Cách tạo hình và chăm sóc chậu cây cảnh

– Cây cảnh Trung Quốc đa phần phân làm hai loại hình lớn, một trong các loại là loại cây cảnh sử dụng chất liệu thực vật, gọi là loại cây chậu cây cảnh, loại thứ hai là loại cây cảnh sử dụng chất liệu là đá núi, gọi là chậu non bộ. Tại đây, chậu để trồng cây, trúc, cây cỏ được xếp vào loại chậu cây cảnh; còn cây cảnh sử dụng đá núi, ở trên đó bày thêm thực vật, nhân vật, đình cầu… được xếp vào loại hình chậu non bộ. Hai loại hình cây cảnh này đã được tạo thành từ đời Tống.

Cây Cẩm Tùng kiểu xách đứng, tác giả Thi Quốc Bình ở vườn thực vật Thượng Hải

– Chậu cây cảnh sử dụng chất liệu chính là loại cây cối, có kết hợp những chất liệu tạo hình khác như đá núi, nhân vật, chim thú…, đồng thời thông qua uốn nắn, chỉnh hình, cắt tỉa,…. thể hiện khung cảnh thiên nhiên hoang dã. Do chất liệu tạo chậu cây cảnh thường là các gốc cây hoang dã nên còn được gọi là cây cảnh gốc cây.

Núi non nhấp nhô, điểm thêm các cánh buồm xa tắp, cảnh sắc núi non xanh biếc, ý cảnh xâu xa, chỗ cuốn hút của nghệ thuật cây cảnh là ở chỗ đó. Cây cảnh trong ảnh kiểu quàn phong (nhieuf đỉnh núi), nguyên vật liệu là đá Hải mẫu, tác giả Uông Di Đỉnh ở vườn thực vật Thượng Hải

1/ Các kiểu thường hay gặp và việc tạo chậu cây cảnh

– Các loại cây được canh tác trong chậu có hình thức cực kỳ phong phú, cây thì cứng cáp khỏe mạnh, giản dị, cây thì thẳng đứng, tú nhã, cây thì rễ trồi lên mặt đất, thân cành uốn éo, cây thì trông cực kỳ kỳ lạ, nhưng đa phần có các kiểu dưới đây:

1/1/  Kiểu thân thẳng

– Thân cây cơ bản là thẳng đứng, không cong queo, cành mọc ngang, trông hùng vĩ chót vót, tầng lớp rõ rệt, cao lớn sừng sững, thể hiện một tư thế chọc trời, có thế đội trời đạp đất.

– Kiểu thân cây thẳng đứng là cây cảnh thường thấp nhất, gia công ít nhất. Khi tạo chậu thì thân cây phải rõ rệt, đưới lớn trên nhỏ, cành thứ nhất từ dưới lên đừng nên quá t hấp, mà nên để một khoảng cách cho phần thân dưới lộ ra. Phần gốc bạnh ra, sinh trưởng ổn định. Có thể trồng cây trong chậu có miệng nông tròn hoặc chậu vuông với vị trí hơi nghiêng ra một phía viền chậu, để lưu lại một khoảng đất trống phía trước mặt người thưởng thức, tạo ra cảm giác trống trải.

Bonsai kiểu thẳng đứng

1/2/  Kiểu thân nghiêng

– Là 1 cách tạo hình nghệ thuật cây cảnh, trong đó thân cây nghiêng về một phía, trọng tâm của ngọn cây lệch khỏi pmùi vị của gốc, đồng thời lại có hướng quay đầu ngược lại. cành cây mọc ngang vươn ra khỏi chậu, hình dáng cây có thế “động” nhưng không làm mất đi sự cân bằng, tự nhiên, phóng khoáng, lịch thiệp.

– Khi tạo chậu, trồng cây nhiêng so sánh với chậu một góc 400 – 500. Thân nghiêng trồng trong chậu hình bầu dục hoặc hình chữ nhật là đẹp nhất, rễ cây phải trồi hẳn lên, trông cứng cáp khỏe mạnh, vững chãi. Nên sắp xếp ngọn và cành theo trật tự trên dưới không đồng đều nhau, cành trên cùng thường hướng lên phía trên, cành dưới thô và lớn hơn cành trên, khi cắt tỉa lưu ý lưu lại cành trên, nên cắt cành dưới và cành chỗ khúc uốn. Về số lượng thân cây, thường hay gặp là hình thức một thân, cũng có khi là hai thân một cao một thấp hoặc một trước một sau cao bằng nhau.

Cây bonsai thân nghiêng

1/3/  Kiểu thân cong

– Chậu cây cảnh thân cong là khiến cho một thân cây trở thành có hình cong, độ cong có thể lớn hoặc nhỏ, có thể cong một chỗ, có thể cong hai chỗ…, nó coi trọng sự khúc khuỷu. Cành trên cùng hướng lên phía trên, hình dáng giống như con giao long, thế cây đẹp, cương nhu cân đối, tầng thứ hai rõ rệt.

– Khi tạo chậu, cần lưu ý sự thay đổi về góc độ, kích cỡ, phương hướng. Chẳng hạn từ trong các gốc cây hoang dã, chọn ra các gốc có độ cong ổn định, thường sau một 2 năm chăm sóc là có thể tạo hình được, loại hình thân cong này tôn sùng tự nhiên, có hứng thú về sự hoang dã.

– Nếu là loại cây được chăm sóc từ nhỏ, thì đến lúc tạo hình được là thời gian tương đối dài, cũng có thể tạo thân cây thành hình rồng bơi. Kiểu uốn cong này có nguyên tắc, uốn và quấn là chính, cắt tỉa là phụ; phần thân đa số là uốn, phần cành thì cắt tỉa là chính.

Cây bonsai kiểu rồng bay

1/4/  Kiểu vách đứng

– Ở kiểu này, thân cây được uốn cong, treo ngược và rủ xuống, mô phỏng theo vách đá hốc đứng trong tự nhiên, thân cây có khả năng treo ngược xuống vách đá, hoặc có thế gậy dò biển sâu, ẩn có chứa một tính cách kiên cường cương nghị. Thân cây rủ xuống nhưng cành lá hướng lên phía trên, biểu trưng cho tinh thần tuy rơi vào nghịch cảnh nhưng vẫn luôn hướng về phía trước, đem lại cho người ta một tinh thần ngoan cường, dũng cảm đấu tranh, không nề gian nguy, kiên định không sờn lòng.

– Ở kiểu cây cảnh này, thân cây rủ ra khỏi chậu, ngọn cây thấp hơn đáy chậu, gọi là kiểu thân rủ hoàn toàn. Nếu thân cây rủ xuống mà ngọn cây chỉ thấp hơn mặt chậu, không thấp hơn đáy chậu thì gọi là kiểu thân rủ không hoàn toàn.

– Khi tạo kiểu cây cảnh này, điều mấu chốt là phải tạo cho thân cây cong và rủ xuống, ngọn cây chỗ gần không được lớn quá, cần có một cảm giác như lúc ẩn lúc hiện. Bộ rễ phải trồi hẳn lên mặt chậu, hình dáng rê giống như móng vuốt, vững chãi khỏe mạnh, đầy sinh lực.

Cây phác kiểu vách đứng tác phẩm Đài Loan

1/5/ Kiểu thân khô

– Thân cây có dáng một thân gỗ khô, giống như bị mưa dập gió vùi từ rất lâu, sâu mọt cắn xé, vỏ cây sần sùi loang lổ, thường có thân cây bị ăn mòn hình thành những lỗ thủng, giống như cái bướu khô, nên còn được gọi là kiểu “bướu khô”.

– Tuy vậy, vẫn cần một phần vỏ cây còn sống để mọc ra cành lá, có hàm ý “khô mộc phùng xuân” (gỗ khô gặp mùa xuân), thể hiện sức sống mãnh liệt của cây cối dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt vẫn đấu tranh để giành lấy sự sống, một tinh thần kiên cường bất khuất.

– Kiểu chậu cây cảnh này đa số là các gốc cây già được đào từ nơi hoang dã, hoặc là các gốc cây được mua về từ chợ hoa, được tạo thành từ từ qua bàn tay nghệ thuật và sự chăm sóc của con người.

– Khi tạo chậu cần chọn các gốc cây tương đối cứng cáp, có thể sủ dụng dao sắc để gọt (hoặc cưa, hoặc khắc) các chỗ mục, dễ mục để tạo cây cảnh kiểu thân khô thì không được tuyệt vời lắm.

Bonsai kiểu thân khô

1/6/ Kiểu cành rủ xuống

– Thân cây bất luận là thẳng đứng, nghiêng hay cong, nếu có những cành nhỏ dài và rủ xuống, đung đưa theo gió, phóng khoáng nhu hòa, thì đều tạo một cảm giác thẩm mỹ rung động lòng người.

– Khi tạo kiểu chậu này, cần lưu ý cắt thân nuôi cành, cành và thân cây phải hài hòa. những cành rậm thưa phải cân đối, các cành rủ xuống phải có ngắn có dài, phương hướng cơ bản thống nhất. Cắt đi các cành không cong rủ xuống được và các cành ngắn mọc quá dầy, lưu lại các cành nhỏ mềm, khiến cho những cành rủ xuống có dáng giống như e lệ, trước giương lên sau rủ xuống, sinh động tự nhiên.

– Kiểu cành rủ xuống phù hợp với các loại cây có cành nhỏ mềm rủ xuống, lá nhỏ, như thùy liễu, liễu Tây Hồ, nghênh xuân…

Bonsai kiểu rủ cành

1/7/ Kiểu rừng cây

– Kiểu rừng cây nghĩa là trồng nhiều cây trong cùng một cây cảnh, thể hiện phong cảnh núi rừng, hoặc rừng thưa hoặc rừng rậm trong tự nhiên.

– Khi tạo cây cảnh kiểu rừng cây, cần nắm vững nguyên lý “gần lớn xa nhỏ”. Thường thì cây chính cao lớn được canh tác ở phía đầu, cây phụ thấp nhỏ trồng phía sau, làm cho bề nổi chủ thứ rõ rệt, cao thấp đan xen, thưa rậm cân đối. Sự sắp xếp các giống cây yêu cầu cân đối thống nhất, nhưng lại tìm sự biến hóa trong thống nhất. Trồng cùng một trong các loại cây trong một chậu là tuyệt vời nhất, nhưng cũng có thể lấy một trong các loại cây làm chính, rồi kết hợp với các loại cây phụ khác, tuy vậy cần lưu ý sự cân đối của thế cây. Để làm nổi trội cảnh sắc phong phú, cũng có thể điểm xuyết một số hòn đá, một ít cỏ, hoặc mô hình động vật hay nhà cửa.

– Ở kiểu cây cảnh này, việc chọn cây không quá nghiêm ngặt, chỉ cần cây lá nhỏ, nảy mầm mạnh, chịu được cắt tỉa là được. Loại chậu phù hợp thường là chậu nông làm bằng đất nung, cũng có thể thay thế bằng chậu đá tùng hoa, thạch nhũ…, làm cho “rừng cây” trở thành tự nhiên hơn, ý vị hơn, tuyệt diệu hơn.

Bonsai kiểu rừng cây

1/8/ Kiểu liền gốc

– Có các cây mà trên phần rễ trồi lên mọc lên các thân cây cao thấp, lớn nhỏ khác nhau, còn ở phần rễ dưới mọc các rễ bên cắm vào lòng đất trong chậu, bên trên giống như một rừng cây, bên dưới lại là một chỉnh thể, những gốc liền vào nhau. Các gốc trồi lên có hình dáng giống như móng rồng, kỳ lạ bắt mắt, có phong cách đặc biệt.

– Khi tạo kiểu cây cảnh này, người ta hay sử dụng các cây liền gốc trong tự nhiên, rồi triển khai gia công nghệ thuật. Thường thì nên chọn các loại cây ra nhiều gốc, khỏe mạnh như cây du, phong tam giác, hoàng dương… Liệu cây cắt cành, cắt đi một bên cành, đồng thời tiết hành tỉa bên cành còn lại sao cho hợp lý, tiếp đến khiến cho chúng hướng lên phía trên, tiếp đến trồng ngang thân cây trong đất bùn, để cho bên phía bị cắt cành ra rễ. Cứ thế chăm sóc trong nhiều năm rồi để phần thân cây được canh tác trong đất bùn lộ lên mặt chậu. Các cành được lưu lại thông qua cắt tỉa gia công nghệ thuật chỉnh hình, sẽ trở nên các thân cây cao thấp xen nhau, thưa rậm cân đối.

Bonsai kiểu liền gốc

1/9/ Kiểu dựa trên đá

– Xem hình thức mà biết nội dung, chậu cây cảnh kiểu dựa trên đá là khiến cho cây dựa trên đá núi mà sinh trưởng, rễ cây cái thì quấn luồn qua đá mà sống, thể hiện sức sống mãnh liệt của cây, trông cực kỳ nguy nga bắt mắt.

– Chậu cây cảnh kiểu dựa trên đá có hai hình thức: chậu chứa chất gọi là chậu khô, và chậu chứa nước gọi là chậu ướt. Mặc dù là hình thức nào thì chúng đều có đặc tính chung là lấy cây làm chủ, và kích cỡ cây phải lớn hơn đá núi, nếu như không sẽ trở nên chậu non bộ.

– Khi tạo kiểu chậu này cần chọn các loài cây có tính thích nghi tốt, sức sống mãnh liệt, bộ rễ phát triển, như lục nguyệt tuyết, đa, hoàng dương, kim tước, phong tam giác, thông đen, thông ngũ châm…

– Phương thức trồng cây ở kiểu chậu này là có thể áp chặt cây và bề mặt đá, rễ cắm vào đá hoặc quấn quanh vách đá, hoặc có thể đục một lễ trên đá (trong lỗ phải có khe nước chảy) rồi trồng cây vào lỗ đó.

– Khi tạo chậu, sự phối trí giữa cây và đá không được rời rạc, tỷ lệ phải hợp lý, tạo một bề nổi bắt mắt và sinh động.

Bonsai dựa đá

1/10/ Kiểu rễ hất

– Còn được gọi là kiểu rễ trồi, đặc tính của chính nó phần rễ trên lộ lên mặt chậu, tư thế kỳ lạ, trông giống như vuốt rồng, giản dị tao nhã, uốn khúc khỏe mạnh, thể hiện một sức sống ngoan cường. Chậu cây kiểng rễ hất đa số là tạo cho rễ cây hất thẳng lên.

– Khi tạo chậu nên chọn các loại cây có rất nhiều rễ, cắt đi rễ chính dài, lưu lại các rễ bên khỏe khoắn và uốn khúc, sau khi vào chậu thì chăm sóc tỉ mỉ trong vòng một 2 năm, khi đảo chậu chỉ cần để rễ hất lên là được. Đừng nên lập tức để rễ hất quá cao, mà nên giữ phần rễ dưới, nhằm tăng tỷ lệ sống sót của chính nó, tránh các thiệt hại không cấp thiết.

Bonsai kiểu hất rễ