Mốc hồng hạt ngô (bắp)

Bệnh mốc hồng hại ngô là một trong các bệnh có ý nghĩa kinh tế biểu hiện trên hạt sau khi thu hoạch, bệnh phổ biến ở toàn bộ những khu vực trồng ngô của Việt Nam và nhiều nước trên toàn cầu. Bệnh có thể xuất hiện và gây bệnh ngay từ thời kỳ ngô bước vào thời kỳ chín, tiếp đến bảo tổn ngay trong hạt ngô và tiếp tục phát triển gây bệnh trong thời kỳ bảo quản và chế biến.

1/ Dấu hiệu bệnh mốc hồng hại ngô (bắp)

– Bệnh mốc hồng hại ngô do nấm Fusarium moniliforme Sheld. Gây nên có dấu hiệu đặc biệt trên bắp ngô có từng tròm hạt ngô mất sắc bóng, màu nâu nhạt, ở trên đó bao trùm một lớp nấm xốp, mịm màu hồng nhạt.

– Hạt bị nhiễm bệnh không chắc mẩy, dễ vỡ, dễ long ra khỏi lõi khi va chạm đập mạnh, hạt bị nhiễm bệnh mốc hỏng, mất sức nảy mầm hoặc nảy mầm cực kỳ yếu, mầm mọc ra bị chết ở phía trong đất khi gieo.

– Bắp ngô và hạt ngô trong giai đoạn chín và trong khoảng thời gian bảo quản có thề bị nhiều loại nấm hại làm hạt mốc hỏng trong đó có bệnh mốc hồng Fusarium moniliforme Sheld. Và mốc đỏ Fusarium gramineaum Schw. Rất thịnh hành và gây thiệt hại đáng kể, gây độc cho người và gia súc.

2/ Nguyên do tạo bệnh mốc hồng hại ngô (bắp)

– Nấm Fusarium moniliforme có tản nấm sinh trưởng, tạo ra hai loại bào tử:

+ Một là bao loại bào tử nhỏ (Microconidi): cực kỳ nhiều, có hình trứng, kích cỡ 4 – 30×1,5 – 2 micrromet, không có màu đơn bào (thỉnh thoảng có 1 ngăn ngang) hình thành chuỗi hoặc trong bọc giả trên cành bào tử phân sinh ngắn.

+ Loại bào tử thứ 2 là bào tử lớn (Macrroconnidi) hình cong lưỡi liềm, đa bào có rất nhiều ngăn ngang (3 – 5 ngăn ngang), kích cỡ 20 – 90×2 – 25 Micrromet, không có màu.

+ Cực kỳ hiếm trường hợp nấm tròn, đường kính 80 – 100Micrromet. Ở trên tàn tích cây bị bệnh, áo nắp vào cuối vụ thu hoạch nấm có thể tạo thành quả thể có lỗ hình trứng, tròn, màu nâu đậm phía bên trong có rất nhiều túi (ascus) và bào tử túi hình bầu dục, có 1 vách ngăn ngang kích cỡ 10 – 24 x 4 – 9 micrromet.

+ Ở thời kỳ hữu tính này nấm gọi là Gibberella fujikuroi, nguồn gây bệnh đa phần bảo tồn ở dạng sợi nấm sống tiềm sinh trên tàn tích cây ngô, áo bắp và hạt ngô.

+ Nấm F. Graminearum có tản nấm cực kỳ phát triển ăn sâu vào bộ phận bị nhiễm bệnh, khác trên ngô với nấm F. Moniliforme, nấm F. Graminearum thường không tạo ra loại bào tử nhỏ (Microconidi) mà chỉ có bào tử bào tử lớn hình bầu dục cong, hình lưỡi liềm cong, nhiều vách ngăn ngang (3 – 6 ngăn), kích cỡ 25 – 75x 3 – 6 micrromet, tế bào gốc của bào tử có chân rõ ràng. Ở trên tàn tích cây bị bệnh, nấm có thể tạo quả thể có lỗ (Perthecium) phía bên trong chứa đựng nhiều túi và bào tử túi, thời kỳ hữu tính được gọi là Gibberella saubinetii Sacc.

3/ Đặc tính phát sinh phát triển bệnh mốc hồng hại ngô (bắp)

– Một loại bệnh tương đương cực khó phân biệt với dấu hiệu bệnh mốc hồng là bệnh mốc đỏ do nấm Fusarium graminearum Schow. Gây nên vào giai đoạn ngô có bắp đến lúc thu hoạch.

– Thông thường bệnh sinh trưởng và phát triển từ đầu chóp bắn bắp lan vào trong toàn bắp bao trùm một lớp nấm màu hồng đậm – đỏ nhạt, áo bắp và hạt bị nhiễm bệnh có màu đỏ gạch non. Hạt dễ vỡ, phía bên trong hạt có thể rỗng chưa 1 đám sợi nấm. Nếu bắp bị nhiễm bệnh sớm thì không tạo thành hạt, lõi bị phân hủy.

– Bệnh thông thường gây bệnh mạnh ở thời kỳ ngô có bắp đang chín sữa đến chín sáp và ở thời kỳ sau khi tiến hành thu hoạch, áo bắp và hạt trên bắp đều có khả năng bị bệnh hủy hoại nhất là trong môi trường ẩm độ cao và nhiệt độ cao.

– Những giống ngô trong khoảng thời gian bảo quản thuộc Lào Cai (ngô thường Sa Pa, ngô địa phương), Sơn La (Hát Lót, Cò Nòi), Hà Nội (vùng Đông Anh, Gia Lâm), Hòa Bình (Kỳ Sơn, Tân Lạc, Thị Xã Hòa Bình), Thái Nguyên (Đại học Nông Lâm, TP. Thái Nguyên), Bắc Ninh (Tiêu Du, Yên Phong, Gia Lương), Nam Định (Giao Thủy, Vụ bản, TP. Nam Định), giống ngô lai số 6, ngô nếp đều xuất hiện hai loại nấm này (Ngô Việt Hà và CTV, 2002 – Trung tâm Bệnh cây nhiệt đới).

4/ Giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ bệnh mốc hồng hại ngô (bắp)

– Thu hoạch ngô cần bảo đảm đúng thời gian chín, không thu hoạch muộn.

– Loại bỏ những bắp hạt bị nhiễm bệnh trước khi bảo quản. Những bắp ngô và hạt cần sấy, phơi khô kiệt đến ẩm độ cho phép < hoặc bằng 13%, và bảo quản trong nhiệt độ thấp, mát thoáng khí, không ẩm ướt.

– Dọn dẹp, và tiến hành thiêu hủy tàn tích cây sau khi thu hoạch.

– Xử lý hạt giống bằng thuốc trừ nấm để chống nấm mốc trong bảo quản và trước khi tiến hành gieo trồng.

– Những hạt ngô mốc hồng, mốc đỏ cần loại trừ không sử dụng làm giống và dùng vì nấm có thể sản tạo ra những độc tố có mối đe dọa cho cơ thể con người như độc tố Fumonisin tạo bệnh ung thu vòm họng, gan hoặc độc tố Trichothecen gây nôn mửa, đau đường tiêu hóa,…