Cây đay

(Đay cách: Hibiscus Canabinus)

Đay xanh quả tròn: Corchorus Capsularis.L

Đay xanh quả dài: Corchorus Olitorius.L

1/ Đặc tính thực vật học và phân loại

1/1/ Phân loại

Trong sản xuất ngày nay trồng 2 loại đay chính:

– Đay xanh: Đay xanh quả tròn và đay xanh quả dài

+ Đay xanh quả tròn: Quả tròn, hạt nâu, mỗi ngăn có 2 hàng hạt, lá hẹp nhọn mũi và có mầm nách trên thân.

+ Đay xanh quả dài: Quả dài, hạt xanh hoặc nâu, mỗi ngăn có 1 hàng hạt, lá rộng bản và có mầm nách trên thân.

– Đay cách: là loại cây lấy sợi ở vỏ thân, về phân loại thuộc loại họ bông (Malvaceae), gồm 5 chủng và 2 loại hình (lá nguyên và lá xẻ thùy).

1/2/ Đặc tính thực vật học

a, Bộ rễ

– Rễ cọc đâm sâu từ 0,5 – 1,5 m, rễ con phát triển ngang, tập trung ở tầng đất 30 – 35 centimét.

– Hình thức biểu hiện ra bên ngoài rễ khác nhau, phụ thuộc vào chủng và giống đay.

+ Đay xanh quả dài: rễ cọc dài, rễ con ít, có thể chịu hạn.

+ Đay xanh quả tròn: Rễ cọ ngắn, rễ con phân bổ rộng, nhiều có thể chịu úng.

+ Đay cách: rễ cọc dài, rễ con phát triển hài hòa, sinh trưởng khỏe.

b, Thân, cành

– Thân: Có tiết diện tròn, đường kính gốc 1 – 3 centimét hoặc hơn, cao từ 1,5 – 5m, có 40 – 50 lóng, có khi trên 100 lóng. Thân trơn bóng hoặc có gai, phụ thuộc vào giống mà mần nách cành tăm nhiều hay ít.

+ Đay xanh: Khi cây ra bông mới phân cành, thông thường có 2 – 3 cành.

+ Đay cách: hoa thường mọc đơn trên thân, nên không có tình trạng phân cành khi cây ra bông.

c, Lá

– Lá đay xanh: Khi cây giống có 2 lá tử diệp tròn. Lá thật ở đay xanh có dạng hình thuôn.

+ Đay xanh quả dài: hình thuôn đều, quả tròn hình thuôn thót gọn, phiến lá dài 10 – 25 centimét, rộng 4 – 6 centimét, mép lá có răng cưa.

+ Đay xanh quả tròn: Chứa chất Corchorin, nên thường có vị đắng.

+ Lá đay cách: Hai lá tử diệp lớn hơn, màu xanh.

d, Quả, hạt đay

– Quả đay xanh thuộc loại trái cây nẻ, đay xanh quả tròn, quả thường có hình cầu đường kính 1 – 1,5 centimét, chia làm 5 ngăn, mỗi ngăn có 2 hàng hạt. Quả thường có rất nhiều khía, khi chín có màu nâu, khô thì nứt.

– Đay cách: thuộc loại trái cây giáp, dài 1,2 – 1,5 centimét, đường kính 1,1 – 2 centimét. Quả nhỏ dần về phía ngọn, có 5 ngăn. Vỏ của quả chín màu xám, phủ nhiều lông trắng, cứng. Hạt khi chín có màu xám đen, trọng lượng 1000 hạt từ 28 – 30 g.

2/ Sự phát triển của đay

2/1/ Sự nảy nầm của hạt

– Cần đủ nước, không khí và nhiệt độ. Nảy mầm tốt ở nhiệt độ từ 20 – 30 độ, độ ẩm đất 70 – 80 %. Điều kiện nhiệt độ phù hợp thì sau 4 – 6 ngày thì đay mọc đều.

– Sau khi hạt nảy mầm thì thân và rễ mầm phát triển, tiếp đến xòe 2 tử diệp và bắt đầu quang hợp, sau khi xòe lá tử diệp được 5 – 7 ngày, thì lá thật xuất hiện.

2/2/ Sự phát triển của bộ rễ

– Sau khi nảy mầm, bộ phận phía trên mặt đất sinh trưởng chậm, còn sinh trưởng của bộ rễ thường tương đối nhanh: Sau mọc 5 – 7 ngày, ra được 1 lá thật, rễ cái dài 7 – 12 centimét và nhiều rễ con. Sau 20 ngày cây cao 10 – 14 centimét, có 3, 4 lá thật thì rễ cọc dài 30 – 35 centimét, rễ con từ 15 – 35 centimét. Hầu hết rễ phân bổ ở lớp đất 6 – 17 centimét.

– Bộ rễ sinh trưởng tốt, thì tăng chất hút dưỡng chất, tăng sức chống hạn, từ đấy đẩy nhanh đến thân cao vỏ dầy, bộ rễ đay đâm vào trong đất không mạnh nhưng cực kỳ ưa phân, và mẫn cảm với chế độ không khí trong đất.

2/3/ Sự phát triển của thân

Tính từ khi mọc đến khi ra bông, có thể chia làm những giai đoạn sau: Giai đoạn cây giống, giai đoạn vươn cao và giai đoạn ra hoa kết quả.

a, Giai đoạn cây giống: xác định từ sau khi đay mọc, khoảng 30 – 40 ngày với đay xanh, 40 – 50 ngày với đay cách.

+ Giai đoạn này rễ phát triển nhanh, thân lá sinh trưởng chậm.

+ Giai đoạn này dễ bị cỏ dại lấn át, sâu hại phá hại, nên việc chăm sóc đay con đặc biệt quan trọng.

b, Giai đoạn vươn cao: Đây chính là giai đoạn sinh trưởng đa phần của cây đay. Giai đoạn này nối dài 80 – 85 ngày (ở đay cách), 50 – 60 ngày đối với đay xanh, khối lượng sinh trưởng giai đoạn này chiếm 70 – 75 % tổng lượng sinh trưởng cây đay.

– Là giai đoạn tăng trưởng chiều cao, đồng thời với phát triển đường kính thân. Cây càng cao thì thân càng lớn, bậm. Là giai đoạn quyết định năng suất.

– Tốc độ vươn cao nhanh hay chậm, giai đoạn vươn cao dài hay ngắn, không chỉ dựa vào đặc điểm giống mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc của điều kiện ôn độ, độ ẩm, ánh sáng và cách chăm sóc.

+ Dựa vào giống đay: Giai đoạn vươn cao của đây cánh dài hơn đay xanh.

+ Ánh sáng ngày dài thuận lợi cho quá trình vươn cao, còn ánh sáng ngày ngắn làm đay ra bông sớm.

+ Nhiệt độ cao: Thuận lợi cho quá trình vươn cao

+ Giai đoạn này tiêu tốn không ít nước nhất, lưu ý bảo đảm ẩm độ đất 70 – 80%, cho cây phát triển sinh trưởng bình thường.

+ Giai đoạn này cần nhiều dưỡng chất, nhất là đòi hỏi kali và đạm.

c, Giai đoạn ra nụ, hoa quả sợi chín

Sau khi đay mọc 90 – 110 ngày đối với đay xanh, 130 – 150 ngày đối với đay cách, thì cây bước đầu ra nụ. Ra nụ sớm hay muộn phụ thuộc vào đặc điểm giống, trong điều kiện ngoại cảnh cụ thể, và cách trồng trọt.

– Đay xanh ra bông sớm hơn đay cách. Sự ra nụ, hoa sớm hay muộn dựa vào mức độ phản ứng của giống đối với độ dài ngày, chế độ nhiệt, ánh sáng và thời vụ gieo của khu vực trồng cây đay.

– Đay gieo đúng vụ, thì giai đoạn ra búp hoa thường trùng với giai đoạn sợi chín (chín công nghiệp). Cây chuyển từ màu xanh sang xanh vàng, thân bóng lên ít sáp, lá rụng gần hết.

– Sau thời gian ra nụ 10 – 15 ngày, thì hoa bắt đầu nở. Giai đoạn hoa nối dài từ 30 – 70 ngày tùy giống.

– Hoa đay nở tuần tự từ dưới lên. Ôn độ phù hợp cho nở hoa là 25 – 28 độ với đay cách, 30 – 31 độ với đay xanh, độ ẩm phù hợp 60 – 70%

Từ khi mọc đến khi quả chín đầy đủ cần 180 – 230 ngày.

– Khi trên thân, những chùm hoa giai đoạn đầu có trái non thì trong cây mô sợi đã phát triển đầy đủ, thu hoạch ngay lúc này có năng suất và chất lượng tơ tối ưu nhất.

3/ Công dụng

– Vải dệt bằng sợi đay sử dụng may quần áo bảo hộ, làm mui bạt, bọc nệm ghế, dèm cửa…

– Đay bẹ sử dụng dệt chiếu, đen võng, thừng chão, thân đay sau khi lấy vỏ, sử dụng làm bột giấy.

– Lá đay làm thức ăn gia súc, hoặc rau ăn.

– Tơ đay làm nguyên vật liệu cho xuất khẩu.