Cây Bạc hà

Họ: Hoa môi Lamiaceae L.

1/ Nguồn gốc lịch sử

Cây bạc hà được con người dùng và biết đến cực kỳ lâu đời. Người La Mã, Do Thái, Ai Cập, Trung Quốc và Nhật Bản là các dân tộc giai đoạn đầu biết dùng cây Bạc hà. Tùy theo những tài liệu lịch sử thì cây Bạc hà được dùng từ khoảng 2000 năm trước.

2/ Phân loại cây cỏ

Bạc hà có rất nhiều chủng khác nhau: Bạc hà Âu, Bạc hà Á, Húng chanh, Húng dổi, Húng láng, Húng quế. Ngày nay Bạc hà được chia thành 2 nhóm lớn:

2/1/ Nhóm Bạc hà Âu (Mentha piperita L.)

– Dạng thân tím hay đỏ: thân màu xanh sẫm, từ tím đỏ đến đỏ, cụm hoa thường mọc thành bông ở đầu cành có màu đỏ nâu. Lá khô có chứa 2,5% tinh dầu với hàm lượng mentola 48 – 68%.

– Dạng xanh hay trắng: thân màu xanh, lá dài, màu sắc lá sáng hơn, răng cưa sâu hơn, đỉnh ngọn có rất nhiều lông. Hoa nở màu trắng, cần nhiều dưỡng chất hơn Bạc hà tím, nhưng năng suất thấp hơn.

2/2/ Nhóm Bạc hà Á

Thân cao từ 10 – 70, thân vuông mọc đứng hay hơi bò, có khi phân nhánh, ở trên thân có rất nhiều lông. Lá mọc đối cuống dài, từ 2 – 10 milimét, phiến lá hình trứng hay thon dài, mép có răng cưa, hoa thường mọc vòng ở kẽ lá. Có 2 dạng tím và xanh. Tỷ lệ tinh dầu 5 – 7%, hàm lượng mentol trong tinh dầu cao 75 – 85%. Tiêu biểu của nhóm này là Bạc hà Nhật.

2/3/ Nhóm Bạc hà khác

+ Bạc hà xanh (Mentha Viridis L.): Bạc hà xanh giống Bạc hà Âu, lá có cuống ngắn, quăn hơn, nhọn và xanh thẫm hơn. Hoa có màu hồng đỏ nhiều lông hơn. Được canh tác nhiều ở Mỹ, Braxin, Liên Xô, Anh. Trong tinh dầu loại này thành phần chính không phải là Metola mà là cacvon hay pulegon và linalona.

+ Bạc hà quăn: Thân thẳng, phân bổ cành gọn có màu tím, cao tới 12 centimét. Lá lớn không có lông, màu xanh thẫm, cuống ngắn, đuôi lá hơi tròn, phiến lá xẻ răng cưa rộng, bề mặt nhăn nheo. Hoa có dạng bông, phân bổ trên đỉnh thân và cành, tràng hoa có màu tím hồng.

3/ Đặc tính thực vật học

– Rễ: Được kết cấu từ thân ngầm. Phân bổ lớp đất 30 – 40 centimét phân nhánh như rễ phụ. Từ những đốt ngầm mọc thân khí sinh, thân ngầm không có chứa tinh dầu, khi bộ phân thân khí sinh tàn lụi, thân ngầm vẫn sống qua đông. Tuy Bạc hà có chu kỳ sinh trưởng 1 năm, song sinh trưởng của thân ngầm và thân kí sinh lệch pha nhau.

– Thân: Thân chính và cành cấp I, II,…hình thành bộ khung tán cây. Giữa thân chính và tán hình thành hình dáng chop mũ cho cây Bạc Hà. Tán càng lớn thì sản lượng càng cao. Thân thảo tiết diện vuông, sinh sản bằng phân nhánh ở phần gốc thân ngay trên hoặc dưới sát mặt đất.

– Lá Bạc hà: là cơ quan sinh trưởng quan trọng nhất làm nhiệm vụ quang hợp, hô hấp, thoát hơi nước và mang tinh dầu, là nguyên vật liệu chính để cất tinh dầu, chiếm 40 – 50% khối lượng khí sinh, tùy chủng lượng tinh dầu thay đổi từ 2 – 6%.

+ Lá đơn: mọc đối chéo chữ thập, cuống lá ngắn, lá hình trứng màu xanh thẫm có thể đỏ tím, xẻ răng cưa không đồng đều, dài từ 4 – 8 centimét, rộng 2 – 4 centimét. Hai phía mặt lá những túi tinh dầu, mặt trên số lượng lớn hơn mặt dưới.

– Hoa: cụm hoa bồng hình chop, ở trên hoa có cuống ngắn, 5 đài cách hợp hình thành hình chuông. Mặt ngoài đài hoa có lông bao trùm. Qủa Bạc hà là quả bế 4 ngăn, hạt nhỏ có khối lượng: 1000 hạt= 0,06 – 0,07 gr.

4/ Đặc tính phát triển sinh trưởng

Bạc hà có 4 thời kỳ sinh trưởng: Mọc – Phân cành – làm nụ – nở hoa.

– Thòi kỳ mọc mầm: Từ lúc cây mọc đến khi định rõ hang trồng, quá trình mọc bắt đầu ở 10 độ nối dài khoảng 10 – 15 ngày. Sau khi tiến hành trồng những đốt thân ngầm bắt đầu mọc rễ phụ và mầm. Để Bạc hà ra rễ và nảy mầm tốt cần lưu ý đến ẩm độ của đất, thiếu ẩm (40 – 50 %) rễ không phát triển  và tiếp đến không kích thích được phát triển của mầm.

– Giai đoạn phân cành: Sau khi mọc khoảng 45 đến 55 ngày, bộ rễ đã phát triển đầy đủ, cây non bắt đầu phát triển mạnh về chiều cao, những mầm nách bắt đầu phát triển cành lá mới.

– Giai đoạn làm nụ: nối dài 10 đến 15 ngày. Tốc độ ra lá của cây ở thời kỳ này chậm lại và tiếp đến dừng hằn, tuy vậy cây vẫn tiếp tục được tăng lên về kích cỡ của thân lá và khối lượng, cũng như tỷ lệ tinh dầu.

– Giai đoạn hoa nở: hoa Bạc hà nở kiểu vô hạn. Hoa cành chính nở trước tiếp đến theo thứ tự cành nào ra trước nở trước và đi từ gốc lên ngọn.