Tìm hiểu thêm về công dụng trị bệnh của cây huyền sâm

1/ Tên Hán Việt khác

– Trọng đài, Chính mã, Huyền đài, Lộc trường, Qủi tàng, Trục mã, Phức thảo, Dã chi ma, Hắc sâm, Nguyên sâm, Sơn ma, Dã chi ma, Năng tiêu thảo, Lăng tiêu thảo, Huyền vũ tinh, Lộc dương sinh, Đại nguyên sâm, Hắc nguyên sâm, Ô nguyên sâm, Khuê giác sâm, Trần nguyên sâm, Sơn đương quy, Thủy la bặc.

2/ Tên khoa học

– Scrophularia kakudensis Franch.

– Họ khoa học: Họ Hoa Mõm Chó (Scrophulariaceae).

3/ Miêu tả cây huyền sâm

– Loài cây thân thảo, sống nhiều năm, thân cây vuông cao độ 1,7-2,3m, lá màu tím xanh. Lá mọc đối có cuống hình trứng dài, đầu nhọn vát, rìa lá có răng cưa, màu xanh nhạt. Cây ra bông mùa hè. Hoa tự xếp thành hình chùy tròn, ống tràng hoa hình chén, cánh hình môi, chia làm 5 thùy, màu tím xám dài ngắn, 5 thùy. Quả bế đôi hình trứng. Hạt nhỏ nhỏ, nhiều hạt màu đen, rễ lớn mập nhưng hơi cong, dài độ 10-20 centimét, giữa rễ củ phình lớn, hai đầu củ hơi thon, nói chung mỗi gốc có 4-5 củ mọc thành chùm, lúc tươi vỏ màu trắng hoặc vàng nhạt, sau khi chế biến vỏ ngoài màu nâu nhạt phía bên trong màu đen,
mềm dẻo.

– Huyền sâm sản xuất ở tỉnh Tứ Xuyên gọi là “Xuyên huyền sâm” hay “Thổ Huyền sâm” thường tiến hành trồng vào thời kỳ đầu mùa hạ, đến mùa thu năm sau thì thu hoặch. Đa phần phân bổ ở Đạt Huyện, Ôn Giang, Vạn Huyện, Bồi Lăng. Huyền sâm xản xuất ở tỉnh Triết Giang thuộc loại Quảng huyền sâm, trồng vào đầu năm thu hoạch vào cuối năm, phân bổ ở những huyện Đông Dương, Tiêu cư. Loại này sản xuất ở những tỉnh Sơn Đông, Hồ Bắc, Giang Tây, Thiểm Tây, Quý Châu, Cát Lâm, Liêu Ninh. Ở những tỉnh trên ngoài những việc canh tác ra, còn có khai thác cây mọc hoang dại.

– Huyền sâm mới di thực vào nước ta, trồng ở đồng bằng hay miền núi đều cho năng suất cao, đạt chất lượng tốt. Ở đồng bằng gieo trồng tháng 10-11, ở miền núi tháng 2-3/ Cây ưa đất pha cát nhiều chất mùn, màu mỡ, có khả năng thoát nước tốt. Có thể gieo thẳng hoặc trồng bằng mầm non sau khi tiến hành thu hoạch nhưng thông thường là gieo thẳng. Ngâm hạt với nước ấm, trong 4 giờ, vớt ra để ráo, trộn với đất bột để gieo. Gieo xong tưới nước phủ rơm rạ.

4/ Thu hái, sơ chế huyền sâm

4/1/ Thu hái huyền sâm

– Vào vụ, ở đồng bằng thu hoạch vào tháng 7-8, miền núi tháng 10-11, năm thứ 2 sau khi tiến hành trồng, lúc cây đã tàn lụi thì thu hoạch, lúc thu hoạch thu sử dụng cuốc đào, nắm lấy gốc cây rũ lấy củ, ngắt bẻ lấy củ để chế biến. Nếu cần lấy đầu chồi hoặc đầu củ để làm giống, cũng cần phối hợp chọn ngay lúc này.

– Biện pháp sơ chế Thổ huyền sâm: Sau khi tiến hành thu hoạch đem đi rửa ngay đưa lên gìan sấy, sấy cho đến lúc khô được một nửa thì đem ra chất đống 2-3 ngày, phía trên có trùm kín cỏ rạ khiến cho ruột củ trở thành màu đen, nước phía bên trong thấm thấu ra ngoài, lại đem ra sấy, sấy cho đến lúc khô 9 phần, bỏ vào trong xảo, lắc đi lắc lại cho củ rễ và đất cát rơi xuống hết, tiếp đến phân loại đem bán.

–  Biện pháp chế biến Huyền sâm Triết Giang. Sau khi tiến hành thu hoạch về, đem phơi nắng ngay, lúc phơi khô được một nửa, đem chất đống 2-3 ngày, tiếp đến lại đem phơi, qua độ 40 ngày thì khô kiệt, nếu trường hợp bị mưa thì cũng có thể sủ dụng lửa sấy. Dù là sấy hay phơi khô, điền cần phải lưu ý không được khiến cho rỗng ruột. Nếu phải sử dụng lửa sấy thì cần phải lưu ý đặc biệt đến lửa sấy, nhất thiết không được quá lớn lửa, để giúp tránh khô giòn rỗng ruột.

– Phần sử dụng để làm thuốc: Rễ. Rễ vẫn gọi là củ khô, hình trụ, chính giữa phình lớn, bên dưới thuôn nhỏ lần, ở phía trước gốc có cổ hẹp lại, bên trên có nuốm phình lớn, rễ dài từ 12-15 centimét, rộng chừng 21 milimét, 25 milimét, mặt ngoài dấu hiệu màu nâu đất, có nếp nhăn sâu rõ rệt và những bì khổng dài ngang màu đất sét, nếp nhăn nằm ngang tương đối ít, có khi cũng có thể thấy sẹo của nhánh rễ bị đứt ngang, chất cứng dẻo, khó bẻ gãy, mặt cắt ngang mềm màu đen nhiều thịt, đầu ướt như keo khói đèn hoặc Thục địa, ở chính giữa hơi dấu hiệu dạng xơ, phía ngoài cùng có lớp bần mỏng, phía trong có rất nhiều vân tỏa ra (bó libe gỗ). Bột màu đen, nhạt, vị hơi ngọt mặn.

Huyền sâm có rất đa công dụng trị bệnh quý

4/2/ Điều chế huyền sâm

– Đào củ về rửa sạch, lót cỏ lác, xếp củ vào chỗ đồ lên cho chín, phơi khô sử dụng.

– Rửa sạch, ủ mềm, xắt lát phơi khô.

4/3/ Bảo quản huyền sâm

– Dễ mốc trắng, để nơi khô ráo, đậy kín, dưới có lót vôi sống. Hay đem phơi nắng.

5/ Công dụng dược lý của huyền sâm

– Công dụng:

+ Công dụng kháng khuẩn: In vitro, nước sắc Huyền sâm có công dụng kháng khuẩn mạnh đối với Pseudomonas aeruginosa.

+ Công dụng đối với hệ tim mạch: Nước sắc Huyền sâm có công dụng tăng huyết áp, đặc biệt trong huyết áp cao do thận. Hiệu quả này có thể do công dụng co mạch.

+ Nước sắc Huyền sâm có công dụng an thần, chống co giật, giải nhiệt.

+ Nước sắc Huyền sâm có công dụng cường tim nhẹ.

+ Nước sắc Huyền sâm có công dụng gĩan mạch, hạ áp.

+ Cồn chiết xuất Huyền sâm có công dụng nâng cao lưu lượng máu của mạch vành, khiến cho sức chống chịu trạng thái thiếu Oxy của tim được tốt hơn.

+ Nước sắc Huyền sâm có công dụng hạ hiệt

– Tính vị:

+ Vị đắng, tính hơi hàn

+ Vị hơi đắng, hơi mặn lẫn ngọt, tính mát

+ Vị đắng, mặn, tính hàn

+ Vị đắng, mặn, tính hơi hàn

– Kiêng kỵ:

+ Tỳ vị có thấp, tỳ hư, tiêu chảy: không sử dụng

+ Huyết thiếu, mắt mờ, đình ẩm, hàn nhiệt, chi mãn, huyết hư, bụng đau, tỳ hư, tiêu chảy: không sử dụng.

+ Kỵ Hoàng kỳ, Can khương, Đại táo, Sơn thù.

+ Âm hư mà dường như không có nhiệt, hoặc âm hư kèm tiêu chảy: không sử dụng.

+ Tỳ Vị có thấp, Tỳ hư kèm tiêu chảy: không sử dụng.

6/ Phân biệt một vài loại huyền sâm

– Ngày nay Huyền sâm được chia nhỏ ra 2 loại: loại Thổ Huyền sâm, và loại Quảng Huyền sâm, bên cạnh đó còn có một trong các loại Huyền sâm mọc hoang.

– Quảng huyền sâm (Scrophularia ningpoensis Hemsl) là loại cây thân cỏ sống lâu năm. Mặt sau lá và trên cây non có lông ngắn mọc xum xuê, thân cây hình vuông, cao độ 1-1,7m. Lá mọc đối, có cuống, hình trứng hẹp, đầu nhọn, có cuống rộng hơn cuống lá Thổ huyền sâm mép lá có răng cưa đều đặn, lá cũng dày hơn lá Thổ huyền sâm. Về mùa hè cây ra bông, tụ họp thành chùy trìn, phần ống tràng giống như chiếc tách, rìa cánh hình môi, màu tím đỏ, 4 nhị đực, 1 nhị cái. Quả bế đôi nhỏ, hình trứng. Rễ củ tương đối lớn mập, hình búa, vỏ màu nâu xám ruột trắng sau khi chế biến khô thì tự trở nên màu
nâu đen.

– Dã huyền sâm (Scrophularia oilhami Oliv) về hình thức biểu hiện ra bên ngoài thì cực kỳ giống cây Quảng huyền sâm, chỉ khác là đuôi lá của loài này nhọn nhỏ, mặt phẳng nhẵn, thân không có lông, hoa tự dạng bông dài nhỏ, tràng màu vàng xanh nhạt, củ gầy gò, mọc hoang dại ở vùng Đông Bắc tỉnh Sơn Đông- Trung Quốc.