Sâu, Nhện Gây Hại Trên Xoài Và Cách Quản Lý Tốt Nhất.

1.Rầy bông xoài (Idioscopus spp.)

• Khả năng gây bệnh

Dấu hiệu bị hại do rầy bông xoài gây nên cực kỳ dễ nhận biết do rầy thường xuất hiện trên bông và lá non (trước khi ra hoa ). Khi bị hại, có thể nhìn thấy bông khô, nâu và rụng, cả phát hoa có khả năng bị rụng tất cả bông, chỉ còn trơ trụi lại cành nhỏ. Bên cạnh đó, sự có mặt của nấm bồ hóng trên bông, lá, cành và trên quả non cũng là một dấu hiệu cực kỳ tiêu biểu.

• Giải pháp quản lý

Sau khi tiến hành thu hoạch cần triển khai tỉa cành, dọn dẹp vệ sinh vườn cho vườn được thoáng đãng. Sử dụng bẫy đèn để cuốn hút diệt trừ rầy trước khi ra hoa. Nên xịt ngừa vào thời kỳ xoài vừa ra búp hoa khi phát hiện có sự có mặt của rầy trên lá. Có thể dùng một số loại thuốc có hoạt chất như Pymetrozine …

Hình 1: (A) Con đã phát triển hoàn chỉnh rầy bông xoài; (B) Ấu trùng rầy bông xoài (C) Con ấu trùng trên phát hoa xoài(D) Rầy gây nên bồ hóng trên lá.

2. Nhện đỏ (Oligonichus sp.)

• Khả năng gây bệnh

Nhện đỏ sống tụ tập ở mặt dưới các lá đã chuyển qua màu xanh, chích hút dịch lá, trái khiến cho lá có màu đồng hoặc xám bạc và làm vỏ trái sần sùi gây hiện tượng da cám. Dọc gân chính của lá có rất nhiều vết lấm tấm nhỏ, đó là lớp da cũ của nhện sau lột xác còn giữ lại. Nhện đỏ sinh trưởng mạnh khi khí hậu nắng nóng, để ý kỹ mặt dưới lá sẽ thấy chúng dịch chuyển.

• Giải pháp quản lý

– Sử dụng vòi nước sức ép cao phun bên dưới mặt lá.
– Bảo tồn thiên địch để ngăn ngừa được sự bộc phát của nhện.
– Khi mật số nhện cao, có thể dùng thuốc hóa học để phòng trị.
– Xịt các hoạt chất chuyên trị như hỗn hợp (Abamectin + Chlorantraniliprole)…

Hình 2: Nhện đỏ trưởng thành.

3. Rệp sáp (Pseudoccoccus sp.)

• Khả năng gây bệnh

Có rất đa số loài rệp sáp gây bệnh trên xoài nhưng đặc biệt là loài gây bệnh trên trái vì chúng gây ảnh hưởng nhiều đến chất lượng, năng suất và giá trị thương phẩm của trái. Rệp sáp ở mặt dưới lá, chích hút nhựa lá non, cuống trái, chất thải của rệp tạo điều kiện nấm bồ hống phát triển khiến cho quả chậm lớn.

• Giải pháp quản lý

– Cắt tỉa thiêu hủy cành lá bị hại và tạo điều kiện thoáng đãng cho vườn.
– Bảo tồn thiên địch như: ong ký sinh và bọ rùa … để ngăn ngừa rệp sáp.
– Sử dụng thuốc hóa học có hoạt chất Pymetrozin…

Hình 3: (A) Rệp sáp gây bệnh trên trái; (B) Rệp sáp gây bệnh trên cuống trái.

4. Rệp dính (vảy) (Saissetia hemisphoerica)

• Khả năng gây bệnh

Rệp vẩy có màu nâu đen, hình bán cầu, tập trung ở sát 2 mé những gân chính và phụ, mặt trên của lá, cậy vẩy lên và bóp nhẹ thì có nước nhầy màu đỏ. Rệp vẩy chích hút nhựa cây và bài tiết mật làm xuất hiện nấm bồ hóng, tác động rất nghiêm trọng đến quang hợp. Kiến đen và ong ngoài ăn theo còn lây lan trứng hoặc mầm mống của rệp đi khắp cây. Bên cạnh đó, rệp vẩy còn lây lan nhờ gió mưa và những hoạt động của con người. Rệp phát sinh từ tầng tán thấp trở lên, ở cây tốt sum suê.

Giải pháp quản lý

– Vặt tỉa sát cuống các lá có rất nhiều rệp đu bám và tập trung đem xử lý đốt thiêu hủy, cùng lúc cần cắt tỉa cành lá nhằm tạo độ thoáng khí.
– Cần phải tưới bù nước ngày 1 lần, trong 10 ngày liền.
– Sử dụng thuốc hóa học có hoạt chất Pymetrozin…

Hình 4: Rệp vẩy trên trái xoài.

5. Rầy mềm (Toxoptera sp.)

• Khả năng gây bệnh

Rầy đã phát triển hoàn chỉnh và rầy non tập trung bu bám ở mặt dưới của các lá non, cành non, đọt non, búp hoa, hoa và cả quả non để chích hút nhựa khiến cho chồi non, lá non biến đổi về hình dạng, lá cong queo, còi cọc, không phát triển được, hạ khả năng phát triển của cây. Búp hoa, hoa và quả non không phát triển, nếu nặng sẽ bị vàng, khô héo và rụng. Cũng giống như đa số loài rầy rệp khác, ngoài gây bệnh trực tiếp thì trong chất bài tiết của rầy còn chứa đựng nhiều chất đường mật, đây chính là môi trường có lợi cho nấm bồ hóng phát sinh, phát triển trùm kín cả cành, lá tác động trực tiếp tới tiến trình quang hợp của cây.

• Giải pháp quản lý

– Cắt tỉa cành lá có rất nhiều rệp bám và tập trung đem xử lý đốt thiêu hủy.
– Cần phải tưới bù nước cho cây.
– Theo dõi vườn liên tục, nhất là vào những đợt cây ra đọt, lá non, ra bông và quả non nếu nhận thấy rầy có mật số cao thì dùng thuốc hóa học có hoạt chất Pymetrozin…

Hình 5: (A) Rầy mềm sống thành quần thể trên những bộ phận cây trồng; (B) Bọ rùa – Thiên địch của rầy mềm.

6. Sâu đục trái (hột) xoài (Deanolis albizonalis)

• Khả năng gây bệnh

– Trưởng thành hoạt động đa phần về đêm, vào ban ngày ẩn trốn dưới những lá cây. Trưởng thành thích đẻ trứng trên các quả khuất ánh sáng.
– Trứng được đẻ trên quả đậu khoảng 30-45 ngày và nối dài cho đến lúc thu hoạch. Thường mỗi quả thường có từ 1-2 con, nhưng vào các lúc bị lây nhiễm nặng có thể tới 4-5 con trong một quả. Quả bị sâu bệnh, ở phần chóp quả thường có một chất lỏng tiết ra ở vết đục và mau chóng tạo thành một chấm đen. Sâu tấn công đa số là phần hột. Những đường đục sẽ tạo cơ hội cho nấm, vi khuẩn, ruồi… phát triển khiến cho trái xoài bị thối mau chóng.
– Sâu non đẩy sức rơi xuống đất để hóa nhộng trong 1 cái kén bằng tơ và đất.

• Giải pháp quản lý

– Thu lượm các quả bị hại đem xử lý thiêu hủy để tiến hành loại bỏ nguồn sâu trong quả.
– Sau khi thu hoạch có thể cho nước ngập mặt vườn khoảng 36-48 giờ để diệt trừ nhộng.
– Nuôi thả kiến vàng.
– Bao quả bằng bao giấy dầu, bao keo mỏng, bao bằng vải.
– Xịt thuốc khi sâu non lúc mới nở còn ở phía bên ngoài quả, có thể dùng những hoạt chất Emamectin, Lufenuron…

Hình 6: (A) Con đã phát triển hoàn chỉnh sâu đục hột xoài; (B) Nhộng; (C) Ấu trùng trong hột xoài.

7. Bọ trĩ (Scirtothrips dorsalis Hood)

• Khả năng gây bệnh

Thành trùng có kích cỡ cực kỳ nhỏ 0,1-0,2 milimét, khó quan sát thấy bằng mắt thường. Cả trưởng thành và ấu trùng đều tập trung ở bộ phận non của cây để chích hút nhựa. Ở trên lá non, làm lá thâm đen và cong queo, mép lá cụp xuống, ở trên trái hình thành vùng da cám chung quanh cuống trái và gây vết thương giúp vi khuẩn thâm nhập tạo bệnh xì mủ trái, gây bệnh nặng có khả năng làm cho cả hoa xoài cháy khô. Bù lạch phát triển mạnh khi khí hậu nắng nóng, sinh sản cực kỳ nhanh nên cực kỳ mau kháng thuốc.

• Giải pháp quản lý

– Sử dụng vòi nước sức ép cao phun bên dưới mặt lá.
– Sử dụng dầu khoáng DS 98/8 EC + những thuốc có hoạt chất Pymetrozine phun tưới lúc cây ra đọt và lá non giúp ngừa được cả rầy bông xoài và sâu đục đọt xoài, không phun dầu khoáng thời kỳ hoa đang nở. Phun hàng loạt trên khu vực rộng sẽ rất hiệu quả hơn.

Hình 7: Bọ trĩ gây bệnh làm xoắn chồi non.

8. Ruồi đục trái (Bactrocera dorsalis)

• Khả năng gây bệnh

– Ruồi trưởng thành màu vàng, cánh trong, hoạt động vào ban ngày, đẻ trứng lên quả phần tiếp giáp giữa vỏ và thịt quả, trứng có hình quả chuối màu trắng ngà sau chuyển qua màu vàng nhạt. Giòi nở ra đục vào trong ăn thịt trái, vỏ trái nơi ruồi đục vào có màu đen, mềm, ứ nhựa, tạo cơ hội cho nấm bệnh tấn công làm thối trái và có khả năng bị rụng hoặc vẫn đeo trên cây. Ruồi làm nhộng trong đất xung quanh gốc cây, tiếp đến vũ hóa, chui lên mặt đất.
– Ruồi tấn công lên các loại cây trồng, trái xoài bị ruồi đục gây giảm giá trị thương phẩm, chất lượng và không xuất khẩu được.

• Giải pháp quản lý

– Phải dùng bao trái.
– Không nên trồng xen các giống cây ăn quả khác trong vườn xoài.
– Thu, hái và đem xử lý thiêu hủy tất cả trái rụng phía trên mặt đất và trái còn đeo trên cây vì là nơi ruồi lưu tồn.
– Phun mồi protein thủy phân: Do ruồi cái thích ăn protein để phát triển trứng, ruồi đực phát triển tinh trùng, nên có thể sủ dụng bả mồi protein để diệt trừ ruồi. Phun hỗn hợp thuốc có hoạt chất Lambda-cyhalothrin pha với 55cc mồi protein trong 1 lít nước. Phun 200cc hỗn hợp này cho 1 cây, phun theo từng điểm (tránh phun trùm lên cả tán cây), để dẫn dụ và diệt trừ ruồi. Đây chính là biện pháp hiệu quả và có thể ứng dụng hàng loạt cả khu vực.
– Sử dụng Pheromone bẫy ruồi đực và xịt thuốc có hoạt chất Cyromazine khi ruồi mới đẻ trứng hay giòi lúc mới nở.

Hình 8: (A) Giòi (ấu trùng) đục vào trái; (B) Ruồi trưởng thành.

9. Câu cấu xanh lớn (Hypomeces squamosus)

• Khả năng gây bệnh

– Tác hại đa số là do bọ lớn ăn khuyết lá, cắn đứt chồi non và rụng bông, nếu mật độ cao, chúng sẽ ăn lá xơ xác.
– Bọ cánh cứng màu xanh vàng có ánh kim nhũ, chúng có khả năng sống và gây thiệt hại hằng tháng. Trứng có hình bầu dục dài 1 milimét, màu trắng ngà. Sâu non màu trắng sữa, mình hơi cong, không có chân ngực và chân bụng. Nhộng trần màu trắng ngà, dài 10 milimét, có mầm vòi rõ ràng
– Bọ lớn ban ngày ẩn trong tán lá hoặc dưới đất, đẻ trứng rãi rác từng quả phía trên mặt đất xung quanh gốc cây, sâu non sống trong đất, ăn chất hữu cơ mục nát hoặc rễ cây. Hóa nhộng trong đất.

• Giải pháp quản lý

– Sử dụng tay hoặc vợt bắt bọ lớn khi chúng phát sinh nhiều. Ở vườn thường bị hại nên sử dụng một số loại thuốc hạt rải xung quanh gốc cây 1-2 lần 1 năm vào đầu và cuối mùa mưa.

Hình 9: (A) Câu cấu trưởng thành; (B) Câu cấu gây bệnh trên lá xoài.

10. SÂU ĐỤC CÀNH (Chlumetia transversa)

• Khả năng gây bệnh

Thành trùng màu nâu, cạnh ngoài cánh trước có các sọc ngang gẫy khúc rất rõ ràng và sát rìa cánh có một hàng chấm đen. Chúng đẻ trứng trên chồi non hoặc trên lá. Trứng nhỏ, mới đẻ có mầu trắng nhưng trở thành nâu khi sắp nở. Ấu trùng có màu hồng, thời gian ủ trứng: 2- 4 ngày, ấu trùng có 5 tuổi. Chúng đục vào trong chồi non và bông, chồi bị hại thường bị héo, khô và không cho bông. Nếu sâu tấn công trên chùm bông sẽ làm hoa bị rụng.

• Giải pháp quản lý

– Cắt tỉa gom cành bị sâu bệnh đốt để diệt trừ sâu, nhộng phía bên trong.
– Theo dõi những đợt cây ra tược non và xịt thuốc trừ sâu.
– Có thể xịt một số loại thuốc có hoạt chất Lufenuron, Emamectin hay những hỗn hợp (Chlorantraniliprole + Abamectin)…

Hình 10: Nhộng sâu đục cành

11. Bọ cắt lá (Deporaus marginatus)

• Khả năng gây bệnh

Thường gây bệnh nặng trong vườn ươm hoặc ở vườn xoài mới ra đọt non vào mùa khô nóng. Thành trùng thường đẻ trứng trên bìa lá non hoặc dọc theo gân chính của lá vào buổi tối, tiếp đến bọ cắn lá như cắt ngang chừa 1/3 lá trên cây, trứng sẽ theo 2/3 lá cắt rơi xuống đất, sau 2 ngày ấu trùng sẽ nở ra, ăn phần lá rơi và hóa nhộng dưới mặt đất. Bọ cắt lá gây tác động lớn đến sự phát triển và ra bông, do bị gây giảm diện tích lá.

• Giải pháp quản lý

– Điều chỉnh cho cây ra đọt non hàng loạt.
– Dọn dẹp những lá bị hại trong vườn đem xử lý thiêu hủy.
– Diệt trừ ấu trùng bằng phương pháp thu gom và tiêu hủy các lá bị cắt ở phía dưới đất. Với những vườn bị nặng nên cày đất ở dưới tán lá cây bị lây nhiễm, để diệt trừ nhộng trong đất. Xịt lên lá non bằng những thuốc có hoạt chất Emamectin…

Hình 11: (A) Tuổi đời của bọ cắt lá; (B) Bọ cắt lá gây bệnh ; (C) Bọ cắt lá gây bệnh.

12. Bù xè hại thân cành (Plocaederus ruficoruis)

• Khả năng gây bệnh

Thường khi nhìn thấy thân cành đã héo khô, gãy chết mới có thể phát hiện những lổ đục trên. Trứng tròn, màu trắng được đẻ không tập trung trong những vết nứt của vỏ cây. Trứng nở phía trong khoảng thời gian từ 2-3 ngày. Ấu trùng dài, trắng sữa, đầu nhỏ, không chân, cực kỳ linh động. Trong suốt quá trình gây bệnh, ấu trùng đục các đường hầm phía bên trong thân và cành cây. Chúng có khả năng sống đến 7-8 tháng trong thân cây. Trong một cây có khả năng có nhiều con cùng gây bệnh. Trước khi tiến hành làm nhộng, ấu trùng đục một lổ để khi vũ hóa chui ra. Nhộng được bao quanh bởi một cái kén trắng lớn. Thông thường thời gian làm nhộng có thể kéo dài từ 1-3 tháng.
Thành trùng có râu cứng, cực kỳ dài. Cơ thể phủ lông màu xám cực kỳ nhỏ, màu đỏ nâu, chân cũng có màu đỏ tuy vậy phần trên đầu của đốt đùi và phần cuối của đốt chày lại có màu đen. Thành trùng thường bị cuốn hút bởi ánh sáng đèn vào thời kỳ đầu mùa mưa sau khi vừa trưởng thành.

• Giải pháp quản lý

Đừng nên chặt, băm hay lột vỏ cây để tạo nơi thuận lợi cho thành trùng cái đến đẻ trứng. Chặt bỏ các cành hư rồi gom lại và đốt. Sử dụng bẫy đèn để bắt bớt thành trùng.
Nếu cây bị bệnh nhẹ có thể sủ dụng cây xoi lổ tiếp đến nhét thuốc trừ sâu dạng hột vào phía bên trong thân cây và trét đất lại. Đối với các loại cây xoài bị hại nặng, sử dụng dao lần theo lớp vỏ cây phía bên trong bị sâu ăn trên thân tìm vết đục thành lổ sâu trong thân cây. Sử dụng thuốc hạt gói vào trong 1 lớp vải mỏng rồi nhét vào lổ sâu đục, xong sử dụng đất trét kín miệng lổ lại. Dùng thuốc có tính năng lưu dẫn, xông hơi, ngấm sâu xịt lên bề mặt lớp vỏ thân cây nhằm diệt trừ ấu trùng và phun thường kì 10-15 ngày/lần.

Hình 12: (A) Vết đục rỉ nhựa trên thân cây; (B) Ấu trùng bù xè đục thân cây; (C) Con trưởng thành; (D) Bù xè gây bệnh gây chết cả cây.

13. Bọ đục cành (Alcicodes sp.)

• Khả năng gây bệnh

Con đã phát triển hoàn chỉnh dạng bọ vòi voi màu đen, đầu dài, râu hình dùi đục gây bệnh rất thịnh hành trên xoài. Chúng sử dụng vòi đục nhiều lổ liên tục, thẳng hàng trên cành non, gần những lá non và đẻ trứng, sâu non trắng đục, đầu vàng nâu. Sâu non đục phía bên trong cành và hướng vào thân cây, làm đọt bị chết khô, tiếp đến, làm nhộng ngay trong cành bị đục. Sâu gây tác động rất nghiêm trọng đến sự phát triển, ra bông và năng suất của cây.

• Giải pháp quản lý

– Điều chỉnh cho cây ra đọt non hàng loạt.
– Cắt đem xử lý thiêu hủy cành bị chết để diệt trừ nhộng.
– Sử dụng bẫy đèn bắt bướm.
– Tiêm vào lổ các loại thuốc có tính xông hơi mạnh.

Hình 13: (A) Chồi non; (B) Con đã phát triển hoàn chỉnh gây bệnh trên lá; (C) Chồi non bị hại; (D) Ấu trùng; (E) Ấu trùng gây bệnh trong đọt non.