảo sát sự thay đổi của carbohydrate không cấu trúc (TNC – total non-strutural carbohydrate) trên xoài Nam Dok Mai dưới tác động của việc xử lý PBZ. Kết quả cho biết nếu có sự suy yếu TNC dẫn tới cây ra đọt, còn TNC được tích lũy một lượng lớn thì dẫn tới cây ra bông. Quan tâm đến chức năng của chất lân trong suốt quá trình phân hóa mầm hoa, Nakasone và Paull (1998) cho thấy trên xoài, bón phân lân sớm trước ra bông có thể kích thích phân hóa mầm hoa. Hàm lượng lân trong chồi thấp không thúc đẩy sự ra bông nhưng hàm lượng lân trong chồi cao phù hợp cho sự khởi phát hoa ở giống xoài Dashehari. Các tham khảo trên xoài có thể định hướng cho nghiên cứu trên cây măng cụt bởi đặc điểm ra bông của hai loại cây này tương đối giống nhau.

2/ Tác động của nhân tố nội sinh (chất điều hòa sinh trưởng) tới sự ra bông của cây măng cụt

– GA3: Khi nghiên cứu chức năng của gibberellin (GA) trong việc khống chế việc ra bông, Davenport (1992) kết luận rằng GA ngăn không cho sự khởi phát hoa ở trên nhiều cây thân gỗ hạt kín. Kobayshi và cộng sự (1996) nghiên cứu trên một vài cây thân gỗ tin rằng hàm lượng GA trong chồi ở mùa nghịch cao hơn trong thời điểm mùa thuận và khi phun GA nồng độ 400 ppm đã làm ức chế sự ra bông 2 tuần trong thời điểm mùa thuận. Thời kỳ phân hóa mầm hoa, sự ra bông có khả năng bị ngăn không cho bởi sự có mặt của GA3, GA4 và GA7/

– Abscisic acid nội sinh Abscisic acid (ABA): được tổng hợp trực tiếp trong lục lạp thông qua con đường mevalonic acid nên ABA xuất hiện giai đoạn đầu ở lá. ABA cũng có thể được tổng hợp gián tiếp thông qua carotenoids. Phân tử ABA được tổng hợp nhờ gene 9- cis-epoxycarotenoid dioxygenase, được vận chuyển trong cây qua mô gỗ, libe và được vận chuyển từ lá già đến đỉnh sinh trưởng và rễ. ABA là chất ức chế sinh trưởng, ảnh hưởng đối kháng với GA theo hai cách. Thứ nhất, ngăn không cho hoạt động của GA bằng phương pháp ức chế các ARN thông tin kích thích GA hoạt động. Thứ hai, thúc đẩy sự tổng hợp chất ức chế tạo thành GA (Jacobsen và Chandler, 1987). Chen và Madigan (1987) phát hiện thấy rằng nồng độ ABA trong ngọn chồi tăng cùng với tuổi chồi dẫn tới ức chế sự phát triển của chồi đó và thường hiện diện cực kỳ nhiều trước khi ra bông. Khi quá trình stress xẩy ra (khô hạn, ngập úng hay nhiệt độ thấp), hàm lượng ABA nội sinh nâng cao, gây nên tín hiệu đóng kín khí khổng và tiến trình trao đổi chất, sinh trưởng gần như ngừng lại. Tùy thời gian stress dài hay ngắn mà những tế bào ngừng phân chia trong một thời gian dài hay ngắn, dẫn tới sự già hóa và những tế bào phân hóa thành mầm hoa (Asmann, 2003).

– Paclobutrazol: khảo sát tác động của Paclobutrazol đến hàm lượng GA nội sinh đối với các loại cây măng cụt, nhận thấy sau khi xử lý phun Paclobutrazol thì hàm lượng GA nội sinh trong chồi ngọn hạ đến mức không phát hiện được đối với các cây ra bông. Và khi phun Paclobutrazol cây ra bông sớm, hàng loạt với số lượng lớn hơn.

Tóm lại, ở cây măng cụt có thể ra bông: những nhân tố nội sinh và ngoại sinh đều ảnh hưởng nhiều đến sự ra bông. Sự hạ hàm lượng GA, sự tăng tỷ số C/N, sự sản tạo ra ABA dẫn tới sự phân hóa mầm hoa. Ở trên măng cụt chỉ ra rằng điều kiện “stress” như khô hạn và nhiệt độ thấp cũng là nguyên do gây giảm hàm lượng GA và là điều kiện lúc đầu gây giảm sự ức chế ra bông. Trong những nhân tố nội sinh thì sự sản sinh ABA là quan trọng nhất dẫn tới hạ hàm lượng GA, dẫn tới sự tăng tỷ số C/N trong chồi nên thúc đẩy phân hóa mầm hoa.