Các nguyên tắc trong nghệ thuật bonsai

Cũng như hầu hết các loại nghệ thuật khác, cách trưng bày bonsai thường không tuân thủ một phong cách truyền thống hay sự chỉ dẫn nào. Nhưng có một vài chỉ dẫn tuyệt diệu cho việc sinh ra một cây bonsai đẹp, và chúng cực kỳ có giá trị cho các ai đang theo đuổi nghệ thuật bonsai đầy quyến rũ này. Đa số các nguyên tắc này đều bắt nguồn từ nghệ thuật bonsai của Nhật Bản cách đây vài thế kỷ. Chúng phân tích cực kỳ kỹ các điều nên làm và đừng nên làm khi muốn sinh ra một cây bonsai theo ý muốn. Hầu hết mọi người đều có thể sinh ra cho mình 1 cách nhìn hoàn mỹ đối với một tác phẩm bonsai thông qua các nguyên tắc trên. Tuy vậy, để sinh ra một cây bonsai đẹp vẫn phải dựa vào tài giỏi, kinh nghiệm, cảm hứng nghệ thuật và sự tìm tòi khám phá.

1/ Các nguyên tắc về thân cây

+ Nên để chiều cao thân cây gấp 6 lần đường kính rễ cây.

+ Thân cây nên để hơi nghiêng về phía trước hướng về bên phải người xem.

+ Gốc cây nên được tạo dáng xòe ra và để cho nó nhô lên phía trên nền chậu, như thế trông nó giống như đang bám vào trong đất để giữ cho cây đứng thẳng.

+ Rễ cây nên được để nhô lên từ gốc cay xòe trên nền chậu.

+ Tránh để các nút sần mọc trên rễ cây (vì người xem sẽ quan sát nhiều đến nó).

+ Nên tạo dáng ngọn cây hơi nghiêng về phía trước hướng về phía người xem.

+ Thân cây nên được giữ thon từ dưới lên phía trên để trông nó như là đang mọc vươn lên, nhưng không được làm thon ngược lại từ trên xuống.

+ Các chồi ghép nên được ghép với số lượng vừa phải để tạo được dáng cây cân đối, hoặc ghép chúng đủ thấp để không quan sát thấy các mối ghép.

+ Uốn thân cây sao cho các điểm uốn trên thân không mang hình “ức bồ câu” (các điểm uốn nên được uốn cong hướng về phía người xem).

+ Nên tạo dáng ngọn cây theo hướng của gốc cây. Độ uốn của cây cần được bảo đảm.

+ Không để cây tự mọc ra phía sau. Đây chính là một trong các qui tắc liên quan đến độ uốn cong của thân cây. Nếu một thân cây tự mọc phía sau thì sẽ sinh ra một điểm uốn hình chữ “C”.

+ Đối với các thân cây thẳng bình thường và thẳng không giống thông thường thì ngọn cây nên được giữ sao cho nó mọc cao hơn gốc cây.

+ Trên các thân cây thẳng bình thường, nếu có quá nhiều điểm uốn hình chữ “S” sẽ khiến cho cây trồng cực kỳ nặng nề mất đi vẻ tự nhiên vốn có của chính nó.

+ Với các cái cây mọc nhọn hướng lên trên cao thì các điểm uốn nên được uốn gần nhau (cần quan sát đến vị trí của cành cây).

+ Một cây chỉ nên mang một ngọn.

+ Đối với hai thân cây đôi thì hãy được tách ra chỗ gốc cây, không để cây nào cao vượt lên phía trên cây nào.

2/ Các quy tắc về nhánh cây

+ Tạo các nhánh cây sao cho chúng không mọc ngang, hoặc không để các nhánh cây mọc đâm ngang thân cây.

+ Trên nhánh tránh để lộ các nút mắt sần (khiến cho người xem lưu ý đến nó).

+ Nhánh giai đoạn đầu nên được đặt nằm ở khoảng 1/3 chiều cao thân cây tính từ gốc.

+ Còn các nhánh cây được ghép thành công nên để chúng nằm ở các vị trí trong khoảng 1/3 thân cây còn lại tính đến ngọn cây.

+ Nhánh cây cần phải cho chúng mọc ra từ bên ngoài của các điểm uốn (để không làm nhánh cây bị phình ra).

+ Đường kính nhánh cây nên được hài hòa với thân cây. Các nhánh cây được biết đến như là quá khổ là các nhánh có đường kính dầy hơn 1/3 đường kính thân cây.

+ Nếu cho nhánh thứ 1 mọt ở phía bên trái thì nhánh thứ 2 sẽ để nó mọc bên phải và ngược lại (khi đó nhánh thứ 3 nên để nó mọc phía sau).

+ Nên để các nhánh cây mọc chen kẽ nhau, tránh để chúng mọc song song.

+ Nên hạ bớt kích cỡ và đường kính của các nhánh cây nếu như không thì chúng sẽ trông như là đang leo lên.

+ Nên chừa một khoảng trống đủ rộng giữa các nhánh cây.

+ Nên để các nhánh giai đoạn đầu hay các nhánh thứ 2 (còn được gọi là nhánh trái và nhánh phải) hướng về phía trước, phía trung điểm và tầm nhìn để cuốn hút người xem.

+ Các nhánh thứ nhất, thứ hai, thứ ba nên được để cách với nhánh ở phía sau 120 độ để giúp tránh trường hợp chúng tự che nhau ở phía sau cây.

+ Trên thân cây, ỗi vị trí chỉ nên tạo một kiểu nhánh, tránh để chúng vừa mang hình bánh xe vừa mang hình nan hoa hay là để các nhánh cây xoắn lại hoặc các nhánh cây thẳng đuột (vì như thế chúng sẽ tự làm chúng trông cực kỳ vô duyên).

+ Nen tạo hình các nhánh cây sao cho chúng hình thành một hình tam giác lệch với ngọn cây biểu trưng cho trời, góc ở giữa biểu trưng cho con người và góc bên dưới biểu trưng cho mặt đất.

+ Nên để các nhánh thuộc lớp thứ 2 mọc chen kẽ trái và phải, cùng lúc cần phải tuân thủ các nguyên tắc chính trong cách sắp nhánh cây, bên cạnh đó, không để các nhánh cây khác mọc chỉa lên hay chỉa xuống. Như vậy ta sẽ sinh ra được một lớp đệm lá.

+ Để tạo ảo giác cho cây bonsai già, ta để các nhánh bên dưới cây rũ xuống. Các thân cây tươi trẻ thì có rất nhiều nhánh mọc vươn lên. Với các nhánh ở gần ngọn ta nên tạo dáng sao cho chúng nằm ngang hoặc mọc vươn lên từ khi chúng còn là các nhánh non.

+ Nói chung ta nên tạo dáng sao cho các nhánh cây đổ xuống tuân thủ những nguyên tắc dành cho các thân cây thẳng, ngoại trừ thân cây mọc nghiêng.

+ Đối với các cây đôi, tránh để các nhánh cây xen vào giữa những cây vì chúng sẽ đâm ngang vào thân cây. Khi đó các nhánh cây gần phía ngoài những cây sẽ tạo ra một hình tam giác “lá”.

+ Không để các tán lá che khuất thân.

3/ Các quy tắc về chậu

+ Cây bonsai nên được đặt sau vạch chính giữa của chậu, và bên trái hoặc bên phải của vạch trung tâm.

+ Độ sâu của chậu phải bằng đường kính thân cây, ngoại trừ các cây có dáng rũ xuống.

+ Nên dùng các chậu có màu men phù hợp cho việc tưới tiêu và chăm bón cây, các màu men đó cần phải cân đối với màu sắc của cây.

+ Nên chọn các chậu có chiều rộng gấp 2/3 chiều cao của cây. Với các cây lùn thì chiều rộng chậu phải gấp 2/3 bề rộng thân cây.

+ Kiểu dáng chậu cũng cần phải thích hợp với kiểu dáng của cây bonsai. Chậu hình chữ nhật thì phù hợp với các cây dáng thẳng không uốn éo nhiều, còn với các ây thẳng không giống thông thường, các cây mà có rất nhiều điểm uốn trên thân thì chậu hình ovan hay hình tròn là phù hợp nhất. Đối với các cây bonsai lớn thì ta có thể trồng chúng sâu trong các chậu hình chữ nhật.

4/ Các quy tắc về chăm bón cây bonsai

+ Cần trộn chung nhiều loại đất vào một chậu đừng nên phân ra thành nhiều lớp đất.

+ Ta cần bón phân đầy đủ theo nhu cầu của cây.

+ Ta nên tưới nước từ trên xuống, không nên để bonsai bị ngập trong nước, vì việc này sẽ cản trở sự tích tụ muối của câ.

+ Ta tăng ẩm độ của cây bằng phương pháp đặt chậu cây vào một khay chứa nhiều đá cuội và nước hay đặt chậu bonsai ở phía dưới một cái ghế dài ẩm ướt, nhưng không nên để sương bám trên cây. Vì sương mù nâng cao sự tích tụ muối trên lá, và hiện thực thì nó không có công dụng gì trong việc nâng cao ẩm độ cho cây.

+ Ta cần dọn dẹp sạch hết các hạt cát mịn từ bất kì hỗn hợp đất nào, chỉ nên dùng các hòn đá thô và nhỏ.

+ Chỉ tưới nước lúc nào cây thật sự càn được tưới, không tưới chúng theo một thời khóa biểu cố định nào.

+ Cho cây tiếp xúc nhiều với nhiệt độ môi trường phía bên ngoài. Chỉ với các cây bonsai nhiệt đới và cây nhiệt đới (với đa số những bộ phận) đều phù hợp cho việc để chúng ở phía trong nhà. Nếu chúng được đặt trong nhà thì phải bảo đảm rằng nhiệt độ môi trường thấp, thích hợp để có thể tạo ra hiện trạng tiềm sinh cho cây