Cây cao lương

Tên khoa học: Sorghum Bicolor (L.) Moench

Cách gọi khác: Bo bo, Lúa miến, Cao lương đỏ, Cao lương ngọt, Miến lớn, Cỏ miến lớn, Truật mễ, Cao lương mễ

Họ: họ lúa

Chi: Chi Lúa Miến (Sorghum)

Cao lương (Sorghum bicolor (L) Moench) còn được gọi bằng tên lúa miến, bo bo… thuộc họ hòa thảo và là loại cây lương thực đứng thứ 5 trên toàn cầu về sản lượng và diện tích trồng trọt. Đây không phải là cây mới lạ, nhất là với những nước trên toàn cầu, cao lương cũng từng được nhập về Việt Nam vào các năm 1962 với tên gọi bo bo, cù làng, mì… nhằm phục vụ làm lương thực.

Cây cao lương (Sorghum bicolor (L) Moench)

1/ Nguồn gốc và phân bổ cây cao lương

* Nguồn gốc cây cao lương:

– Cao lương là một trong các loại ngũ cốc có từ rất lâu rồi, thuộc họ Lúa (Poaceae). Bộ phận sử dụng là hạt có kích cỡ nhỏ, tròn và thường có màu trắng hay vàng. Tuy vậy, một số loại giống cho hạt màu đỏ, nâu, đen hoặc tím.

– Có cực kỳ đa số loài thuộc chi Cao lương (Sorghum) nhưng phổ biến nhất là một loài có tên khoa học Sorghum bicolor, nguồn gốc từ châu Phi. Đa số loài khác có xuất xứ từ Úc, Ấn Độ và những nước Đông Nam Á khác.

Cây cao lương có xuất xứ từ Úc, Ấn Độ

– Hạt cao lương được sản xuất nhiều thứ 5 trên toàn cầu, với sản lượng mỗi năm khoảng 57,6 triệu tấn. Người nông dân thường ưa trồng loài cây này do chúng có thể chịu hạn hán, nắng nóng và những điều kiện đất khác nhau.

* Phân bổ cây cao lương trên toàn cầu và nước ta:

– Đồng loạt những loài của chi Lúa Miến (Sorghum) được dùng làm thực phẩm cho người và thức ăn cho gia súc (dưới dạng lương thực và trong xi rô lúa miến hoặc “mật cao lương” làm từ những giống có hàm lượng đường cao như ở mía), cỏ khô, cũng như để sản xuất một số loại đồ uống có chứa cồn. Đa phần những loài có thể chịu khô hạn và chịu nóng cao và chúng đóng góp vào vai trò quan trọng trong những vùng có thời tiết khô cằn. Chúng hình thành một thành phần rất quan trọng của những bãi chăn thả gia súc tại nhiều khu vực nhiệt đới. Những loài lúa miến là loại cây lương thực quan trọng tại châu Phi, Trung Mỹ và Nam Á và là “cây lương thực đứng hàng thứ 5 trên toàn cầu “. Những nô lệ gốc Phi đã đưa cây lúa miến vào Hoa Kỳ từ đầu thế kỷ 17/

– Ở nước ta, cao lương được canh tác lâu đời ở những vùng núi cao như Hà Giang, Cao Bằng, Lào Cai, Sơn La, Điện Biên, khu vực Tây Nguyên… đa phần thu hoạch hạt làm lương thực và thức ăn cho gia súc.

2/ Đặc tính thực vật học cây cao lương

– Rễ cây cao lương: Bộ rễ của cao lương có thể ăn sâu tới 1,5m dưới mặt đất nhưng thông thường dồn vào một chỗ ở độ sâu 0,9m. Hệ thống rễ có rễ bất định (rễ chân kiềng) – có công dụng chống đổ, loại rễ mọc ra từ các đốt thân bên dưới, ngay phần thân trên mặt đất.

– Thân cây cao lương: Cây cao lương là cây họ hòa thảo,  thân thẳng và đặc, kết cấu gồm nhiều đốt thân, cây cao từ 1,5 đến 3m, một số loại giống siêu cao lương cao đến 5 – 6m, với những ưu thế chịu đựng tốt với điều kiện ngoại cảnh không có lợi như lạnh, mặn, hạn… nên có thể trồng trọt ở nhiều vùng sinh thái khác nhau, nhất là những khu vực có thời tiết khô cằn.

Thân cây cao lương

– Lá cây cao lương: Số lá trên thân chính có thể thay đổi từ 7 – 24 lá tuỳ thuộc từng giống. Lá cao lương cũng có phần bẹ ôm sát vào thân cây nâng cao ñộ cứng cho cây, bẹ lá thông thường có chiều dài khoảng 15 – 35 centimét và cuộn chặt lấy thân. Phiến lá dài từ 30 – 135 centimét và rộng từ 1,5-13 centimét với mép lá thẳng hoặc gợn sóng, mặt lá thường hay được phủ 1 lớp phấn muội. Gân giữa của lá màu trắng hoặc vàng trong hoàn cảnh trồng trọt đất khô hoặc màu xanh trong hoàn cảnh trồng trọt ngập nước. Bẹ lá ôm sát thân cây, lá mọc đối nhau thành 2 hàng trên thân cây. Phần bẹ lá ôm thân cây và gối xếp lên nhau tạo cho thân thẳng ñứng và vững vàng.

– Hoa cây cao lương: Hoa của cây cao lương là một cụm thẳng đứng nhưng cũng có trường hợp
cong xuống như cổ ngỗng. Chùm hoa có một cuống trung tâm, với các nhánh cấp 1, cấp 2 thỉnh thoảng có cả nhánh cấp 3, từ những nhánh này tạo ra những chùm hoa nhỏ.

+ Chiều dài và khoảng cách của các nhánh hoa quyết định hình thù của chùm, từ hình mũ hoặc hình ô van kín. Thường thường hạt được bao trùm bởi lớp mày. Hạt hình tròn và có đầu nhọn có kích cỡ từ 4 – 8 milimét. Hình dáng, kích cỡ, màu sắc hạt thay ñổi tuỳ thuộc từng giống (ICRISAT, 1996). Hạt được bao quanh bởi 2 lá mày. Lá mày có khả năng bị mất hoặc vẫn còn tồn tại khi tiến hành thu hoạch hạt. Màu sắc hạt cực kỳ đa dạng: trắng, vàng, đỏ hay nâu.

– Hạt cây cao lương: Mỗi bông có thể có tới 6000 hoa con (hạt). Số lượng hạt có trong 1 kilogam là 25000-61740 hạt. Với cao lương cỏ thì số hạt có thể lớn hơn, 120000 – 159000 hạt/ kilogam. Hạt của chúng tương đối nhỏ, đường kính chỉ khoảng 3 – 4 milimét, màu sắc hạt thay đổi từ vàng nhạt đến nâu đỏ và nâu sậm phụ thuộc vào giống.

Hạt cao lương có màu sắc thay đổi phụ thuộc vào giống

3/ Giá trị dinh dưỡng cây cao lương

– Cao lương là một ngũ cốc vô cùng giàu chất dinh dưỡng. Một nửa cốc cao lương chưa nấu chín (tương tự với 96 gram) sẽ cung ứng:

– Loại ngũ cốc này chứa cực nhiều dưỡng chất, bao gồm những nbsp;vitamin nhóm B, đóng vai trò cấp thiết trong suốt tiến trình trao đổi chất, phát triển thần kinh và sức khỏe của da, tóc.

– Đó cũng là một nguồn magie phong phú, một dưỡng chất quan trọng đối với quá trình tạo thành xương, sức khỏe tim mạch và hơn 600 phản ứng sinh hóa bên trong cơ thể (ví dụ như sản tạo ra năng lượng và chuyển hóa protein).

– Thêm vào đó, cao lương còn chứa đựng nhiều chất chống oxy hóa như flavonoid, axit phenolic và tannin. Với chế độ ăn giầu chất chống oxy hóa như vậy, bạn có thể hạ bớt hiện trạng nbsp;stress oxy hóa và những phản ứng viêm bên trong cơ thể.

– Hơn thế nữa, một nửa cốc (khoảng 96 gram) hạt này cung ứng khoảng 20% lượng chất xơ khuyến cáo tiêu thụ hằng ngày. Một chế độ ăn giầu chất xơ sẽ thúc đẩy sức khỏe đường ruột, giúp ổn định lượng đường trong máu và giúp khống chế cân nặng.

– Loại hạt này cũng là nguồn cung ứng protein tuyệt diệu. Trên thực tế, chúng cung ứng lượng protein nhiều như quinoa – loạt ngũ cốc nổi tiếng với hàm lượng protein cao.