Bệnh tuyến trùng khô đầu lá lúa

Bệnh tuyến trùng khô đầu lá lúa có khả năng làm hạ năng suất từ 50 – 80 %.

Bệnh tuyến trùng khô đầu lá lúa xuất hiện ở trên nhiều nước trồng lúa khác nhau trên toàn cầu như Ấn Độ, Mỹ, Châu Phi, Brazil, Nga, Việt Nam … Ở nước ta bệnh được tìm thấy từ các năm 1967 – 1968 do nhập những lô lúa giống từ Trung Quốc trên những giống như Trân châu lùn, bao thai lùn, mộc tuyền …

1/ Dấu hiệu bệnh

            Khi cây bị bệnh cây phát triển không giống thông thường, lùn, lá biến đổi về hình dạng: đầu lá bị khô tóp, chót lá chuyển màu trắng xám, lá xoắn lại, thời kỳ làm đòng thì lá đòng cổ bông xoắn, ghẹt đòng, bông ngắn, trỗ không thoát, hạt lép. Tuyến trùng gây hại trên lá lúa, phần ngọn lúa, biểu hiện rõ ràng nhất ở giai đoạn lúa đứng cái – trỗ đòng. Giai đoạn đầu tuyến trùng chui vào nách lá dịch chuyển lên phía trên hoa tiếp đến chui vào hạt làm hoa kém phát triển, cổ bông chun lại, bông nhỏ, hạt có thể không chin được, làm hạ năng suất tới 50 – 80%.

2/ Nguyên do tạo bệnh

Tuyến trùng A.beseyi, có hình dáng thân thon mảnh, thẳng khi duỗi thân thường cong về phí mặt bụng, có những vòng tròn không rõ rệt trên thân, môi tròn có khía, hai bên môi rộng hơn phần gốc môi, môi không xương và thuỳ chẻ sâu hơi cứng. Chiều dầy thân bằng ¼ đường kính thân và có 4 vạch.

            Tuyến trùng đơn tính.

– Con cái dài: 0,6 – 0,7 mm; a = 40 – 48; b = 9 – 11; c = 16 – 19; v= 68 – 72%. Kim chích hút dài: 10 µm. Lỗ giao phố nằm ngang, 2 mép hơi phồng lên. Túi nhận tinh hình ovan dài. Buồng trứng ngắn có 2 – 4 hàng, phía trong lỗ giao phối là túi noẵn hẹp không rõ rệt. Đuôi hình mũ dài, chóp đuôi có mấu đa dạng và có 3 – 4 núm nhọn.

– Con đực dài 0,5 – 0,7 mm; a = 40 – 44; b = 9 – 10; c = 16 – 20; v = 50 – 60%.Đuôi hình mũ dài có 4 núm nhọn ở đuôi, gai giao phối cực kỳ tiêu biểu, tinh hoàn lẻ chuỗi.

3/ Đặc tính phát sinh

– Là dạng tuyến trùng có tính chuyên hoá hẹp, ký sinh thật sự, luôn sống trên cây và không rời khỏi cây lý chủ. Đất chỉ là nhân tố hỗ trợ cho chúng lây lan và chuyển sang trạng thái hoạt động sau khi tiềm ẩn trong hạt giống (nằm trú ngụ giữa phần bỏ và hạt gạo). Tuyến trùng có thể ở trạng thái tiềm sinh từ 8 tháng đến 3 sang năm khi thu hoạch. Tuyến trùng tồn tại qua hạt giống ở trạng thái tiềm sinh có thể nối dài tới 2 – 3 năm hoặc nhiều hơn, đây là nguồn gây bệnh lúc đầu. Hạt lúa nhiễm tuyến trùng không khác nhau so sánh với hạt khoẻ mạnh. Sau khi tiến hành gieo hạt và đất tuyến trùng ở phía trong hạt vươn theo mầm ra khỏi vỏ hạt, dịch chuyển nằm trong lá nõn cuốn tròn. Từ thời kỳ này đến khi lúa trỗ tuyến trùng sinh sản nhanh, nằm trong nách lá, bẹn lá và sử dụng kim chích hút vào mô lấy chất dinh tưỡng theo kiểu ngoại ký sinh. Theo sự phát triển của cây lúa, tuyến trùng dịch chuyển dần lên bên trên vào ngọn cây tới đòng, bao phấn của bông lúa dẫn đến khả năng tồn tại của tuyến trùng ở phía trong hạt, đến khi lúa chin thì trên thân (rơm rạ)hầu hết không có tuyến trùng, chúng chui vào hạt nằm cuộn tròn dưới lớp vỏ trấu và sống tiềm sinh ẩn. Hạt thóc trở nên môi giới nhiễm tuyến trùng và bệnh được phát tán nhờ hạt giống bị bệnh.

– Tuyến trùng phát triển ở nhiệt độ phù hợp là 20^oC, ít nhất là 13^oC và nhiều nhất là 43^oC, tuổi đời từ 3 – 6 ngày ở nhiệt độ 25 – 31^oC và 9 – 24 ngày ở nhiệt độ 14 – 20^oC. Tuyến trùng chết ở nhiệt độ 54^oC trong 10 phút, ở nhiệt độ 44^oC trong 4 giờ. Độ ẩm phù hợp cho tuyến trùng phát triển 70 – 90 %; độ ẩm 100% hoặc mthích ẩm thuận lợi cho sự dịch chuyển lây lan từ cây này sang cây nọ.

4/ Giải pháp ngăn ngừa, diệt trừ

– Lựa chọn hạt giống sạch bệnh: không lấy hạt ở những ruộng, những khu vực đang có bệnh.; Dùng hạt giống kháng tuyến trùng và phối hợp những giải pháp trồng trọt ngăn ngừa tác hại của chúng dưới ngưỡn gây bệnh kinh tế. Tiêu huỷ những tàn tích cây bị bệnh tránh phát tán từ rơm rạ. Hạt giống trước khi đưa vào sản xuất cần tiến hành xử lý bằng nước nóng  52 – 54^oC trong 15 phút, phơi lúa dưới ánh sáng mặt trời hoặc sấy khô ở nhiệt độ 30 – 35^oC trước khi bảo quản.

– Giải pháp hoá học: Dùng những thuốc xử lý hạt giống như: Fensulfothian, Carbofuran, Aldicarb, Methomyl … Có thể xử lý xông hơi mằng Metyl bromide: 567g/28,094 m³ trong 6 giờ. Tuy vậy, xử lý hạt giống bằng thuốc hoá học còn hạn chế, thuốc hoá học ít nhiều tác động tới tỷ lệ này mầm của hạt giống và gây độc hại cho người sử dụng.