Giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ bệnh vàng lùn hại lúa

Trên báo SGGP ra ngày thứ 5 (16/2/2006), trong bài “Rầy nâu bột phát ở ĐBSCL” (trang 9) có đoạn viết: “…nếu như không, vụ hè thu tới sẽ đối đầu với bệnh vàng lùn do virus…” đây chính là lần đầu tiên chúng tôi được nghe kể tới căn bệnh này. Xin cho thấy đây chính là bệnh gì? Có cách nào chữa trị chúng?

Huỳnh Văn Một và một số bà con ở Thoại Sơn (An Giang)

* Trả lời: So sánh với các đối tượng sâu hại gây bệnh thuộc hàng “lão làng” trên cây lúa ở Việt Nam, thì bệnh vàng lùn chỉ được xếp vào hàng “em út, con cháu” vì chúng mới được tìm thấy trên cây lúa ở nước ta khoảng trên chục năm nay. Hồi đó do chưa rõ bệnh gì nên khi phát hiện một vài cán bộ kỹ thuật ở ĐBSCL tạm gọi nó là “bệnh vàng lụn”. Do bệnh chỉ thường xuất hiện cực kỳ ít và gây bệnh có tính chất cục bộ, diện hẹp, không đáng kể lắm nên ít được quan tâm. Tiếp đến những nhà khoa học thuộc trường Đại học Cần Thơ đã sắp xếp nhiều thí nghiệm khoa học để nghiên cứu và đi đến xác định “Bệnh vàng lụn” này chính là “Bệnh lúa cỏ dòng 2” (Rice grassy stunt strain 2 disease), mà một vài nước trong khu vực Đông Nam Á đã phát hiện trước đó vài năm. Ngày nay những nhà chuyên môn ở nước ta gọi là “Bệnh vàng lùn cây lúa“.

Những năm gần đây, nhất là vụ đông xuân năm 1999-2000 bệnh đã tìm thấy ở nhiều tỉnh thuộc ĐBSCL, diện tích bị bệnh đã có lúc lên tới hơn 10/000 hecta. Vào thời gian đó ở Thành phố hồ chí minh đã có 242 ha lúa mùa bị nhiễm bệnh không trỗ được.

Như những bạn đã biết vụ lúa đông xuân 2005-2006 vừa mới qua rầy nâu đã xuất hiện và gây bệnh nặng ở nhiều tỉnh thuộc ĐBSCL. Theo thống kê của Trung tâm BVTV phía nam thì đến đầu vụ hè-thu năm 2006 (24/3/2006) trong tổng số khoảng gần 200.000 ha lúa hè thu sớm đang ở giai đoạn mạ đến đẻ nhánh của những tỉnh phía Nam đã có tới gần 7/000 ha bị lây nhiễm rầy nâu. Đáng kể là trên trà lúa này cùng với bệnh lùn xoắn lá thì bệnh vàng lùn cũng đã xuất hiện không tập trung trên khoảng 460 ha thuộc một vài nơi của Tiền Giang, Đồng Tháp, Long An. Còn theo bà Lê Thị Thủy, phó chi cục trưởng chi cục BVTV tỉnh Đồng Tháp (ngày 30/6/06) thì ở tỉnh này đã có khoảng 400 ha bị lây nhiễm, tỷ lệ phần trăm bệnh có chỗ lên tới 80%.

Tiếp đến bệnh đã tỏa ra thành dịch gây bệnh hàng chục ngàn ha ở những tỉnh ĐBSCL, những tỉnh miền Đông Miền nam và một vài tỉnh Tây nguyên. Ngày 19 tháng 10 năm 2006, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT đã có quyết định công bố dịch.

Để có thể nhận diện, chúng tôi xin cung ứng cho những bạn một số dấu hiệu chính của bệnh

Bệnh vàng lùn hại lúa

–  Trên ruộng: bệnh thường hay xuất hiện riêng lẻ ở từng bụi lúa. Trong một bụi lúa mắc bệnh thông thường cũng chỉ một vài tép lúa (dảnh lúa) bị hại, còn những tép khác vẫn phát triển bình thường. Tuy vậy cũng có trường hợp toàn bộ những tép lúa trong một bụi đều bị bệnh, thậm chí bị chết rụi đi.

–  Trên tép lúa bị nhiễm bệnh: lá lúa từ màu xanh chuyển dần sang màu xanh nhạt rồi vàng nhạt, vàng cam và sau này là vàng chết khô. Lá dưới gốc bị vàng trước rồi lan dần lên những lá bên trên.

–  Trên lá bệnh: màu vàng khởi đầu từ chóp lá lan dần xuống dưới. Phần tiếp giáp giữa màu vàng và màu xanh lục của lá không có ranh giới rõ ràng. Trong khi phiến lá bị vàng thì gân lá vẫn còn xanh. Khi phần màu vàng lan xuống đến gần bẹ thì chóp lá bắt đầu khô và cuốn lại, tiếp đến cháy khô cả lá, nếu bệnh lan đến lá trên cùng thì cả tép lúa bị chết khô.

Khi bệnh phát triển thì tép lúa bị nhiễm bệnh không tiếp tục phát triển chiều cao nữa, do đó tép lúa bị lùn đi so sánh với các tép không bị nhiễm bệnh ở chung quanh. Mức độ lùn nhiều hay ít còn phụ thuộc vào thời gian xuất hiện của bệnh sớm hay trễ. Nếu bệnh phát triển sớm từ khi cây lúa còn nhỏ thì cây lúa sẽ bị lùn nhiều, chậm phát triển và chết dần, nếu bệnh phát triển trễ khi cây lúa đã qua thời kỳ tăng trưởng thì cây lúa bị lùn ít hoặc không bị lùn, sau này cây lúa có khả năng bị trỗ nghẹn và lép nhiều.

Cũng theo thành quả nghiên cứu của những nhà khoa học thuộc trường Đại học Cần Thơ thì: bệnh vàng lùn là một bệnh do siêu vi trùng (virus) gây nên. Bệnh này được lây lan thông qua tuyến nước bọt của con rầy nâu (Nilaparvata lugens) bằng phương pháp rầy nâu chích hút dịch của cây lúa đã bị nhiễm bệnh, virus trong cây bị bệnh sẽ được lưu giữ trong tuyến nước bọtcủa rầy, đến khi rầy chích hút cây lúa khỏe (chưa bị nhiễm bệnh ) chúng sẽ truyền virus cho cây khỏe mạnh khiến cho cây này bị bệnh (giống như cách lây bệnh sốt rét ở người của con muỗi Anopheles cái). Bệnh không lây lan qua đất, nước, hạt giống và không khí.

Cũng giống như bệnh lùn xoắn lá do đây chính là một bệnh virus nên chưa có thuốc để điều trị. Như đã nói ở phần trên, bệnh vàng lùn do môi giới lây bệnh là con rầy nâu, do đó để ngăn ngừa tác hại của những bạn phải ứng dụng phối hợp nhiều giải pháp để gây giảm mật số rầy nâu và gây giảm nguồn gây bệnh trên ruộng đồng. Cụ thể như sau:

–  Không nên trồng lúa thường xuyên trên ruộng đồng, bảo đảm thời gian cách ly (không có lúa trên ruộng đồng ) tối thiểu từ 20-30 ngày, không để vụ lúa chét. Thời vụ trong cùng một vùng phải tập trung, không được gieo sạ nối dài.

–  Sau khi tiến hành thu hoạch lúa cần cày bừa, trục gốc rạ kịp lúc để diệt trừ lúa chét.

–  Dùng giống lúa kháng rầy nâu, lúa giống có đạt chất lượng tốt, không lấy lúa thịt để làm giống, nếu có khả năng nên tiến hành xử lý hạt giống trước khi tiến hành gieo sạ.

–  Không gieo sạ quá dày trên 120 kilogam/ hecta.

–  Gieo sạ lúa vào thời gian có thể né rầy, thường mỗi tháng có một đợt rầy nâu trưởng thành vào đèn rộ nối dài 5-7 ngày, để né rầy những bạn nên gieo sạ ngay sau đỉnh cao rầy vào đèn. Làm được như vậy thì khi lúa non sẽ tránh được rầy đã phát triển hoàn chỉnh lây bệnh.

–  Để bảo vệ cây lúa non, sau khi sạ nên cho nước vào ruộng và duy trì mực nước phù hợp để ngăn ngừa rầy chích hút thân cây lúa.

–  Không bón thừa phân đạm (ure), tăng trường thêm phân lân và kali để gia tăng sức chịu đựng đối với bệnh.

–  Liên tục thăm đồng để có thể chủ động phát hiện sớm sự xuất hiện của rầy nâu trên cây lúa. Khi phát hiện có rầy thì phun phun thuốc bvtv (thuốc bảo vệ thực vật) để diệt trừ rầy. Cụ thể như sau: thời kỳ lúa từ lúc xuống giống cho tới 20 ngày tuổi nếu nhận thấy rầy nâu xuất hiện thì xịt thuốc. Thời kỳ từ 20 ngày tuổi trở đi, nếu mật số rầy từ 3 con/tép trở đi thì phun phun thuốc. Chú ý khi dùng thuốc phải dùng theo quy tắc 4 đúng như đã được những cơ quan chuyên môn chia sẻ cách.

–  Ở thời kỳ lúa còn non (0-40 ngày sau sạ) nếu ruộng lúa bị nhiễm bệnh gây phá hại nặng (trên 10% số khóm bị nhiễm bệnh ) thì phải thiêu hủy ngay bằng phương pháp cày trục cả ruộng để diệt trừ mầm bệnh, trước khi cày vùi phải xịt thuốc trừ rầy nâu để giúp tránh rầy nâu lây lan lây bệnh cho ruộng khác.

Nếu ruộng bị nhiễm bệnh nhẹ (dưới 10% số khóm bị nhiễm bệnh ) phải nhổ bỏ kịp lúc các cây bị hại vùi xuống bùn hoặc đưa ra khỏi ruộng thiêu hủy, không bỏ tràn lan trên bờ ruộng.