Một vài kinh nghiệm khi nhân giống và chăm bón cây na

– Ở Việt Nam, ngày nay na dai vẫn được nhân giống bằng hạt. Hạt na nói chung có vỏ cứng bảo vệ có thể giữ được sức nảy mầm nhiều năm. Gieo hạt, dù không ngâm nước, không đập với cát cho xước vỏ dễ thấm, cũng chỉ cần 20 – 30 ngày là hạt nảy mầm. Có thể gieo thẳng vào vị trí cố định hoặc ương cây giống trên luống ương cao 30 centimét đánh ra trồng. Cũng có thể gieo vào bầu (túi PE).

– Nếu như không nên trồng thâm canh thì cũng không cần phải gieo vào bầu vì khi đánh cây đi trồng ít khi cây na chết vì đứt rễ.

– Nếu nhân giống vô tính thì hiện chỉ có biện pháp ghép, hoặc ghép mắt, hoặc ghép cành. Khi ghép vấn đề giai đoạn đầu là sử dụng cặp ghép nào, giống nào làm gốc ghép, giống nào làm cành ghép. Từ kinh nghiệm ghép cành ở một vài nước, có thể rút ra một vài đánh giá sau đây:

1/ Những loài thuộc chi Na có thể ghép cùng nhau được, nhưng muốn có hiệu quả kinh tế phải chọn cặp ghép tiếp hợp tốt cùng nhau.

2/ Na dai có thể ghép lên nê, cặp ghép có thể tốt hơn cả na dai ghép lên na dai nhờ nê có tính thích nghi tốt.

3/ Na dai ghép lên na xiêm, hay lên bình bát thì tuy sống, có tiếp hợp nhưng đường kính gốc ghép và cành ghép khác nhau nhiều, trao đổi nhựa giữa cành ghép và gốc ghép khó, vậy nên sau một khoảng thời gian thì cành ghép chết.

4/ Na xiêm ghép lên nê hay lên na dai không tốt. Trái lại nếu ghép na xiêm lên bình bát thì tiếp hợp tốt. Vả lại kỹ thuật ghép này đã được những cơ sở nhân giống tư nhân ở Việt Nam dùng để sản xuất cây na xiêm ghép. Thậm chí có nơi bình bát mọc quá rậm rạp, người ta đốn đi rồi ghép na xiêm vào và đã có nơi thu hoạch như ở một vườn bình thường.

Cách nhân giống cây na chất lượng cao

5/ Với na dai, na xiêm, nê… chắc chắn nhất vẫn là ghép cùng loài: na dai lên na dai, na xiêm lên na xiêm. Hai biện pháp hay sử dụng nhất là ghép mắt và ghép cành. Khi ghép mắt gốc ghép phải có đường kính 12 – 15 milimét. 18 – 24 tháng tuổi. Mắt ghép lấy ở cành 1 năm tuổi nơi lá đã rụng rồi. Vỏ na dầy nên mắt ghép phải cắt lớn một chút để khỏi bị vỏ gốc ghép phình ra, bóp chết; mắt ghép chiều dài khoảng 4 centimét.

– Ở Việt Nam ngày nay, ngoài nhân giống bằng hạt, biện pháp ghép mắt mới vận dụng cho na xiêm ghép lên bình bát, những biện pháp ghép khác ít sử dụng trong sản xuất.

– Ở Cu Ba, nơi nghề trồng na đã có từ rất lâu và cực kỳ được coi trọng, những giống na đều được nhân bằng cách ghép: ghép cành hay ghép mắt. Dù ghép cành hay ghép mắt, người ta đều chủ trương sử dụng gốc ghép đã cứng cáp, đường kính từ 12 – 15mm hoặc hơn, 12 – 24 tháng tuổi để có cây ghép lớn khỏe đánh đi trồng chóng hồi phục, ra bông quả nhanh và vườn na đồng đều. Chỉ ghép khi na đương trong khoảng thời gian nghỉ, đối với cành ghép và cả đối với gốc ghép – ghép khi lên nhựa kết quả kém hơn – ghép cành được ưa thích hơn ghép mắt vì cây ghép khỏe hơn. Cành ghép là cành 12 tháng tuổi, đường kính từ 5 – 10 milimét, dài 15 centimét, cắt ở chỗ lá đã rụng rồi ngâm 1 – 2 phút để tiệt trùng trong dung dịch CuSO₄ 60g trong 20 lít nước. Gốc ghép đường kính thường phải đạt 15mm trở lên (gốc ghép 18 – 24 tháng tuổi) và cùng có thể ghép lên cây lớn đường kính gốc 15 centimét và dài hơn, khi đốn đi để đổi giống. Biện pháp ghép tối ưu nhất là “Ghép bên vào gốc ghép cắt ngọn”. Lát cắt dài 8 – 10 centimét ở cành ghép cũng như gốc ghép đã được cắt ngọn và cùng kích cỡ cùng nhau. Sau khi
buộc áp vào nhau chỉ còn 5 – 7 centimét của cành ghép vượt lên phía trên gốc ghép phải bảo vệ chống mưa nắng (có thể chụp túi giấy không thấm nước, hoặc túi PE có lỗ thông hơi).

– Chăm sóc, ngăn ngừa, diệt trừ sâu hại trên câu na:

+ Na được coi là một trong các loại cây ít sâu hại nguy hiểm, nhưng cũng không nên xem thường.

+ Cần phải đề phòng nhất là bệnh thán thư do nấm Colletotrichum gloesporivides hại hoa, quả bất cứ ở tuổi nào và ngọn non của na xiêm. Nấm tạo bệnh gây thiệt hại nhiều loại cây ăn trái khác và có không ít thuốc có thể trị được bán ở thị trường ngày nay như Kasuran BTN, Benlat C, Zincopper, Aliette 80 BTN.

+ Cần xịt thuốc trị ngay từ khi bệnh mới xuất hiện có rất nhiều rệp sáp rệp dính bám vào cành lá và nhất là quả bao gồm cả lớn, nhỏ, để hút nhựa, có khi vẫn còn gặp trên những quả na bày bán ở chợ. Dễ trị bằng những thuốc hiện có như Applaud, Mpc 25 BTN, Bi 58 ND, BAM 50 ND, Polysulfur Calci….

– Thu hoạch và bảo quản na: Cũng như những quả khác, cần thu hoạch đúng độ chín. Ngày nay chưa có cách xác định chuẩn xác, chỉ có thể đưa vào một vài kinh nghiệm sau đây:

+ Na dai: mở mắt, tức là những vẩy, vỏ ngoài của múi tách dần nhau ra, rãnh giữa những múi đầy lên, màu trắng kem. Ở trên vỏ của quả, màu xanh lạt dần, sáng ra, chớm xuất hiện các vết nứt nhỏ ở những rãnh nơi những múi tiếp giáp nhau.

+ Na xiêm: Vỏ từ màu xanh tối, bóng chuyển sang vàng và kém bóng đi một chút, rõ hơn thế nữa, những gai trên lưng mỗi múi tách nhau ra và trương nước.

+ Thời gian từ nở hoa đến quả chín là 4 tháng cho na dai và thời gian chín  là từ tháng 6 đến tháng 8 có khi sang cả tháng 9, còn na xiêm thì hầu hết chín cả năm.

+ Bảo quản ở nhiệt độ thấp ví dụ 5^oC trong 6 tuần lễ na vẫn còn ăn được, nhưng không có người mua vì vỏ thâm đen. Người ta khuyên nên giữ na dai trong khu vực phòng ở nhiệt độ 15 – 20^oC, ẩm độ không khí 85 – 90%, không khí trong khu vực phòng có nơi 10% CO₂, đồng thời có oxy và êtylen dưới sức ép thấp.